W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z naszej witryny oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu. W każdym momencie można dokonać zmiany ustawień Państwa przeglądarki. Zobacz politykę cookies.
Powrót

Projekt ustawy o Centralnym Azylu dla zwierząt

{"register":{"columns":[{"header":"Numer projektu","value":"UD215","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"sequence":{},"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Rodzaj dokumentu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Typ dokumentu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"D – pozostałe projekty","value":"D – pozostałe projekty"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacje o przyczynach i potrzebie wprowadzenia rozwiązań planowanych w projekcie","value":"Istnieje potrzeba uregulowania kwestii dotyczących czasowego przetrzymywania zwierząt oraz zapewnienia należytej opieki zwierzętom należącym do:\n1) inwazyjnych gatunków obcych,\n2) gatunków podlegających ochronie na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi (dalej: „gatunki CITES”),\n3) gatunków niebezpiecznych dla życia i zdrowia oraz\n4) gatunków objętych ochroną gatunkową\n- które zostały zatrzymane w trakcie prowadzonych postępowań celnych, karnych, wykroczeniowych lub administracyjnych.\nObecnie obowiązujące procedury stosowane wobec ww. grup zwierząt, szczególnie w odniesieniu do osobników o nieustalonym statusie (w tym zwierząt podczas trwania postępowania o orzeczeniu przepadku na rzecz Skarbu Państwa czy zwierząt porzuconych) przy zwiększającej się liczbie zwierząt zatrzymanych lub znajdujących się pod dozorem Skarbu Państwa, stają się niewydolne i zagrażają humanitarnemu traktowaniu zwierząt. Nie ma bowiem w kraju tylu ośrodków, które mogłyby łatwo dostosowywać swoje możliwości do napływu nowych zwierząt bez uszczerbku dla bezpieczeństwa powszechnego i dobrostanu zwierzęcia. W szczególności, należy tutaj wskazać na ograniczone możliwości ogrodów zoologicznych, których funkcjonowanie obwarowane jest szeregiem przepisów. Ponadto należy wskazać, iż często działania związane z przejęciem i zabezpieczeniem zwierząt (a także ich transportem) prowadzone są pod presją czasu ze względu na dobrostan zwierząt i bezpieczeństwo ludzi, co wymaga szybkiego dostępu do informacji o możliwych miejscach ulokowania zwierząt i uzyskania zgody właścicieli/zarządców takich obiektów na ich przyjęcie. Wyodrębniona jednostka - Centralny Azyl dla zwierząt (dalej: „Centralny Azyl”) - de facto spełniałaby rolę wszystkich podmiotów uprawnionych lub zobowiązanych do przejęcia zwierzęcia, przy uproszczonym do minimum procesie przekazywania zwierząt. Utworzenie Centralnego Azylu odpowiada na potrzebę stworzenia szybkiej ścieżki postępowania z zatrzymanymi okazami zwierząt należących do czterech ww. grup, szczególnie w przypadkach nieuregulowanego statusu prawnego tych okazów, rozwiązania problemów związanych z ulokowaniem tych zwierząt, w tym dotyczących ich ewentualnej izolacji i kwarantanny.\nLiczba i różnorodność przewożonych i posiadanych okazów gatunków CITES stale rośnie. Analiza zatrzymań wykonana na podstawie danych przekazanych przez Służbę Celno-Skarbową wykazała, że wprawdzie w latach 2015–2018 r. dominującą grupą zatrzymywanych zwierząt były: bezkręgowce (pijawki lekarskie – 10 251 szt., pająki – 4 szt. i koralowce – 70 szt.), gady (żółwie stepowe - 60 szt., węże - 3 szt., jaszczurki - 3 szt.) i ptaki (24 szt. papug), jednak w kolejnych latach (2019 r.) wśród zatrzymanych zwierząt znalazło się np. 9 żywych tygrysów czy 160 gadów, zaś na początku roku 2020 doszło do zatrzymania, podczas którego przejęto ok. 150 kg żywych okazów węgorza europejskiego we wczesnej fazie rozwoju (tzw. węgorz szklisty). Powyższa, fragmentaryczna analiza nie uwzględnia danych z zatrzymań dokonywanych na rynku wewnętrznym przez Policję czy jednostki straży miejskich.\nPodobnych statystyk nie ma natomiast dla inwazyjnych gatunków obcych, co do których kompleksowe zarządzanie określa ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych. Ustawa, zgodnie ze zobowiązaniami nałożonymi rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych, również przewiduje kontrole przewożonych przez granicę zwierząt inwazyjnych gatunków obcych, pod kątem posiadania odpowiednich zezwoleń. W przypadku stwierdzenia podczas kontroli granicznej zwierzęcia należącego do inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii lub stwarzających zagrożenie dla Polski, wwożonego bez stosownego zezwolenia, organy celne mają możliwość albo zawrócenia go z obszaru celnego, albo zatrzymania (dobrowolny lub wymuszony przepadek na rzecz Skarbu Państwa). W przypadku przejęcia takich zwierząt podstawowym problemem jest fakt, iż organy celne odpowiedzialne za zatrzymane okazy nie mają zaplecza technicznego umożliwiającego właściwe przetrzymywanie zwierząt należących do inwazyjnych gatunków obcych. Konieczne wówczas staje się szybkie przetransportowanie takich zwierząt do miejsca spełniającego wymogi obiektu izolowanego i zapewniającego właściwe warunki utrzymywania, a w ściśle określonych przypadkach – także humanitarnej eliminacji.\nGatunki niebezpieczne zostały wymienione w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 sierpnia 2011 r. w sprawie gatunków zwierząt niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi. Gatunki te podzielono na dwie kategorie: I - obejmującą najbardziej niebezpieczne gatunki lub grupy gatunków zwierząt, które z przyczyn naturalnej agresywności lub właściwości biologicznych mogą stanowić poważne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, oraz II - obejmującą pozostałe gatunki lub grupy gatunków zwierząt niebezpiecznych. Zgodnie z obowiązującym prawem zabrania się: posiadania i przetrzymywania, sprowadzania z zagranicy czy sprzedaży lub użyczania żywych zwierząt gatunków niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi. Zakazy te nie dotyczą ogrodów zoologicznych, cyrków i placówek naukowych prowadzących badania nad zwierzętami, a także ośrodków rehabilitacji zwierząt. Aby ominąć ww. zakazy, w ostatnim czasie nastąpił wzrost liczby cyrków, w których przetrzymywano jedno lub dwa zwierzęta niebezpieczne, w charakterze pupili. W związku z powyższym, mając na uwadze bezpieczeństwo powszechne, a także dobrobyt zwierząt, konieczna jest zmiana ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody w tym zakresie i wykreślenie cyrków z ww. wyłączenia. Powstanie Centralnego Azylu umożliwi przejęcie takich zwierząt. \nNależy przy tym wskazać, że ogrody zoologiczne, które wydają się oczywistymi obiektami, do których zatrzymane zwierzęta (szczególnie gatunki CITES bądź należące do gatunków niebezpiecznych) mogłyby być przekazywane, nie zawsze mają takie możliwości techniczne oraz formalne. Należy też wskazać, iż ogrody zoologiczne często nie są skłonne do przyjmowania zwierząt pochodzących z interwencji ze względu na niepewność co do stanu zdrowia zatrzymanego okazu. Zwłaszcza w przypadku nielegalnego przemytu istnieje bowiem prawdopodobieństwo, iż dany okaz może być wektorem jednostek chorobowych – grzybicznych, wirusowych czy pasożytniczych, które mogłyby się przenieść na zdrowe okazy zwierząt przetrzymywane w danym ośrodku. Warto przy tym podkreślić że ogrody zoologiczne są zobligowane rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie warunków hodowli i utrzymywania poszczególnych grup gatunków zwierząt w ogrodzie zoologicznym do zapewnienia określonych warunków danym gatunkom zwierząt. Często nie są one w stanie przyjmować nowych okazów zwierząt bez naruszania wymogów określonych w ww. rozporządzeniu dotyczących powierzchni wybiegu/pomieszczeń, jaka przypada na jednego osobnika. Duża liczba zwierząt stanowi wyzwanie dla istniejących w kraju dwóch ośrodków wyspecjalizowanych dla zatrzymanych na granicy oraz na terenie kraju, skonfiskowanych, znajdowanych i podrzucanych żywych okazów gatunków zagrożonych wyginięciem (gatunków CITES). Są to: azyl dla gadów przy Miejskim Ogrodzie Zoologicznym w Warszawie i przygraniczny ośrodek kwarantannowania i przetrzymywania zwierząt nielegalnie wwiezionych do strefy Schengen przy Ogrodzie Zoologicznym im. Stefana Millera w Zamościu. Liczba zwierząt obecnie ulokowanych w tych jednostkach przekracza ich możliwości lokalowe. Ww. ogrody nie są również przystosowane do przyjmowania wszystkich zwierząt, w szczególności drapieżników, naczelnych czy ssaków kopytnych. Obecnie brak jest również centrum koordynacyjnego, umożliwiającego sprawne i szybkie rozdysponowanie zwierząt, które ze względu na wartość hodowlaną czy ekspozycyjną mogłyby zostać przekazane do ogrodów zoologicznych (krajowych bądź zagranicznych) czy ośrodków hodowlanych. Centralny Azyl pełniłby rolę takiego centrum.","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Istota rozwiązań ujętych w projekcie","value":"Ze względów praktycznych i ekonomicznych najlepszym rozwiązaniem problemu skonfiskowanych okazów zwierząt jest utworzenie, w drodze ustawy, Centralnego Azylu (przygotowanego zarówno do przyjmowania najczęściej zatrzymywanych zwierząt oraz wybranych gatunków wymagających wyjątkowych rozwiązań np. kotowate lub naczelne), który miałby za zadanie współpracować z krajowymi organami CITES, regionalnymi dyrekcjami ochrony środowiska, innymi azylami, ogrodami zoologicznymi, ośrodkami rehabilitacji zwierząt, stosownymi służbami wdrażającymi i egzekwującymi przepisy wprowadzające ograniczenia wobec zatrzymywanych okazów. Potrzeba utworzenia odrębnej jednostki budżetowej odpowiedzialnej za czasowe przetrzymywanie zwierząt należących do ww. 4 kategorii oraz prowadzenie kwarantanny przejętych zwierząt, koordynującej dystrybucję na obszarze kraju i współpracującej z ośrodkami zagranicznymi, a w razie potrzeby mogącej również dokonywać eliminacji części zwierząt (szczególnie należących do inwazyjnych gatunków obcych), była postulowana podczas szeregu spotkań przedstawicieli resortu środowiska, Ministerstwa Finansów, przedstawicieli Rady Dyrektorów Polskich Ogrodów Zoologicznych i Akwariów oraz organizacji pozarządowych, zapoczątkowanych jesienią 2019 r. W piśmie Ministra Finansów z dnia 31 grudnia 2019 r. (znak: DC.8870.921.2019) wskazano, iż brak specjalistycznego miejsca, do którego mogłyby trafiać zatrzymywane zwierzęta od ponad 20 lat generuje zarówno problemy dla funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej jak i stwarza zagrożenie zdrowia i życia zatrzymywanych okazów. \nWedług przyjętych założeń, w Centralnym Azylu będą przetrzymywane żywe zwierzęta czterech grup gatunków:\n1) inwazyjnych gatunków obcych,\n2) gatunków podlegających ochronie na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi (gatunki CITES),\n3) gatunków niebezpiecznych dla życia i zdrowia oraz\n4) gatunków objętych ochroną gatunkową.\nPonadto do ośrodka będą mogły być przyjmowane, w przypadkach określonych w ustawie oraz za uprzednią zgodą Dyrektora Centralnego Azylu, okazy gatunków należących do:\n1) gatunków obcych w rozumieniu art. 3 pkt 1 rozporządzenia nr 1143/2014, niebędących inwazyjnymi gatunkami obcymi ani zwierzętami gospodarskimi w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 10 grudnia 2020 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. z 2021 r. poz. 1542);\n2) gatunków dzikich zwierząt spoza listy gatunków podlegających ochronie na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi, co do których odrębne przepisy weterynaryjne przewidują zakaz lub ograniczenia przywozu, tranzytu lub handlu;\n3) zwierząt uzyskanych w wyniku krzyżowania gatunków zwierząt, o których mowa w art. 119a ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.\nPlanuje się, iż Centralny Azyl będzie zlokalizowany na terenie nadleśnictwa Chojnów pod Warszawą, w miejscowości Warszawianka, na gruntach Skarbu Państwa. Ministerstwo Klimatu i Środowiska podjęło rozmowy z Dyrekcją Generalną Lasów Państwowych w zakresie możliwości i formy przekazania ww. terenu na potrzeby Centralnego Azylu dla zwierząt. W centralnej części 95-hektarowego terenu znajduje się trzykondygnacyjny, podpiwniczony budynek o łącznej powierzchni ok. 5000 m2, który, po przeprowadzeniu niezbędnych prac adaptacyjnych i remontowych, w całości można przeznaczyć na miejsce przetrzymywania zwierząt. W jego sąsiedztwie znajdują się wolnostojące garaże, jak również piętrowy budynek, który może zostać zaadaptowany na potrzeby obsługi Centralnego Azylu. Cały teren jest ogrodzony, a w jego bliskim sąsiedztwie nie ma zwartej zabudowy. Ta lokalizacja umożliwi dobry dostęp ze wszystkich regionów kraju i przejść granicznych, na których następują konfiskaty zwierząt.\nW celu zapewnienia stabilności i trwałości finansowania, Centralny Azyl jest planowany jako państwowa jednostka budżetowa finansowana z części budżetu państwa, której dysponentem jest minister właściwy ds. środowiska, odpowiedzialny za dziko żyjące gatunki zwierząt. Takie rozwiązanie wychodzi naprzeciw postulatom zgłaszanym zarówno przez Ministerstwo Finansów, jak i np. RDPOZiA. W przywołanym wcześniej piśmie Ministerstwa Finansów wskazano, by Centralny Azyl był jednostką budżetową, której utrzymywanie finansowane jest ze środków corocznie zabezpieczanych z Budżetu Państwa, zaś przepisy dotyczące umocowania prawnego Azylu są stworzone (…) jako oddzielny akt prawny. W swym stanowisku wyrażonym jesienią 2020 r. Rada Dyrektorów Polskich Ogrodów Zoologicznych i Akwariów wskazała, iż konieczne jest zaprojektowanie i zbudowanie (…) Ośrodka Centralnego na terenach Skarbu Państwa w Warszawie lub w jej okolicach; Ośrodek powinien być zbudowany i utrzymywany z funduszy Skarbu Państwa, oraz że Ośrodek musi funkcjonować jako niezależna od licencjonowanych ogrodów zoologicznych jednostka budżetowa zatrudniająca wykwalifikowaną kadrę pracowniczą (hodowlaną, weterynaryjną i edukacyjną) opłacaną z budżetu państwowego.\nProjektowana ustawa określa najważniejsze zadania Centralnego Azylu, tj. czasowe przetrzymywanie oraz przekazywanie, przyjętych za zgodą Dyrektora do Centralnego Azylu okazów żywych zwierząt ww. gatunków. Centralny Azyl ma za zadanie współpracować z organami celnymi lub organami ścigania w obszarze przetrzymywania zwierząt, które są przedmiotem postępowań prowadzonych przez te organy. Współpraca ta obejmuje m.in. ustalanie wysokości kosztów utrzymania zwierząt przekazanych do Centralnego Azylu oraz aspekty szkoleniowe dotyczące m.in. rozpoznawania i potrzeb biologicznych poszczególnych gatunków zwierząt oraz warunków i możliwości ich transportu i przetrzymywania. Centralny Azyl współpracować ma także z instytucjami zajmującymi się przetrzymywaniem zwierząt, takimi jak np. krajowe i zagraniczne ogrody zoologiczne i ośrodki rehabilitacji. Centralny Azyl będzie zawierał porozumienia ze stosownymi podmiotami (np. ogrodami zoologicznymi) w sprawie transportu zwierząt do i z Centralnego Azylu, w określonych przypadkach wprowadzał zwierzęta do środowiska przyrodniczego, a w razie konieczności Centralny Azyl dokonywał uśmiercenia zwierząt przetrzymywanych u siebie. Należy przy tym podkreślić, że zarówno uśmiercanie jak i wprowadzanie do środowiska będzie się odbywało z poszanowaniem obowiązujących regulacji, tj. ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2022 r. poz. 916) czy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2022 r. poz. 572).\nWprowadzane rozwiązania gwarantują utrzymywanie okazów zwierząt w dobrej kondycji oraz spełnianie wymogów proceduralnych dedykowanych poszczególnym gatunkom zwierząt, np. obiektu izolowanego dla inwazyjnych gatunków obcych czy wprowadzania do środowiska przyrodniczego gatunków chronionych. Ponadto, Centralny Azyl będzie posiadał wyodrębnione pomieszczenia dla kwarantanny zwierząt chorych lub nowo przybyłych do Centralnego Azylu. Projektowana ustawa przewiduje rozwiązania organizacyjne gwarantujące transparentność działania Centralnego Azylu, a także zapewni uprawnienia nadzorcze Ministrowi Klimatu i Środowiska, wpływ na obsadę kadrową oraz na podejmowanie kluczowych decyzji w zakresie przetrzymywanych okazów.\nW celu harmonizacji przepisów przewiduje się wprowadzenie zmian w ustawie z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych (Dz. U z 2021 r. poz. 1718), jak również w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, polegających na dopisaniu Centralnego Azylu do list zawierających katalogi zamknięte podmiotów uprawnionych (zobowiązanych) do przetrzymywania zwierząt. Zmiany przewidziano również w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, w zakresie umożliwienia przekazania do Centralnego Azylu zwierząt odebranych ich właścicielom podejrzanym o znęcanie się nad nimi. Z racji tego, że w ustawie uregulowano zasady przyjmowania zwierząt przekazywanych przez ich znalazcę, w ustawie z dnia 20 lutego 2015 r. o rzeczach znalezionych przewidziano wprowadzenie stosownego odwołania do tych przepisów.\nProjektowaną ustawą przewiduje się również wprowadzenie zmian w art. 27a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Zmiana w art. 27a dotyczyć będzie organów uprawnionych do wydania rozporządzeń w sprawie wyznaczenia obszaru specjalnej ochrony ptaków lub specjalnego obszaru ochrony siedlisk, zmiany jego granic lub likwidacji tego obszaru. Zgodnie z planowaną zmianą organem właściwym do wydawania tych rozporządzeń pozostanie jedynie minister właściwy do spraw środowiska, co powinno usprawnić proces legislacyjny i zmniejszyć zbędne obciążenie dla administracji rządowej (na podstawie tego upoważnienia planowane jest wydanie łącznie 865 rozporządzeń), w szczególności dla ministrów wydających obecnie te rozporządzenia w porozumieniu: ministra właściwego do spraw rolnictwa, ministra właściwego do spraw rozwoju wsi, ministra właściwego do spraw rybołówstwa i ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej. Zachowają oni nadal wpływ na proces legislacyjny zarówno na etapie uchwały Rady Ministrów zawierającej proponowane listy obszarów Natura 2000 (podejmowanej przed przesłaniem do Komisji Europejskiej), jak i na etapie uzgodnień projektów rozporządzeń wyznaczających te obszary. Zgodnie z § 32 ust. 3 Zasad techniki prawodawczej, jeżeli zmiana treści przepisu upoważniającego polega na tym, że zmienia się organ upoważniony do wydania aktu wykonawczego, przyjmuje się, że taki akt zachowuje moc obowiązującą, a zatem wszystkie dotąd wydane rozporządzenia na podstawie art. 27a ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody zachowają moc.","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za opracowanie projektu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"MKiŚ","value":"MKiŚ"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Osoba odpowiedzialna za opracowanie projektu","value":"Małgorzata Golińska Sekretarz Stanu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za przedłożenie projektu RM","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"MKiŚ","value":"MKiŚ"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Planowany termin przyjęcia projektu przez RM","value":"II kwartał 2022 r. ZREALIZOWANY Rada Ministrów przyjęła 12 lipca 2022 r.","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacja o rezygnacji z prac nad projektem","value":"","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Status realizacji","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"Zrealizowany","value":"Zrealizowany"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"}]}}
Numer projektu:
UD215
Rodzaj dokumentu:
Typ dokumentu:
D – pozostałe projekty
Informacje o przyczynach i potrzebie wprowadzenia rozwiązań planowanych w projekcie:
Istnieje potrzeba uregulowania kwestii dotyczących czasowego przetrzymywania zwierząt oraz zapewnienia należytej opieki zwierzętom należącym do:
1) inwazyjnych gatunków obcych,
2) gatunków podlegających ochronie na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi (dalej: „gatunki CITES”),
3) gatunków niebezpiecznych dla życia i zdrowia oraz
4) gatunków objętych ochroną gatunkową
- które zostały zatrzymane w trakcie prowadzonych postępowań celnych, karnych, wykroczeniowych lub administracyjnych.
Obecnie obowiązujące procedury stosowane wobec ww. grup zwierząt, szczególnie w odniesieniu do osobników o nieustalonym statusie (w tym zwierząt podczas trwania postępowania o orzeczeniu przepadku na rzecz Skarbu Państwa czy zwierząt porzuconych) przy zwiększającej się liczbie zwierząt zatrzymanych lub znajdujących się pod dozorem Skarbu Państwa, stają się niewydolne i zagrażają humanitarnemu traktowaniu zwierząt. Nie ma bowiem w kraju tylu ośrodków, które mogłyby łatwo dostosowywać swoje możliwości do napływu nowych zwierząt bez uszczerbku dla bezpieczeństwa powszechnego i dobrostanu zwierzęcia. W szczególności, należy tutaj wskazać na ograniczone możliwości ogrodów zoologicznych, których funkcjonowanie obwarowane jest szeregiem przepisów. Ponadto należy wskazać, iż często działania związane z przejęciem i zabezpieczeniem zwierząt (a także ich transportem) prowadzone są pod presją czasu ze względu na dobrostan zwierząt i bezpieczeństwo ludzi, co wymaga szybkiego dostępu do informacji o możliwych miejscach ulokowania zwierząt i uzyskania zgody właścicieli/zarządców takich obiektów na ich przyjęcie. Wyodrębniona jednostka - Centralny Azyl dla zwierząt (dalej: „Centralny Azyl”) - de facto spełniałaby rolę wszystkich podmiotów uprawnionych lub zobowiązanych do przejęcia zwierzęcia, przy uproszczonym do minimum procesie przekazywania zwierząt. Utworzenie Centralnego Azylu odpowiada na potrzebę stworzenia szybkiej ścieżki postępowania z zatrzymanymi okazami zwierząt należących do czterech ww. grup, szczególnie w przypadkach nieuregulowanego statusu prawnego tych okazów, rozwiązania problemów związanych z ulokowaniem tych zwierząt, w tym dotyczących ich ewentualnej izolacji i kwarantanny.
Liczba i różnorodność przewożonych i posiadanych okazów gatunków CITES stale rośnie. Analiza zatrzymań wykonana na podstawie danych przekazanych przez Służbę Celno-Skarbową wykazała, że wprawdzie w latach 2015–2018 r. dominującą grupą zatrzymywanych zwierząt były: bezkręgowce (pijawki lekarskie – 10 251 szt., pająki – 4 szt. i koralowce – 70 szt.), gady (żółwie stepowe - 60 szt., węże - 3 szt., jaszczurki - 3 szt.) i ptaki (24 szt. papug), jednak w kolejnych latach (2019 r.) wśród zatrzymanych zwierząt znalazło się np. 9 żywych tygrysów czy 160 gadów, zaś na początku roku 2020 doszło do zatrzymania, podczas którego przejęto ok. 150 kg żywych okazów węgorza europejskiego we wczesnej fazie rozwoju (tzw. węgorz szklisty). Powyższa, fragmentaryczna analiza nie uwzględnia danych z zatrzymań dokonywanych na rynku wewnętrznym przez Policję czy jednostki straży miejskich.
Podobnych statystyk nie ma natomiast dla inwazyjnych gatunków obcych, co do których kompleksowe zarządzanie określa ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych. Ustawa, zgodnie ze zobowiązaniami nałożonymi rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych, również przewiduje kontrole przewożonych przez granicę zwierząt inwazyjnych gatunków obcych, pod kątem posiadania odpowiednich zezwoleń. W przypadku stwierdzenia podczas kontroli granicznej zwierzęcia należącego do inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii lub stwarzających zagrożenie dla Polski, wwożonego bez stosownego zezwolenia, organy celne mają możliwość albo zawrócenia go z obszaru celnego, albo zatrzymania (dobrowolny lub wymuszony przepadek na rzecz Skarbu Państwa). W przypadku przejęcia takich zwierząt podstawowym problemem jest fakt, iż organy celne odpowiedzialne za zatrzymane okazy nie mają zaplecza technicznego umożliwiającego właściwe przetrzymywanie zwierząt należących do inwazyjnych gatunków obcych. Konieczne wówczas staje się szybkie przetransportowanie takich zwierząt do miejsca spełniającego wymogi obiektu izolowanego i zapewniającego właściwe warunki utrzymywania, a w ściśle określonych przypadkach – także humanitarnej eliminacji.
Gatunki niebezpieczne zostały wymienione w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 sierpnia 2011 r. w sprawie gatunków zwierząt niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi. Gatunki te podzielono na dwie kategorie: I - obejmującą najbardziej niebezpieczne gatunki lub grupy gatunków zwierząt, które z przyczyn naturalnej agresywności lub właściwości biologicznych mogą stanowić poważne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, oraz II - obejmującą pozostałe gatunki lub grupy gatunków zwierząt niebezpiecznych. Zgodnie z obowiązującym prawem zabrania się: posiadania i przetrzymywania, sprowadzania z zagranicy czy sprzedaży lub użyczania żywych zwierząt gatunków niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi. Zakazy te nie dotyczą ogrodów zoologicznych, cyrków i placówek naukowych prowadzących badania nad zwierzętami, a także ośrodków rehabilitacji zwierząt. Aby ominąć ww. zakazy, w ostatnim czasie nastąpił wzrost liczby cyrków, w których przetrzymywano jedno lub dwa zwierzęta niebezpieczne, w charakterze pupili. W związku z powyższym, mając na uwadze bezpieczeństwo powszechne, a także dobrobyt zwierząt, konieczna jest zmiana ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody w tym zakresie i wykreślenie cyrków z ww. wyłączenia. Powstanie Centralnego Azylu umożliwi przejęcie takich zwierząt.
Należy przy tym wskazać, że ogrody zoologiczne, które wydają się oczywistymi obiektami, do których zatrzymane zwierzęta (szczególnie gatunki CITES bądź należące do gatunków niebezpiecznych) mogłyby być przekazywane, nie zawsze mają takie możliwości techniczne oraz formalne. Należy też wskazać, iż ogrody zoologiczne często nie są skłonne do przyjmowania zwierząt pochodzących z interwencji ze względu na niepewność co do stanu zdrowia zatrzymanego okazu. Zwłaszcza w przypadku nielegalnego przemytu istnieje bowiem prawdopodobieństwo, iż dany okaz może być wektorem jednostek chorobowych – grzybicznych, wirusowych czy pasożytniczych, które mogłyby się przenieść na zdrowe okazy zwierząt przetrzymywane w danym ośrodku. Warto przy tym podkreślić że ogrody zoologiczne są zobligowane rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie warunków hodowli i utrzymywania poszczególnych grup gatunków zwierząt w ogrodzie zoologicznym do zapewnienia określonych warunków danym gatunkom zwierząt. Często nie są one w stanie przyjmować nowych okazów zwierząt bez naruszania wymogów określonych w ww. rozporządzeniu dotyczących powierzchni wybiegu/pomieszczeń, jaka przypada na jednego osobnika. Duża liczba zwierząt stanowi wyzwanie dla istniejących w kraju dwóch ośrodków wyspecjalizowanych dla zatrzymanych na granicy oraz na terenie kraju, skonfiskowanych, znajdowanych i podrzucanych żywych okazów gatunków zagrożonych wyginięciem (gatunków CITES). Są to: azyl dla gadów przy Miejskim Ogrodzie Zoologicznym w Warszawie i przygraniczny ośrodek kwarantannowania i przetrzymywania zwierząt nielegalnie wwiezionych do strefy Schengen przy Ogrodzie Zoologicznym im. Stefana Millera w Zamościu. Liczba zwierząt obecnie ulokowanych w tych jednostkach przekracza ich możliwości lokalowe. Ww. ogrody nie są również przystosowane do przyjmowania wszystkich zwierząt, w szczególności drapieżników, naczelnych czy ssaków kopytnych. Obecnie brak jest również centrum koordynacyjnego, umożliwiającego sprawne i szybkie rozdysponowanie zwierząt, które ze względu na wartość hodowlaną czy ekspozycyjną mogłyby zostać przekazane do ogrodów zoologicznych (krajowych bądź zagranicznych) czy ośrodków hodowlanych. Centralny Azyl pełniłby rolę takiego centrum.
Istota rozwiązań ujętych w projekcie:
Ze względów praktycznych i ekonomicznych najlepszym rozwiązaniem problemu skonfiskowanych okazów zwierząt jest utworzenie, w drodze ustawy, Centralnego Azylu (przygotowanego zarówno do przyjmowania najczęściej zatrzymywanych zwierząt oraz wybranych gatunków wymagających wyjątkowych rozwiązań np. kotowate lub naczelne), który miałby za zadanie współpracować z krajowymi organami CITES, regionalnymi dyrekcjami ochrony środowiska, innymi azylami, ogrodami zoologicznymi, ośrodkami rehabilitacji zwierząt, stosownymi służbami wdrażającymi i egzekwującymi przepisy wprowadzające ograniczenia wobec zatrzymywanych okazów. Potrzeba utworzenia odrębnej jednostki budżetowej odpowiedzialnej za czasowe przetrzymywanie zwierząt należących do ww. 4 kategorii oraz prowadzenie kwarantanny przejętych zwierząt, koordynującej dystrybucję na obszarze kraju i współpracującej z ośrodkami zagranicznymi, a w razie potrzeby mogącej również dokonywać eliminacji części zwierząt (szczególnie należących do inwazyjnych gatunków obcych), była postulowana podczas szeregu spotkań przedstawicieli resortu środowiska, Ministerstwa Finansów, przedstawicieli Rady Dyrektorów Polskich Ogrodów Zoologicznych i Akwariów oraz organizacji pozarządowych, zapoczątkowanych jesienią 2019 r. W piśmie Ministra Finansów z dnia 31 grudnia 2019 r. (znak: DC.8870.921.2019) wskazano, iż brak specjalistycznego miejsca, do którego mogłyby trafiać zatrzymywane zwierzęta od ponad 20 lat generuje zarówno problemy dla funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej jak i stwarza zagrożenie zdrowia i życia zatrzymywanych okazów.
Według przyjętych założeń, w Centralnym Azylu będą przetrzymywane żywe zwierzęta czterech grup gatunków:
1) inwazyjnych gatunków obcych,
2) gatunków podlegających ochronie na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi (gatunki CITES),
3) gatunków niebezpiecznych dla życia i zdrowia oraz
4) gatunków objętych ochroną gatunkową.
Ponadto do ośrodka będą mogły być przyjmowane, w przypadkach określonych w ustawie oraz za uprzednią zgodą Dyrektora Centralnego Azylu, okazy gatunków należących do:
1) gatunków obcych w rozumieniu art. 3 pkt 1 rozporządzenia nr 1143/2014, niebędących inwazyjnymi gatunkami obcymi ani zwierzętami gospodarskimi w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 10 grudnia 2020 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. z 2021 r. poz. 1542);
2) gatunków dzikich zwierząt spoza listy gatunków podlegających ochronie na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi, co do których odrębne przepisy weterynaryjne przewidują zakaz lub ograniczenia przywozu, tranzytu lub handlu;
3) zwierząt uzyskanych w wyniku krzyżowania gatunków zwierząt, o których mowa w art. 119a ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
Planuje się, iż Centralny Azyl będzie zlokalizowany na terenie nadleśnictwa Chojnów pod Warszawą, w miejscowości Warszawianka, na gruntach Skarbu Państwa. Ministerstwo Klimatu i Środowiska podjęło rozmowy z Dyrekcją Generalną Lasów Państwowych w zakresie możliwości i formy przekazania ww. terenu na potrzeby Centralnego Azylu dla zwierząt. W centralnej części 95-hektarowego terenu znajduje się trzykondygnacyjny, podpiwniczony budynek o łącznej powierzchni ok. 5000 m2, który, po przeprowadzeniu niezbędnych prac adaptacyjnych i remontowych, w całości można przeznaczyć na miejsce przetrzymywania zwierząt. W jego sąsiedztwie znajdują się wolnostojące garaże, jak również piętrowy budynek, który może zostać zaadaptowany na potrzeby obsługi Centralnego Azylu. Cały teren jest ogrodzony, a w jego bliskim sąsiedztwie nie ma zwartej zabudowy. Ta lokalizacja umożliwi dobry dostęp ze wszystkich regionów kraju i przejść granicznych, na których następują konfiskaty zwierząt.
W celu zapewnienia stabilności i trwałości finansowania, Centralny Azyl jest planowany jako państwowa jednostka budżetowa finansowana z części budżetu państwa, której dysponentem jest minister właściwy ds. środowiska, odpowiedzialny za dziko żyjące gatunki zwierząt. Takie rozwiązanie wychodzi naprzeciw postulatom zgłaszanym zarówno przez Ministerstwo Finansów, jak i np. RDPOZiA. W przywołanym wcześniej piśmie Ministerstwa Finansów wskazano, by Centralny Azyl był jednostką budżetową, której utrzymywanie finansowane jest ze środków corocznie zabezpieczanych z Budżetu Państwa, zaś przepisy dotyczące umocowania prawnego Azylu są stworzone (…) jako oddzielny akt prawny. W swym stanowisku wyrażonym jesienią 2020 r. Rada Dyrektorów Polskich Ogrodów Zoologicznych i Akwariów wskazała, iż konieczne jest zaprojektowanie i zbudowanie (…) Ośrodka Centralnego na terenach Skarbu Państwa w Warszawie lub w jej okolicach; Ośrodek powinien być zbudowany i utrzymywany z funduszy Skarbu Państwa, oraz że Ośrodek musi funkcjonować jako niezależna od licencjonowanych ogrodów zoologicznych jednostka budżetowa zatrudniająca wykwalifikowaną kadrę pracowniczą (hodowlaną, weterynaryjną i edukacyjną) opłacaną z budżetu państwowego.
Projektowana ustawa określa najważniejsze zadania Centralnego Azylu, tj. czasowe przetrzymywanie oraz przekazywanie, przyjętych za zgodą Dyrektora do Centralnego Azylu okazów żywych zwierząt ww. gatunków. Centralny Azyl ma za zadanie współpracować z organami celnymi lub organami ścigania w obszarze przetrzymywania zwierząt, które są przedmiotem postępowań prowadzonych przez te organy. Współpraca ta obejmuje m.in. ustalanie wysokości kosztów utrzymania zwierząt przekazanych do Centralnego Azylu oraz aspekty szkoleniowe dotyczące m.in. rozpoznawania i potrzeb biologicznych poszczególnych gatunków zwierząt oraz warunków i możliwości ich transportu i przetrzymywania. Centralny Azyl współpracować ma także z instytucjami zajmującymi się przetrzymywaniem zwierząt, takimi jak np. krajowe i zagraniczne ogrody zoologiczne i ośrodki rehabilitacji. Centralny Azyl będzie zawierał porozumienia ze stosownymi podmiotami (np. ogrodami zoologicznymi) w sprawie transportu zwierząt do i z Centralnego Azylu, w określonych przypadkach wprowadzał zwierzęta do środowiska przyrodniczego, a w razie konieczności Centralny Azyl dokonywał uśmiercenia zwierząt przetrzymywanych u siebie. Należy przy tym podkreślić, że zarówno uśmiercanie jak i wprowadzanie do środowiska będzie się odbywało z poszanowaniem obowiązujących regulacji, tj. ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2022 r. poz. 916) czy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2022 r. poz. 572).
Wprowadzane rozwiązania gwarantują utrzymywanie okazów zwierząt w dobrej kondycji oraz spełnianie wymogów proceduralnych dedykowanych poszczególnym gatunkom zwierząt, np. obiektu izolowanego dla inwazyjnych gatunków obcych czy wprowadzania do środowiska przyrodniczego gatunków chronionych. Ponadto, Centralny Azyl będzie posiadał wyodrębnione pomieszczenia dla kwarantanny zwierząt chorych lub nowo przybyłych do Centralnego Azylu. Projektowana ustawa przewiduje rozwiązania organizacyjne gwarantujące transparentność działania Centralnego Azylu, a także zapewni uprawnienia nadzorcze Ministrowi Klimatu i Środowiska, wpływ na obsadę kadrową oraz na podejmowanie kluczowych decyzji w zakresie przetrzymywanych okazów.
W celu harmonizacji przepisów przewiduje się wprowadzenie zmian w ustawie z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych (Dz. U z 2021 r. poz. 1718), jak również w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, polegających na dopisaniu Centralnego Azylu do list zawierających katalogi zamknięte podmiotów uprawnionych (zobowiązanych) do przetrzymywania zwierząt. Zmiany przewidziano również w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, w zakresie umożliwienia przekazania do Centralnego Azylu zwierząt odebranych ich właścicielom podejrzanym o znęcanie się nad nimi. Z racji tego, że w ustawie uregulowano zasady przyjmowania zwierząt przekazywanych przez ich znalazcę, w ustawie z dnia 20 lutego 2015 r. o rzeczach znalezionych przewidziano wprowadzenie stosownego odwołania do tych przepisów.
Projektowaną ustawą przewiduje się również wprowadzenie zmian w art. 27a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Zmiana w art. 27a dotyczyć będzie organów uprawnionych do wydania rozporządzeń w sprawie wyznaczenia obszaru specjalnej ochrony ptaków lub specjalnego obszaru ochrony siedlisk, zmiany jego granic lub likwidacji tego obszaru. Zgodnie z planowaną zmianą organem właściwym do wydawania tych rozporządzeń pozostanie jedynie minister właściwy do spraw środowiska, co powinno usprawnić proces legislacyjny i zmniejszyć zbędne obciążenie dla administracji rządowej (na podstawie tego upoważnienia planowane jest wydanie łącznie 865 rozporządzeń), w szczególności dla ministrów wydających obecnie te rozporządzenia w porozumieniu: ministra właściwego do spraw rolnictwa, ministra właściwego do spraw rozwoju wsi, ministra właściwego do spraw rybołówstwa i ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej. Zachowają oni nadal wpływ na proces legislacyjny zarówno na etapie uchwały Rady Ministrów zawierającej proponowane listy obszarów Natura 2000 (podejmowanej przed przesłaniem do Komisji Europejskiej), jak i na etapie uzgodnień projektów rozporządzeń wyznaczających te obszary. Zgodnie z § 32 ust. 3 Zasad techniki prawodawczej, jeżeli zmiana treści przepisu upoważniającego polega na tym, że zmienia się organ upoważniony do wydania aktu wykonawczego, przyjmuje się, że taki akt zachowuje moc obowiązującą, a zatem wszystkie dotąd wydane rozporządzenia na podstawie art. 27a ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody zachowają moc.
Organ odpowiedzialny za opracowanie projektu:
MKiŚ
Osoba odpowiedzialna za opracowanie projektu:
Małgorzata Golińska Sekretarz Stanu
Organ odpowiedzialny za przedłożenie projektu RM:
MKiŚ
Planowany termin przyjęcia projektu przez RM:
II kwartał 2022 r. ZREALIZOWANY Rada Ministrów przyjęła 12 lipca 2022 r.
Informacja o rezygnacji z prac nad projektem:
Status realizacji:
Zrealizowany