Puszcza Białowieska to kompleks leśny zlokalizowany na pograniczu Polski i Białorusi. Białowieski Park Narodowy (Polska) został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa w roku 1979, natomiast w 1992 obszar ten został rozszerzony o białoruską część Puszczy Białowieskiej. Obejmuje on obecnie obszar 141 885 ha wraz ze strefą buforową o powierzchni 166 708 ha. Obiekt zapewnia ochronę różnorodnej i bogatej fauny, obejmującej 59 gatunków ssaków, ponad 250 gatunków ptaków, 13 gatunków płazów, 7 gatunków gadów i ponad 12 tys. gatunków bezkręgowców. Symbolem obiektu jest żubr: na całym terenie zamieszkuje ok. 900 osobników. Białowieski Park Narodowy (Polska), Lasy Państwowe (Polska) oraz władze białoruskiego Parku Narodowego Puszczy Białowieskiej zawarły umowę dotyczącą przygotowania i realizacji zintegrowanego planu zarządzania obiektem, a także ustanowienia transgranicznego Komitetu Sterującego.

https://www.bpn.com.pl/

Powstanie zespołu kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha w Białymstoku jest związane z odzyskaniem przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Nowa świątynia stanowiła wotum za wolność ojczyzny i zwycięstwo nad bolszewikami w 1920 roku. Jej autorem był Oskar Sosnowski - wybitny warszawski architekt, profesor Politechniki Lwowskiej i Warszawskiej, niestrudzony badacz i inwentaryzator polskiego budownictwa i architektury oraz restaurator zabytków. Zespół kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha uznawany jest za wybitne dzieło międzywojennego modernizmu oraz za najlepszą realizację Sosnowskiego. Świątynia jest budowlą doskonale definiującą swoją epokę, pozostając jednocześnie jedynym w swoim rodzaju awangardowym dziełem. Pomimo wyraźnie nowoczesnego wyrazu można dostrzec w jej architekturze echa minionych epok, zwłaszcza gotyku, renesansu i baroku.

ul. Księdza Adama Abramowicza 1
15-871 Białystok
https://zabytek.pl/pl/obiekty/bialystok-zespol-kosciola-pw-chrystusa-krola-i-sw-rocha

Stanowią niespotykane nigdzie indziej materialne źródło do dziejów Tatarów Polskich. Są dowodem bogactwa kulturowego i tolerancji religijnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów oraz świadectwem wielowiekowego funkcjonowania społeczności muzułmańskiej w państwie chrześcijańskim i zachowania jej odrębności przy jednoczesnej asymilacji. Podlaskie meczety nie przypominają typowych muzułmańskich domów modlitw z krajów arabskich, ponieważ wznoszący je miejscowi rzemieślnicy, nie znając architektury Wschodu, czerpali wzorce z lokalnych tradycji budowlanych stosowanych w drewnianych kościołach, cerkwiach i synagogach. Orientalizm formy zewnętrznej meczetów w Bohonikach i Kruszynianach przejawia się w cebulastych, spłaszczonych hełmach wieżyczek - pełniących funkcje minaretów - zwieńczonych półksiężycem.

Meczet w Kruszynianach
Kruszyniany 62
16-120 Kruszyniany
Meczet w Bohnikach
16-100 Bohoniki
https://zabytek.pl/pl/obiekty/bohoniki-kruszyniany-bohoniki-i-kruszyniany-meczety-i-mizary

Jest on historyczną śródlądową drogą wodną, której budowa w 1. połowie XIX wieku posłużyła do połączenia dorzeczy Wisły i Niemna w celu usprawnienia - poprzez ominięcie terytorium ówczesnych Prus narzucających dyktat celny - transportu towarów do portów bałtyckich. Była to największa inwestycja Królestwa Polskiego, stanowiącą jednocześnie ważne, pionierskie przedsięwzięcie inżynieryjne. Ówczesne światowe zdobycze techniki stosowane w budowie kanałów żeglownych przystosowano tu umiejętnie do lokalnych uwarunkowań. Ciąg naturalnych jezior i rzek połączony został odcinkami sztucznych przekopów, z zastosowaniem rozbudowanego systemu śluz, jazów i podnoszonych mostów. Śluzy skonstruowane przez wybitnych polskich inżynierów wojskowych zachowane są w większości do dziś w oryginalnej formie i wciąż wykorzystywane do pokonywania różnic wysokości pomiędzy poszczególnymi odcinkami.

https://zabytek.pl/pl/obiekty/augustow-kanal-augustowski-14

Tykocin to wielokulturowe miasto, którego świetność przypada na czasy I Rzeczpospolitej. Pierwotny układ przestrzenny zachował się tu niemalże niezmieniony. Do dzisiaj przetrwały zabytki z XVII i XVIII w., z których najcenniejsze to alumnat z lat 1633–1636 oraz Wielka Synagoga (1642) z barwnymi polichromiami we wnętrzu. W roku 1425 miejscowość otrzymała prawa miejskie i znalazła się pod panowaniem Litwy. W 1542 r. miasto przeszło w ręce królewskie. W 2. poł. XVI w. wzniesiono tu zamek obronny. W 1661 włość tykocińską otrzymał za zasługi wojenne hetman Stefan Czarniecki, który przekazał dobra swej córce Aleksandrze, żonie Jana Klemensa Branickiego. Przebudowa centrum Tykocina w poł. XVIII w. nawiązywała do rozwiązań urbanistyki francuskiej. Punktem centralnym był rynek, a jego pierzeje obudowane zostały niską zabudową mieszkalną. Pierzeję wschodnią zajmował kościół pw. Trójcy Świętej, w rynku stanął pomnik hetmana Czarnieckiego. Branicki rozpoczął także odbudowę dzielnicy żydowskiej.

W ramach programu NIMOZ finansowana była rekonstrukcja wnętrza sali Synagogi Wielkiej w Tykocinie.

https://zabytek.pl/pl/obiekty/tykocin-historyczny-zespol-miasta-tykocin

Drewniany kościół pw. św. Anny pochodzi z lat 60/70. XVIII w. i należy do grupy późnobarokowych bezwieżowych świątyń charakteryzujących się trójdzielną bryłą nakrytą wspólnym dachem, występujących na północno-zachodnim styku Mazowsza i Podlasia. W jego wnętrzu zachowały się elementy XVII-wiecznego wyposażenia, m.in. zespół ołtarzowy z rzeźbami aniołów oraz słynący cudami obraz Matki Bożej. Obok kościoła usytuowany jest unikalny, dwukondygnacyjny, podcieniowy spichlerz (lamus) plebański z 1774 r., mieszczący obecnie izbę regionalną, gdzie można obejrzeć dawne sprzęty rolnicze i gospodarstwa domowego.

Kalinówka Kościelna 39
19-120 Knyszyn
www.kalinowka.archibial.pl

Niewielki salowy kościół pw. św. Anny jest najstarszą drewnianą świątynią w województwie podlaskim. Został zbudowany ok. 1610 r. jako kaplica dworska Krzysztofa i Aleksandry Wiesiołowskich, właścicieli Białegostoku, dzierżących leśnictwo nowodworskie. Wewnątrz kaplicy zachował się późnorenesansowy ołtarz główny z obrazem św. Anny Samotrzeciej wykonany w Grodnie w 1610 r. oraz kamienna chrzcielnica z wyrytym rokiem 1609. Na przykościelnym cmentarzu otoczonym kilkusetletnimi lipami spoczywa pochodzący z Kamiennej Starej gen. Nikodem Sulik (zm. 1954), bohater walk pod Monte Cassino.

Kościelna 8
16-200 Kamienna Stara
www.kamienna-stara.pl

Knyszyński kirkut został założony w XVIII w. Należy do najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich w województwie podlaskim. Jest malowniczo położony na groblach stawów, będących jedyną pozostałością kompleksu dworskiego króla Zygmunta Augusta. W 1925 r. założenie powiększono, a w 1942 r. pochowano na nim kilkadziesiąt ofiar mordu dokonanego przez Niemców na Żydach deportowanych do Treblinki. W ostatnich latach obiekt poddano konserwacji i podniesiono wiele z ok. 700 macew, pochodzących głównie z XIX i XX w., wykonanych przeważnie z polnych kamieni granitowych, pokrytych inskrypcjami w języku hebrajskim.

Grądy 45A
19-120 Grądy
www.cmentarze-zydowskie.pl/knyszyn.htm

Puszczę Krasnybór kolonizował od początku XVI w. litewsko-ruski ród Chreptowiczów herbu Odrowąż. W końcu tego stulecia wybudowano zapewne drewnianą cerkiew prawosławną, zaś w 1598 r. Adam Chreptowicz ufundował parafię rzymskokatolicką i wzniósł kościół. W 1617 r. ukończono murowaną świątynię klasztorną na oryginalnym treflowym planie, przeznaczoną na mauzoleum rodziny Chreptowiczów, zachowaną do dziś jako kościół pw. Zwiastowania NMP. Gdy w 1627 r. osadzeni przy cerkwi uniccy bazylianie odeszli do Nowogródka, świątynię w Karasnymborze próbowano przekazać w opiekę bernardynom, ale fundacja nie została zrealizowana. W 1685 r. świątynię przekazano dominikanom, którzy zarządzali parafią i sanktuarium do lat 20. XIX w. W kościele czczony jest słynący cudami obraz Matki Bożej. Naprzeciwko znajduje się cmentarz z XIX-wiecznymi żeliwnymi nagrobkami z Huty Sztabińskiej.

Krasnybór 45
16-310 Sztabin
https://diecezjaelk.pl/parafie_diecezji/krasnybor-parafia-p-w-zwiastowania-najswietszej-marii-panny/

Urokliwie położona nad Narwią wieś Puchły powstała w XVI w., a nomenklaturę swą zawdzięcza nazwie osobowej Puchło – Tomasz Puchłowicz, syn wójta z pobliskiej Trościanicy wzmiankowany był w źródłach w 1561 r. Przed 1578 r. powstała w Puchłach parafia prawosławna. Obecna drewniana cerkiew, wzniesiona w 1913 r. według wzorców architektury neoruskiej, wyróżnia się pięciokopułową sylwetą i bogatym zdobnictwem elewacji. Jej wnętrze wyposażone jest w eklektyczny ikonostas i kioty: w jednym z nich czczona jest ikona Matki Bożej Opieki (Pokrow), datowana na koniec XVIII w.

Puchły 49
17-210 Puchły
https://www.facebook.com/puchly/

Suwałki założyli kameduli wigierscy, którzy po osiedleniu się na półwyspie Wigry otrzymali część puszczy, liczne jeziora i zaczęli prowadzić tu bardzo intensywną akcję kolonizacyjną i gospodarczą. Miasto do końca XVIII w. było niewielkie, zabudowane prawie w całości drewnianymi domami. Po rozbiorach i powstaniu Królestwa Polskiego w 1815 r. pojawił się problem ze stolicą nowego województwa augustowskiego. Umiejscowiono ją w Suwałkach, które stały się później siedzibą guberni suwalskiej. Wybudowano wówczas szereg gmachów rządowych i reprezentacyjnych oraz świątynie różnych wyznań. Projektowali je najwybitniejsi architekci klasycyzmu: Chrystian Piotr Aigner, Antonio Corazzi, Henryk Marconi. Główną osią układu urbanistycznego Suwałk jest ul. Kościuszki, której pierzeje tworzą dobrze zachowane eklektyczne kamienice.

Położony w centrum Supraśla Dom Ludowy wzniesiono z drewna w latach 1934–1935 według projektu cenionego architekta Jarosława Girina. Obiekt otrzymał imię Mariana Zyndram-Kościałkowskiego, zasłużonego dla Białostocczyzny ówczesnego ministra spraw wewnętrznych i późniejszego premiera. Dom Ludowy był centrum kulturalno-oświatowym Supraśla i okolic, po wojnie działało tu m. in. kino i restauracja. Budynek jest znakomitym przykładem drewnianej architektury modernistycznej o wyraźnych cechach stylowych. Poddany konserwatorskiemu remontowi uzyskał w 2016 r. tytuł „Zabytek Zadbany”.

ul. Józefa Piłsudskiego 11
16-030 Supraśl
https://www.facebook.com/domludowywsupraslu/photos/?ref=page_internal

Drewnianą cerkiew w Szczytach-Dzięciołowie ufundował w 1785 r. Jan Walenty Węgierski, dworzanin Jana Klemensa i Izabeli Branickich. Jej nietypowy ośmioboczny rzut stał się w kolejnych dziesięcioleciach inspiracją dla wielu drewnianych podlaskich świątyń różnych wyznań: unickich, rzymskokatolickich i prawosławnych. Obok cerkwi usytuowana jest dwukondygnacyjna dzwonnica (1848–1849) oraz posąg św. Jana Nepomucena (ok. poł. XVIII w.) przypisywany S. Fessingerowi – lwowskiemu rzeźbiarzowi doby rokoka. Z cerkwią sąsiaduje cmentarz z kamiennymi nagrobkami w formie steli, będących wytworami lokalnych warsztatów rzeźbiarskich.

Szczyty-Dzięciołowo 13
17-106 Orla
https://www.facebook.com/parafiaszczyty/

Wieś Wodziłki została założona w 1788 r. i prawdopodobnie od początku osiedli tu staroobrzędowcy, którzy pojawili się na Suwalszczyźnie w 2. poł. XVIII w. Należeli do odłamu prawosławia, który nie uznał reform patriarchy Nikona z poł. XVII w. Zgodę władz carskich na wybudowanie molenny w Wojszkach wydano 1863 r., ale wzniesiono ją dopiero około 1885 r. Była to drewniana, orientowana budowla na rzucie prostokąta z jednoprzestrzennym wnętrzem, w której części wschodniej wydzielono balustradą podwyższenie, tzw. kliros. W 1928 r. dobudowano do molenny wieżę-dzwonnicę, a w 1921 r. powstała w Wodziłkach samodzielna parafia.

16-404 Wodziłki

https://zabytek.pl/pl/obiekty/wodzilki-molenna-staroobrzedowcow-pw-swietej-trojcy

Wojszki to wieś położona przy historycznym trakcie z Warszawy do Grodna, wzmiankowana w XVI w. Została rozmierzona na zasadach pomiary włócznej i reprezentuje typ ulicówki szeregowej z zabudowaniami po obu stronach drogi, z domami usytuowanymi szczytami do niej. Budynki mieszkalne są w większości ozdobnie oszalowane i bogato zdobione. Dekoracyjnie wycinane listwy i deski zdobią szczyty, węgły i okna z okiennicami. W XVIII w. funkcjonowała tu austeria i stacja pocztowa z dużą liczbą koni przeprzęgowych. Pod Wojszkami rozegrała się jedna z istotnych bitew podczas wojny polsko-rosyjskiej w 1792 r. W centrum wsi znajduje się zabytkowa cerkiew św. Michała Archanioła (1865) wzniesiona dla upamiętnienia rosyjskich żołnierzy poległych w rejonie Wojszek podczas powstania styczniowego 1863–1864.

Sztuka tkactwa dwuosnowowego wywodzi się ze średniowiecznej Skandynawii. Choć w Polsce tkaniny takie wykonywano od końca XVIII w., to największy rozkwit tej sztuki nastąpił w końcu wieku XIX na Grodzieńszczyźnie. W latach 30. XX w. i po II wojnie światowej technika tkactwa dwuosnowowego ponownie ożyła dzięki artystce Eleonorze Plucińskiej, profesor warszawskiej ASP i badaczce starych technik i wzorów. Współpracowała ona z tkaczami z Janowa i jego okolic, których inspirowała do poszukiwań własnych motywów wzorniczych. I tak pojawiły się fantastyczne zwierzęta, drzewka, kwiatowe bukiety, sceny z życia wsi. Obecnie podlaska tkania przeżywa swój renesans. Organizowane są warsztaty tkackie, wystawy, a w Janowie w ramach Święta Tkactwa i Tradycji rozstrzygany jest konkurs na tkaninę dwuosnowową. W Izbie Tkactwa w Janowie można podziwiać zgromadzone dywany i makaty, sprawdzić jak wyglądają i działają stuletnie krosna.