Transeuropejska Sieć Transportowa – TEN-T jest instrumentem służącym koordynacji oraz zapewnieniu spójności i komplementarności inwestycji infrastrukturalnych.

W wyniku zakończonej w 2013 r. rewizji wytycznych dla sieci TEN-T, ustalono jej nowy układ na terytorium państw członkowskich UE. Układ ten obejmuje sieć bazową, stanowiącą podstawę rozwoju sieci transportowej, na której mają koncentrować się działania unijne, w szczególności na odcinkach transgranicznych, brakujących ogniwach, połączeniach multimodalnych i najważniejszych wąskich gardłach i sieć kompleksową, zapewniającą dostępność i łączność wszystkich regionów Unii.

Kwestie TEN-T reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1315/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie unijnych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej (Dz.U. L 348 z 20.12.2013, str. 1—128)

W skład transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T wchodzą:

szlaki drogowe, kolejowe, lotnicze, morskie oraz rzeczne stanowiące najważniejsze połączenia z punktu widzenia rozwoju Unii Europejskiej, a także punktowe elementy infrastruktury w postaci portów  morskich, lotniczych, śródlądowych i terminali drogowo-kolejowych.
Ponadto, jej integralnym składnikiem są również inteligentne systemy transportowe, których wdrażanie przyczynia się do poprawy przepustowości sieci, bezpieczeństwa ruchu i zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska przez transport.

Celem rozwijania sieci TEN-T jest zapewnienie spójności terytorialnej UE i usprawnienie swobodnego przepływu osób oraz towarów. Efektywnie funkcjonujący w ramach Unii system transportowy ma przyczyniać się do poprawy działania jednolitego rynku wewnętrznego, stymulować wzrost gospodarczy regionu, a także podnosić konkurencyjność poszczególnych państw członkowskich i całej UE w skali globalnej.   

Celem polityki Unii Europejskiej w kontekście rozwoju sieci TEN-T jest stworzenie spójnej i interoperacyjnej, multimodalnej sieci transportowej o ujednoliconych, wysokich parametrach technicznych w ramach całej UE.

• zapewnienie większej dostępności we wszystkich regionach Unii;
• zapewnienie integracji poszczególnych rodzajów transportu;
• usunięcie brakujących ogniw i wąskich gardeł, w tym na odcinkach transgranicznych;
• promowanie efektywnego wykorzystywania infrastruktury transportowej;
• usunięcie barier administracyjnych i technicznych, w szczególności barier utrudniających interoperacyjność sieci i konkurencję;
• polepszenie lub utrzymanie jakości infrastruktury dla zapewnienia bezpieczeństwa uczestników ruchu i jej odporności na klimat oraz, w stosownych przypadkach, na klęski żywiołowe i katastrofy;
• wdrażanie innowacyjnych rozwiązań technologicznych;
• propagowanie stosowania alternatywnych – w szczególności bezemisyjnych lub niskoemisyjnych – źródeł energii i układów napędowych;
• zmniejszenie narażenia obszarów miejskich na ujemny wpływ przebiegającego przez nie transportu kolejowego i drogowego.

Korytarze sieci bazowej TEN-T ustanowiono dla bardziej efektywnego wdrażania tej sieci i przyśpieszenia prac nad projektami infrastrukturalnymi o największej europejskiej wartości dodanej. Korytarze mają służyć koordynacji różnych projektów na szczeblu ponadnarodowym. Powinny przyczynić się do rozwoju infrastruktury sieci bazowej tak, aby rozwiązać problem wąskich gardeł, zintensyfikować połączenia transgraniczne oraz poprawić wydajność i zrównoważony charakter systemu transportowego. Powinny się one także przyczyniać do poprawy spójności regionów UE poprzez lepszą współpracę terytorialną. Zgodnie z zamierzeniami UE, korytarze sieci bazowej mają zostać wdrożone do 2030 roku.

Kwestia utworzenia korytarzy sieci bazowej TEN-T uregulowana została w dwóch rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej:

• nr 2021/1153 z dnia 7 lipca 2021 r. ustanawiające instrument „Łącząc Europę” i  uchylające rozporządzenia (UE) nr 1316/2013 i  (UE) nr 283/2014,  w załączniku którego określono przebieg tych korytarzy oraz listę projektów, które mają być w pierwszej kolejności finansowane z CEF; rozporządzenie określa też funkcjonowanie instrumentu „Łącząc Europę” (Connecting Europe Facility - CEF) służącego finansowaniu inwestycji w korytarzach sieci bazowej TEN-T;
• nr 1315/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie unijnych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T i uchylające decyzję nr 661/2010/UE, regulującego kwestie organizacyjne funkcjonowania korytarzy sieci bazowej TEN-T.

Ustanowiono dziewięć korytarzy, które zastąpiły 30 projektów priorytetowych TEN-T:

1. Morze Bałtyckie - Morze Adriatyckie
2. Morze Północne - Morze Bałtyckie
3. Morze Śródziemne
4. Wschód / wschodnia część regionu Morza Śródziemnego
5. Skandynawia - Morze Śródziemne
6. Ren – Alpy
7. Atlantyk
8. Morze Północne - Morze Śródziemne
9. Ren – Dunaj

Korytarz Bałtyk – Adriatyk:

Gdynia – Gdańsk – Katowice/Sławków

Gdańsk – Warszawa – Katowice/Kraków

Katowice – Ostrava – Brno – Wien

Szczecin/Świnoujście – Poznań – Wrocław – Ostrava

Katowice – Bielsko-Biała – Žilina – Bratislava – Wien

Wien – Graz – Villach – Udine – Trieste

Udine – Venezia – Padova – Bologna – Ravenna – Ancona

Graz – Maribor – Ljubljana – Koper/Trieste

Korytarz Morze Północne - Bałtyk:

Luleå – Helsinki – Tallinn –Rīga

Ventspils – Rīga

Rīga – Kaunas

Klaipėda – Kaunas – Vilnius

Kaunas – Warszawa

granica BY – Warszawa – Łódź/Poznań – Frankfurt (Oder) – Berlin – Hamburg – Kiel

Łódź – Katowice/Wrocław

granica UA – Rzeszów – Katowice – Wrocław – Falkenberg – Magdeburg

Szczecin/Świnoujście – Berlin – Magdeburg – Braunschweig – Hannover

Hannover – Bremen – Bremerhaven/Wilhelmshaven

Hannover – Osnabrück – Hengelo – Almelo – Deventer – Utrecht

Utrecht – Amsterdam

Utrecht – Rotterdam – Antwerpen

Hannover/Osnabrück – Köln – Antwerpen

Do wspierania realizacji korytarzy sieci bazowej wyznaczeni zostali, przez Komisję Europejską w porozumieniu z zainteresowanymi państwami członkowskimi i po wyrażeniu zgody przez Parlament Europejski i Radę UE, Koordynatorzy europejscy. Koordynatorzy działają w imieniu i na rzecz Komisji Europejskiej.

Zadania Koordynatorów zgodnie z art. 45 rozporządzenia PE i Rady UE nr 1315/2013:

• wspieranie skoordynowane wdrażanie danego korytarza sieci bazowej, w szczególności terminową realizację planu prac dla tego korytarza sieci bazowej;
• sporządzanie wraz z państwami członkowskimi planu prac dotyczących korytarza i monitorowanie jego realizacji;
• zasięganie opinii forum ds. korytarza w kwestii tego planu i jego realizacji;
• zgłaszanie państwom członkowskim, Komisji i, w razie potrzeby, wszystkim innym podmiotom bezpośrednio zaangażowanym w rozwój korytarza sieci bazowej wszelkich napotkanych trudności, w szczególności w przypadku gdy następuje spowolnienie rozwoju korytarza, w celu udzielenia pomocy przy znalezieniu odpowiedniego rozwiązania;
• sporządzanie corocznego sprawozdania dla Parlamentu Europejskiego, Rady UE, Komisji i zainteresowanych państw członkowskich na temat postępów we wdrażaniu korytarza sieci bazowej;
• analiza zapotrzebowania na usługi transportowe, możliwości zapewnienia funduszy i finansowania dla inwestycji oraz działań, które należy podjąć, i warunki, które należy spełnić, aby ułatwić dostęp do takich funduszy lub finansowania, a także przedstawia odpowiednie zalecenia.

Koordynatorzy europejscy korytarzy sieci bazowej przebiegających przez Polskę:

• Koordynator Korytarza Bałtyk – Adriatyk: Anne E. Jensen (DK)
• Koordynator Korytarza Morze Północne – Bałtyk: Catherine Trautmann (FR)

Plany prac dla poszczególnych korytarzy opracowują, zgodnie z art. 47 rozporządzenia 1315/2013 koordynatorzy europejscy. Zawiera on:

1. Opis charakterystyki i celów korytarza sieci bazowej w oparciu o cele i priorytety określone w art. 4 i 10 powyższego rozporządzenia.
2. Informacje o odcinkach transgranicznych  i analizę:

• wdrożenia interoperacyjnych systemów zarządzania ruchem;
• planu usunięcia fizycznych, technicznych, operacyjnych i administracyjnych barier w obrębie poszczególnych rodzajów transportu i pomiędzy nimi oraz poprawy efektywności przewozów i usług multimodalnych;
• w stosownych przypadkach – środków mających poprawić administracyjne i techniczne zdolności do opracowywania, planowania, projektowania, zamawiania, wdrażania i monitorowania projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania;
• możliwego wpływu zmiany klimatu na infrastrukturę oraz, w stosownych przypadkach, proponowane środki zwiększania odporności na zmiany klimatu;
• środków, jakie należy podjąć w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, hałasu oraz – w stosownych przypadkach – innego niekorzystnego oddziaływania na środowisko.

3. Szczegółowe informacje o przebiegu konsultacji społecznych, które wspierają opracowywanie planu prac i jego realizację.
4. Analizę niezbędnych inwestycji.

Do planów prac załączone są listy inwestycji oraz szczegółowe analizy (tzw. studium korytarza). Plan prac, po jego zatwierdzeniu przez zainteresowane państwa członkowskie, jest przekazywany do wiadomości Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Komisji.

30 czerwca 2015 r. Rada Ministrów zatwierdziła plany prac dla dwóch korytarzy sieci bazowej transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T) przebiegających przez Polskę: korytarza Bałtyk-Adriatyk oraz korytarza Morze Północne-Bałtyk.

W 2016 r. trwały prace nad aktualizacją planów pracy dla korytarzy sieci bazowej TEN-T Bałtyk – Adriatyk oraz Morze Północne  Bałtyk. Ostateczne wersje dokumentów zostały zaakceptowane przez Komisję Europejską i Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa w grudniu 2016 r.

W marcu 2018 r. Minister Infrastruktury zaakceptował III Plan Pracy dla korytarza sieci bazowej TEN-T Bałtyk – Adriatyk, a w kwietniu dla korytarza Morze Północne – Bałtyk. Oba dokumenty zostały oficjalnie opublikowane podczas TEN-T Days w Lublanie (25-27 kwietnia 2018 r.).

 

Zadaniem forum ds. korytarza jest, zgodnie z art. 46 rozporządzenia PE i Rady UE nr 1315/2013, wspieranie koordynatora europejskiego w wykonywaniu swoich zadań. W posiedzeniach forum ds. korytarza biorą udział przedstawiciele państw członkowskich, przez które przebiega korytarz, przedstawiciele zarządców infrastruktury, portów, regionów oraz terminali drogowo-kolejowych danego korytarza. W posiedzeniach forum ds. korytarzy Bałtyk-Adriatyk i Morze Północne-Bałtyk udział biorą przedstawiciele Ministerstwa Infrastruktury.