Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Warszawie

Gruźlica jest to choroba zakaźna wywołana przez prątki kwasooporne, należące do Mycobacterium  tuberculosis. ,,Zakażenie prątkiem gruźlicy jest najczęściej występującym zakażeniem na świecie obok malarii i AIDS’’.  Gruźlica jest chorobą zakaźną, objętą przez WHO światowym programem zapobiegania, którego głównym celem jest zmniejszenie liczby zgonów do 2030 roku. Zdaniem WHO stanowi ona zagrożenie dla zdrowia w skali globalnej.

Biorąc pod uwagę obecną sytuację geopolityczną (wojna w Ukrainie), a także mając na względzie nieograniczony  ruch ludności między państwami UE i państwami trzecimi, należy mieć na uwadze, że istnieje ryzyko ciągłej transmisji gruźlicy.

Źródło zakażenia: najczęstszym źródłem zakażenia jest człowiek, chory na gruźlicę prątkującą, rzadziej chore na gruźlicę bydło i sporadycznie inne zwierzęta. Gruźlica jest przenoszona drogą powietrzną (kropelkową, inhalacyjną) podczas kaszlu, plucia czy kichania, a także głośnego mówienia czy śpiewu. Znacznie rzadziej do zakażenia może dojść drogą pokarmową, przez uszkodzoną skórę oraz drogą płciową (niezwykle rzadko).

Gruźlica wykrywana jest na podstawie:

• objawów klinicznych (gorączka i nocne poty, kaszel utrzymujący się zwykle dłużej niż 3 tygodnie, utrata wagi, brak apetytu, krwioplucie (krew w plwocinach), gruźlica pozapłucna powodować może objawy ogólnoustrojowe i objawy zależne od lokalizacji miejsca choroby;
• badań bakteriologicznych;
• badań molekularnych;
• badań histologicznych;
• badań radiologicznych.

Najczęstszą postacią gruźlicy jest gruźlica płuc, ale zmiany gruźlicze mogą występować w każdym narządzie ciała np.: oku, uchu, opłucnej, osierdziu, otrzewnej, węzłach chłonnych obwodowych, śródpiersiowych, zaotrzewnowych, kościach, stawach, nerkach, drogach moczowych, narządach płciowych, żołądku, jelitach, wątrobie, śledzionie, skórze (gruźlica pozapłucna).

W województwie mazowieckim w 2023 roku najczęstszą postacią gruźlicy była gruźlica płuc, która stanowiła 94,9% wszystkich zachorowań. Zarejestrowano 484 zachorowania u mężczyzn oraz 181 zachorowań u kobiet. Przypadki gruźlicy u mężczyzn stanowiły 72,8% ogółu zachorowań. W roku 2023 zgłoszono 9 przypadków gruźlicy u dzieci do 14 roku życia oraz 11 zachorowań na gruźlicę wśród młodzieży w wieku od 15 do 19 lat, co stanowi odpowiednio 1,4% oraz 1,7% ogółu zachorowań. (opracowanie własne z meldunków rocznych z  PSSE)

Zgodnie z art.40. Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń  i  chorób zakaźnych u  ludzi: osoby, które miały styczność z chorymi na gruźlicę w okresie prątkowania, podlegają nadzorowi epidemiologicznemu, badaniu klinicznemu, badaniom diagnostycznym, a także w  razie potrzeby profilaktycznemu stosowaniu leków.

Działania podejmowane przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach nadzoru epidemiologicznego:
1.    Weryfikacja otrzymanych zgłoszeń ZLB, ZLK, formularzy dot. zachorowań na gruźlicę: (należy potwierdzić zachorowanie na gruźlicę płuc spowodowaną Mycobacterium tuberculosis complex potwierdzoną w materiale z dróg oddechowych np. w:  plwocinie, wymazie z krtani, BAL, wydzielinie oskrzelowej, popłuczynach z oskrzeli, wycinku płuc);
2.    Uzyskanie i udokumentowanie faktu leczenia osoby chorej (współpraca z laboratoriami i podmiotami leczniczymi), przeprowadzenie dochodzenia epidemiologicznego czyli wywiadu z osobą chorą na gruźlicę w okresie prątkowania;
3.    Wytypowanie osób z otoczenia chorego prątkującego, które należy objąć nadzorem epidemiologicznym i lekarskim zgodnie z oceną ryzyka zakażenia występującego u osób z otoczenia w zależności od rodzaju kontaktu ( I krąg, II krąg  III krąg) oraz obecnością czynników wysokiego ryzyka zachorowania (wiek, immunosupresja);
4.     Poinformowanie osoby z bezpośredniej styczności o fakcie narażenia na zakażenie prątkiem  gruźlicy oraz konieczności zgłoszenia się do lekarza rodzinnego (POZ), celem konsultacji lekarskiej. Ponadto należy przekazać informacji o objawach gruźlicy, drogach przenoszenia oraz konieczności dostarczenia do PSSE informacji zwrotnej od lekarza;
5.    Poinformowanie lekarza rodzinnego (POZ) o konieczności objęcia nadzorem lekarskim osoby z kontaktu z osobą chorą na gruźlicę w okresie prątkowania, a w przypadku  osób szczególnie narażonych na zakażenie (tj. dzieci do 5r.ż., osoby w immunosupresji np. zakażeni HIV, po przeszczepie narządów itp. dot. wdrożenia chemioprofilaktyki) specjalistycznym nadzorem lekarskim;
6.    Uzyskanie informacji zwrotnej, czy osoby z kontaktu były konsultowane przez lekarza rodzinnego. Jeśli osoby te nie zgłosiły się do ww. lekarzy należy wyjaśnić przyczynę.