Prawa pacjenta w aspekcie szczepień ochronnych

Prawa pacjenta w aspekcie szczepień ochronnych odnoszą się w szczególności do wymienionych niżej praw.

Prawa pacjenta stanowią zbiór uprawnień osób korzystających ze świadczeń zdrowotnych, zawartych między innymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, ustawie o działalności leczniczej i innych aktach prawnych. Przestrzeganie praw pacjenta jest obowiązkiem organów władzy publicznej właściwych w zakresie ochrony zdrowia, podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, osób wykonujących zawód medyczny oraz innych osób uczestniczących w udzielaniu świadczeń zdrowotnych.

Prawo wyboru

Każdy pacjent korzystający ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych ma prawo wyboru w ramach podstawowej opieki zdrowotnej – lekarza, pielęgniarki i położnej.

Prawo do świadczeń zdrowotnych

Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych (w szczególności świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych) udzielanych z należytą starannością przez podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych w warunkach odpowiadających określonym w odrębnych przepisach wymaganiom fachowym i sanitarnym oraz w warunkach realizacji świadczeń zdrowotnych, określonych w przepisach aktów wykonawczych wydanych na podstawie art. 31d ustawy z dnia 27 sierpnia 2008 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych osoby wykonujące zawód medyczny kierują się zasadami etyki zawodowej określonymi przez właściwe samorządy zawodów medycznych, odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej oraz udzielanych z należyta starannością.

Prawo do informacji

Pacjent ma prawo do informacji o rodzaju i zakresie świadczeń udzielanych u danego świadczeniodawcy oraz o osobach udzielających tych świadczeń.
Pacjent ma prawo do informacji zrozumiałej i przystępnej dla niego.
Pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia, rozpoznaniu, metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.

Pacjent do ukończenia 16. roku życia ma prawo do uzyskania od lekarza informacji w formie i w zakresie niezbędnym do prawidłowego udzielenia świadczenia.

W trakcie wizyty lekarz powinien poinformować rodziców (lub opiekunów dziecka) o zagrożeniach chorobowych oraz o odpowiedzialności z tytułu ewentualnego uchylania się od obowiązkowych szczepień ich dziecka. Informacja na temat szczepień zalecanych powinna dotyczyć między innymi: rodzaju szczepienia, dostępnych preparatów, ilości szczepień w danym cyklu, odstępów czasowych, w jakich musi zostać przeprowadzone kolejne szczepienie, najczęściej występujących następstw i powikłań po szczepieniu.

Prawo do wyrażenia zgody

Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych albo odmowy takiej zgody, jeżeli przepisy odrębnych ustaw nie stanowią inaczej. Przed wyrażeniem zgody pacjent ma prawo do uzyskania informacji.

Rzecznik Praw Pacjenta informuje, że zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 16 kwietnia 2013 r., obowiązek rodziców poddania dziecka obowiązkowym szczepieniom jest w Polsce obowiązkiem prawnym. Zwolnić z tego obowiązku mogą jedynie konkretne przeciwwskazania lekarskie do szczepienia dziecka. Jednocześnie sąd wskazał (wyrok WSA w Białymstoku z 16.04.2013 r., sygn. akt II SA/Bk 18/13), że w przypadku obowiązkowych szczepień ochronnych wyłączone jest uprawnienie pacjenta do wyrażania zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody. Sąd podkreślił, że „zaniechanie poddania się obowiązkowemu szczepieniu, mimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, rodzi odpowiedzialność karnoadministracyjną, przewidzianą art. 115 par. 1 kodeksu wykroczeń„.

Czy zatem pacjent może odmówić wyrażenia zgody na obowiązkowe szczepienia ochronne?

Szczegółowe zasady realizacji szczepień ochronnych określa ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Zgodnie z art. 5 ww. ustawy osoby przebywające na obszarze RP są obowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym. W stosunku do osób małoletnich odpowiedzialność za wykonanie tych szczepień spoczywa na rodzicach (opiekunach dziecka). Obowiązkowi temu nie podlegają osoby przebywające w Polsce przez okres krótszy niż 3 miesiące, z wyjątkiem szczepień przeciwko wściekliźnie i tężcowi. Ustawowy obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym nie oznacza przymusowego wykonania szczepienia z zastosowaniem środków przymusu bezpośredniego. W trakcie wizyty lekarz powinien poinformować rodziców (opiekunów dziecka) o ewentualnych niepożądanych odczynach poszczepiennych oraz o odpowiedzialności z tytułu uchylania się od obowiązkowych szczepień ich dziecka.

Jednakże lekarz nie wykona szczepienia jeżeli odmówisz. Wykonanie zabiegu medycznego bez zgody pacjenta, czyli z zastosowaniem przymusu bezpośredniego dopuszcza wprawdzie art. 36 ust. 1 ustawy o szczepieniach, ale tylko wobec osoby chorej na chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób.

Brak realizacji wykonania obowiązku szczepienia może powodować powstanie określonych konsekwencji prawnych wobec osoby uchylającej się od obowiązku (np. wymierzenie takiej osobie grzywny na podstawie odrębnych przepisów, przez właściwe organy zabezpieczające obowiązek wykonywania szczepień ochronnych).

Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej

Pacjent ma prawo do dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej jego stanu zdrowia oraz udzielonych mu świadczeń zdrowotnych.

Informacje na temat przeprowadzonych szczepień ochronnych wykonywanych od dnia urodzenia dziecka są odnotowywane w karcie uodpornienia.

Kartę uodpornienia zakładana jest przez personel medyczny na oddziale noworodkowym dla każdego nowonarodzonego dziecka. Kartę wypełnia osoba przeprowadzająca szczepienia ochronne, tj. lekarz lub felczer, pielęgniarka, położna, higienistka szkolona. Karta przechowywana jest w podmiocie leczniczym, który sprawuje profilaktyczną opiekę nad dzieckiem. Jeżeli zachodzi pilna potrzeba wydania karty uodpornienia rodzicowi (opiekunowi prawnemu), może ona zostać wydana za poświadczeniem odbioru z informacją o konieczności dostarczenia do właściwego podmiotu.
Książeczka szczepień jest odpowiednikiem karty uodpornienia, który stanowi dokument dla osoby szczepionej lub rodziców (opiekunów prawnych dziecka). Książeczka zakładana jest na oddziale noworodkowym dla każdego nowonarodzonego dziecka. Jest ona wydawana rodzicom i stanowi dokument historii szczepień danego dziecka. W sytuacji gdy książeczka zaginie lub ulegnie zniszczeniu, osoby przeprowadzające szczepienie w podmiocie leczniczym wydają nowy dokument (duplikat) na podstawie karty uodpornienia. Książeczka wypełniana jest przez osoby przeprowadzające szczepienie, w trakcie realizacji szczepień ochronnych, w danym podmiocie leczniczym.

Co zrobić, gdy zapomnimy książeczki szczepień?

Brak książeczki szczepień nie może stanowić powodu do odmowy przeprowadzenie szczepienia. Brakujące informacje można uzupełnić podczas kolejnej wizyty w podmiocie leczniczym , na podstawie informacji odnotowanych w karcie uodpornienia.

Prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza

Pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą wnieść sprzeciw wobec opinii albo orzeczenia lekarza, jeżeli mają one wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta. Sprzeciw wnosi się do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta, za pośrednictwem Rzecznika Praw Pacjenta, w terminie 30 dni od dnia wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia pacjenta. Możliwość wyrażenia sprzeciwu do Komisji Lekarskiej, o której mowa w art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wobec orzeczenie/opinii lekarza o istnieniu przeciwwskazań do wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego, o którym mowa w art. 17 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Każdy pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą wnieść sprzeciw wobec opinii albo orzeczenia lekarza jeżeli mają one wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta wynikające z przepisów prawa. Zgłoszenie sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza, możesz wnieść do komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta w terminie 30 dni od wydania opinii lub orzeczenia.

Skargi pacjentów

Pacjent może złożyć skargę związaną z udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej w ramach ubezpieczenia w NFZ do wojewódzkiego oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia.

Pacjent, którego prawo do ochrony zdrowia nie jest realizowane w sposób dla niego zadowalający, może także złożyć skargę do:

Biura Rzecznika Praw Pacjenta,
Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Izby Lekarskiej,
Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych,
Biura Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.

W przypadku zarzutów pacjentów w zakresie prawidłowości i zgodności postępowania leczniczego lub diagnostycznego z aktualną wiedzą medyczną, pacjenci mogą składać wnioski o ustalenie zdarzenia medycznego do wojewódzkich komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych.