Polska w Brazylii

Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Położenie geograficzne

Brazylia jest największym krajem w Ameryce Południowej (8,515 mln km2, 47% powierzchni kontynentu). Posiada granice ze wszystkimi krajami kontynentu, z wyjątkiem Ekwadoru i Chile. Łączna długość granic Brazylii wynosi 14 691 km, przy czym najdłuższe są granice z Boliwią (3400 km) i Wenezuelą (2200 km). 57% powierzchni Brazylii stanowi płaskowyż o wysokości od 200 do 900 m n.p.m., dalsze 40% nie przekracza 200 m n.p.m., a tylko 3% powierzchni kraju przekracza 900 m n.p.m. Najwyższy szczyt Brazylii Pico da Neblina ma wysokość 3014 m.

Ludność

Liczba ludności Brazylii w 2022 wynosi 217,2 mln mieszkańców. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 24,78 mieszkańców na 1 km2, przy czym jest bardzo zróżnicowana – od 2,23 w Amazonii do 177,4 w stanie São Paulo. Cechą brazylijskiego społeczeństwa jest duża różnorodność etniczna.

Obszar
Pod względem powierzchni (8,5 mln km2) zajmuje piąte miejsce na świecie, po Rosji, Kanadzie, Chinach i USA.

Stolica
Brasília.

Języki urzędowe

Językiem urzędowym jest portugalski.

Warunki klimatyczne

Północna część Brazylii czyli lasy Amazonii, które stanowią ok. połowy terytorium kraju, mają klimat równikowy, gorący i wilgotny, o równomiernych opadach przez cały rok i średnich temperaturach rocznych 25–28°C. Środkowa część kraju ma klimat tropikalny, o dwóch wyraźnie zaznaczonych porach roku – deszczowej w okresie od października do kwietnia i suchej od kwietnia do października. Średnia temperatura roczna w tej strefie wynosi 22°C. Występuje, zwłaszcza w porze suchej, znaczna różnica temperatur między dniem a nocą. Południowa część Brazylii ma klimat umiarkowany, o średniej rocznej temperaturze 17°C i czterech porach roku.

Główne bogactwa naturalne

Główne bogactwa naturalne Brazylii to rudy metali (żelaza, manganu, miedzi, aluminium, ołowiu, cynku, niklu, uranu, metali rzadkich), kwarc, diamenty przemysłowe, kamienie półszlachetne i szlachetne, ropa naftowa. Ogromny jest potencjał hydroelektryczny kraju, oceniany na 260 GW.

System walutowy, kurs i wymiana

Waluta: real brazylijski (BRL), 1 BRL = 100 centavo. Krótkoterminowe wahania kursu reala mogą być znaczne.

Religia

Dominującą religią Brazylii jest nadal, pomimo spadków statystycznych, katolicyzm - 64 %. Drugą najliczniejszą grupę stanowią obecnie ewangelicy (ok. 23%). Pozostałą grupę stanowią przede wszystkim wyznawcy innych grup chrześcijańskich (wszystkich chrześcijan jest w Brazylii ok. 86%), oraz, w dużo mniejszym stopniu, islamu, buddyzmu, religii pochodzenia afrykańskiego, indiańskiego, kardekańskiego spirytyzmu, czy lokalnych synkretycznych wierzeń i Kościołów.

Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy

• 1 stycznia - Nowy Rok
• Karnawał (święta ruchome: oficjalnie nie jest czasem wolnym od pracy w większości stanów, ale w praktyce w czasie karnawału w Brazylii się nie pracuje, a biura i urzędy są zamknięte)
• Wielki Piątek (święto ruchome)
• 21 kwietnia – Święto Tiradentesa (brazylijskiego bohatera narodowego)
• 1 maja – Święto Pracy
• Boże Ciało (święto ruchome)
• 7 września – Święto Niepodległości
• 12 października – Święto Matki Boskiej Objawionej (patronki Brazylii)
• 2 listopada – Dzień Zaduszny
• 15 listopada – Dzień Proklamacji Republiki
• 25 grudnia – Boże Narodzenie

Ponadto w poszczególnych stanach obchodzi się święta stanowe i religijne. 31 grudnia nie jest oficjalnie dniem wolnym od pracy, jednak większość firm, w tym banków, nie funkcjonuje tego dnia.

Infrastruktura transportowa

Według danych Spółki ds. Planowania i Logistyki (EPL) aktualna sytuacja branży transportowej w Brazylii jest trudna: pojazdy ciężarowe są wyeksploatowane, tabor kolejowy jest uwsteczniony technologicznie, wciąż brakuje dróg i portów. Według raportu World Economic Forum, Brazylia zajmuje 107 miejsce na 144 państw, jeśli chodzi o poziom rozwoju infrastruktury transportowej.

Na początku wieku w Brazylii wydatki na infrastrukturę wynosiły zaledwie ok. 1 mld BRL rocznie i przez blisko dwa dziesięciolecia sektor pozostawał niedoinwestowany. Wraz z rozpoczęciem Programu Przyspieszenia Rozwoju (PAC) w 2007 r., sektor zyskał więcej funduszy, a lokowane w infrastrukturę środki zaczęły być administrowane w sposób bardziej przejrzysty, na podstawie rozliczeń kwartalnych. Kolejnym programem był ogłoszony w 2016 r. program “Projeto Crescer”, którego celem jest kompleksowe doinwestowanie infrastruktury transportowej i energetycznej (szacowane inwestycje na poziomie 14,4 mld USD) i stworzenie warunków instytucjonalno-własnościowych do jej szybszego rozwoju.

Największą część przewozów towarowych na terenie kraju w ostatnich latach przejął transport drogowy (ponad 60%), co powoduje przyspieszoną degradację dróg i wzrost liczby wypadków. Transport kolejowy jest nadal stosunkowo słabo rozwinięty, odpowiadając jedynie za przewóz 25 proc. towarów (głównie rudy), linie szerokotorowe liczą około 5 tys. km, ale obecne władze planują inwestycje w budowę co najmniej kolejnych 10 tys. km linii kolejowych w najbliższych latach. Warto także zwrócić uwagę na działanie programu zezwoleń (Pro Trilhos), utworzonego w 2021 r., który przewiduje przyznawanie zezwoleń dla sektora kolejowego, umożliwiając swobodną inicjatywę na rynku kolejowym. W ten sposób zezwolono sektorowi prywatnemu na budowę i eksploatację linii kolejowych, linii średnicowych, stacji i terminali kolejowych. Projekt przewiduje inwestycje o wartości ponad 200 miliardów reali w najbliższych latach. Jeśli uda się je zrealizować, może to oznaczać budowę dodatkowych ponad 12 tys. km linii kolejowych, a rząd federalny planuje podwojenie tej długości sieci w ciągu kolejnych 15 lat.

Specyficzną cechą infrastruktury transportowej w Brazylii jest jej nierównomierny rozwój. O ile infrastruktura w stanach o największej liczbie ludności oraz przemysłu jest dobrze rozwinięta, o tyle w pozostałych stoi na niskim poziomie, szczególnie w części północnej i północno-zachodniej kraju. Często główne drogi nie mają tam asfaltowej nawierzchni – tylko 12,4% brazylijskiej sieci drogowej jest utwardzone. Jednocześnie trzeba zwrócić uwagę na fakt, że transport do wielu miejsc w Amazonii odbywa się rzekami.

Brazylia również stara się modernizować swoją infrastrukturę portową. Zaplanowane na okres 25 lat inwestycje dotyczące instalacji portowych wyniosą 20,2 mld BRL w przypadku portów państwowych oraz 30,6 mld BRL w przypadku portów prywatnych.

Obowiązek wizowy

Informacje zawarte w kolejnych punktach niniejszego rozdziału pochodzą z przewodnika “Polak za granicą” oraz oficjalnych informacji Policji Federalnej.

Obywatele polscy przybywający do Brazylii w celu turystycznym i/lub biznesowym mają prawo do 90-dniowego pobytu bezwizowego w okresie 180 dni. W uzasadnionych przypadkach istnieje możliwość wystąpienia o przedłużenie pobytu, jednak nie więcej niż o 90 dni. Instytucja, do której należy się w tym udać celu to Policja Federalna, co najmniej tydzień przed upływem 90-dniowego pobytu bezwizowego. Nie ma możliwości legalnego przedłużenia pobytu po upływie tego terminu. Koszt przedłużenia pobytu bezwizowego to 110 BRL. Podczas wizyty na policji należy przedstawić ważny dokument podróży (paszport), kartę wjazdu, wypełniony wniosek o przedłużenie pobytu oraz potwierdzenie uiszczenia zapłaty, a także w niektórych przypadkach inne dokumenty, jakich zażąda urzędnik (np. bilet powrotny, potwierdzenie posiadania środków pieniężnych na dalszy pobyt, dokument potwierdzający zakwaterowanie) Maksymalny czas pobytu w Brazylii w celu turystycznym/biznesowym  to 180 dni w ciągu roku. Za każdy dzień nieuregulowanego pobytu płaci się przy wyjeździe z kraju karę w wys. 8,25 reali.

Przyjazd w celu podjęcia działalności zarobkowej oraz nauki lub z zamiarem osiedlenia się na stałe wymaga wizy. Wszystkie formalności należy załatwiać wyłącznie w Wydziale Konsularnym Ambasady Brazylii w Warszawie. Więcej informacji na temat rodzajów wiz i procedur ich przyznawania można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych Brazylii (http://www.portalconsular.itamaraty.gov.br/vistos).

Paszport musi być ważny minimum 180 dni od dnia przekroczenia granicy. Przy przekraczaniu brazylijskiej granicy podróżujący otrzymuje kartę wjazdu. Należy ją bezwzględnie zachować, gdyż okazanie tej karty jest niezbędne podczas kontroli granicznej przy wyjeździe z Brazylii. Służby graniczne mogą żądać okazania biletu powrotnego, jak również odpowiednich środków finansowych na czas pobytu (karty kredytowe, czeki podróżne bądź gotówka). Zdarzają się przypadki skracania przez policję graniczną pobytu poprzez wstawienie specjalnego stempla do paszportu.

Ustrój polityczny

Federacyjna Republika Brazylii jest republiką związkową o systemie prezydencko-parlamentarnym podzieloną na 26 stanów i Dystrykt Federalny. Głową państwa a jednocześnie szefem rządu jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję. Aktualnie, od 1 stycznia 2019 r., jest nim Jair Bolsonaro. Prezydent posiada silną pozycję ustrojową. Samodzielnie tworzy rząd i kieruje jego pracami. Kongres nie ma realnych instrumentów odwołania rządu, takich jak wotum nieufności. Proces impeachmentu jest środkiem nadzwyczajnym.

Władza ustawodawcza

Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego Kongresu (Izba Deputowanych i Senat). Senat składa się z 81 senatorów (po 3 senatorów z 26 stanów i Dystryktu Federalnego). Liczba członków Izby Deputowanych wynosi 513. Deputowani wybierani są na 4 lata w wyborach powszechnych, a senatorowie na 8 lat, również w wyborach powszechnych (z tym, że co 4 lata następuje wymiana 1/3 lub 2/3 składu Senatu).

Władza wykonawcza

Władza wykonawcza federalna jest bardzo rozbudowana. Obejmuje ona Kancelarię Prezydenta, 18 rad konsultacyjnych, 16 ministerstw, 12 agencji rządowych. Stany posiadają duży zakres autonomii, swoje organy ustawodawcze i sądownicze oraz władzę wykonawczą, na której czele stoi gubernator.

Struktura administracji gospodarczej

Organem koordynującym działania administracji gospodarczej jest Kancelaria Prezydenta (Casa Civil). Główne resorty gospodarcze to Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Rolnictwa, Hodowli i Zaopatrzenia, Ministerstwo Górnictwa i Energetyki. W stosunkach gospodarczych z zagranicą dużą rolę odgrywa Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Wśród agencji rządowych ważne funkcje spełniają: Narodowa Agencja Nadzoru Sanitarnego (ANVISA), Narodowa Agencja Ropy Naftowej, Gazu i Biopaliw (ANP), Narodowa Agencja Energii Elektrycznej (ANEEL), Narodowa Agencja Telekomunikacji (ANATEL). Bankiem emisyjnym jest Bank Centralny Brazylii. Funkcję głównego banku kredytowego spełnia Narodowy Bank Rozwoju Gospodarczego i Społecznego (BNDES). Ważniejsze przedsiębiorstwa państwowe to Petrobras (ropa naftowa i gaz; w przyszłości możliwa prywatyzacja), Eletrobras (produkcja i dystrybucja energii elektrycznej – przewidywana prywatyzacja w 2022 r.), Imbel (przemysł obronny), Telebras (telekomunikacja), Embrapa (działalność badawczo-rozwojowa w rolnictwie i hodowli), Banco do Brasil (bank).
Sektor prywatny zrzeszony jest w czterech głównych konfederacjach federalnych (przemysłu, handlu, rolnictwa i transportu), którym podlegają federacje stanowe oraz stowarzyszenia branżowe. Szczególną rolę odgrywa Federacja Przemysłu Stanu São Paulo z uwagi na duże znaczenie tego stanu w gospodarce Brazylii.

Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

W 2021 roku PKB Brazylii wyniosło 1,608 bilionów USD (8,7 biliona R$), co stanowi 1,7% światowego PKB i plasuje Brazylię jako 13 ekonomię świata. PKB per capita wyniosło w 2021 roku 7.541,960 USD, a średnie wynagrodzenie 1.921,19 R$.

W 2021 nastąpił 4,6% wzrost PKB w porównaniu z 2020 rokiem. Brazylijska gospodarka odrobiła straty spowodowane pandemią COVID-19 z 2020, kiedy to poziom PKB obniżył się o 3,9%. Według IBGE (Brazylijski Instytut Geograficzno-Statystyczny) wzrost gospodarczy spowodowany jest głównie wzrostem usług (4,7%) i przemysłu (4,5%), które razem stanowią 90% PKB kraju. Z drugiej strony rolnictwo spadło o 0,2% w 2020 r.  Wzrost usług nastąpił głównie w takich sektorach jak transport, magazynowanie i poczta oraz przewozy pasażerskie, technologia informacyjna i komunikacja. W przemyśle pozytywny wynik odnotowało budownictwo, które wzrosło o 9,7%. Pozytywny wynik odnotowały również przemysły wytwórcze (4,5%), na co wpływ miały głównie takie czynniki, jak wzrost produkcji maszyn i urządzeń, metalurgii i motoryzacji. Przemysł wydobywczy wzrósł o 3,0% dzięki wzrostowi wydobycia rudy żelaza.

W ostatnich latach, z powodu kolejnych kryzysów, brazylijski PKB wykazuje wzloty i upadki. Kryzys gospodarczy, który rozpoczął się pod koniec rządów prezydent Dilmy Rousseff, a później skutki pandemii znacznie wpłynęły na ostatnie gospodarcze wyniki.

Wszystkie elementy popytu krajowego wzrosły w 2021 r., w przeciwieństwie do tego, co miało miejsce w 2020 r. Konsumpcja gospodarstw domowych wzrosła o 3,6%, a konsumpcja rządowa o 2,0%. W 2020 roku składowe te spadły odpowiednio o 5,4% i 4,5%.

Pomimo wzrostu PKB, Brazylia spadła na 13 pozycję na świecie jeśli chodzi o wielkość gospodarki. Warto zwrócić uwagę, że do 2020 roku Brazylia plasowała się w pierwszej dziesiątce. Spadek ten spowodowany był głownie wahaniami wartości reala w porównaniu do dolara w 2021 roku.

Brazylia była jednym z krajów najmocniej dotkniętych pandemią koronawirusa. W 2021 roku brazylijska ekonomia jedynie zdołała odrobić straty z okresu pandemii, a na 2022 przewidywania ekonomiczne są bardzo skromne. Kraj zmaga się z problemem inflacji, wzrosły stopy procentowe oraz pojawiły się problemy w globalnym łańcuchu dostaw. Jeśli chodzi o braki lub opóźnienia w dostawach towarów z zagranicy, to najbardziej ucierpiały sektory takie jak sprzęt elektroniczny, czy samochodowy.

Brazylijska gospodarka znajduje się w trudnym momencie. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych uznawany za wskaźnik inflacyjny osiągnął zakumulowany wzrost 10,06% w 2021 r. Od końca 2021 obserwuje się w Brazylii dość wysoki wskaźnik niewypłacalności kredytowej, związany z inflacją wahającą się już w granicach 12% w 2022 roku, co ma negatywny wpływ na siłę nabywczą gospodarstw domowych. Oprócz tego wzrost stóp procentowych powoduje wzrost kosztów zadłużenia.

Brazylia zakończyła 2021 rok z 12 milionami bezrobotnych, pomimo że stopa bezrobocia obecnie spada (10,5% w czerwcu 2022 roku). W opinii analityków bezrobocie będzie jednak utrzymywać się jeszcze na wysokim poziomie w 2022 r. w związku z utrzymującą się inflacją, wysokimi stopami procentowymi, spadającymi dochodami rodzin i niepewnością związaną z sytuacją fiskalną kraju, oraz niepewnością związaną z nadchodzącymi wyborami prezydenckimi. Na wszystkie prognozy ekonomiczne dodatkowo negatywnie wpływa wojna pomiędzy Rosją i Ukrainą, która może hamować globalny wzrost — w tym Brazylii, która była głównym importerem rosyjskich nawozów.

Deficyt pierwotny budżetu federalnego zamknął  się w 2021 r. kwotą 35,073 mld BRL, co oznacza spadek realny o 95,5% w stosunku do wyniku ujemnego 743,255 mld BRL zanotowanego w 2020 roku (10% PKB). Jest to najmniejszy poziom deficytu od 2014 roku, co wiąże się ze wzrostem przychodów i redukcją wydatków związanych z pandemią COVID-19.

Główne sektory gospodarki

Gospodarka Brazylii opiera się głównie na usługach. Główne gałęzie przemysłu brazylijskiego to: górnictwo, hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, przemysł motoryzacyjny, lotniczy, spożywczy, elektrotechniczny, celulozowo-papierniczy, chemiczny. W rolnictwie dominują uprawy soi, kawy, trzciny cukrowej, bawełny, kukurydzy, manioku, ryżu. Brazylia należy do czołowych światowych producentów i eksporterów rudy żelaza, cukru, kawy, soi, soku pomarańczowego, tytoniu, mięsa wołowego i drobiowego. W ostatnich latach dynamicznie rozwija się produkcja bioetanolu z trzciny cukrowej. Historycznie Brazylia jest ważnym eksporterem surowców i towarów podstawowych oraz produktów przemysłu petrochemicznego, wydobywczego i transformacyjnego. Petrobras e Embraer to jedne z przykładów międzynarodowego sukcesu Brazylii w tych sektorach. Jeśli chodzi o import, Brazylia importuje raczej produkty przetworzone, z reguły pochodne ropy naftowej, obwody elektroniczne oraz leki. W strukturze importu przeważają takie sektory jak chemiczny, maszynowy, elektroniczny oraz transportowy.

Udział poszczególnych sektorów gospodarki w PKB Brazylii kształtował się w 2021 r. następująco: rolnictwo 6,8% przemysł 20,4% usługi 72,8%.

Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych

Handel zagraniczny

W 2021 brazylijski import wyniósł 219,4 mld USD, czyniąc Brazylię dwudziestym dziewiątym importerem świata. Brazylijski eksport wyniósł 280,4 mld USD, plasując Brazylię na miejscu dwudziestym piątym wśród największych eksporterów świata. Pomimo tego, iż Brazylia jest największą gospodarką Ameryki Łacińskiej i rynkiem o ogromnych możliwościach, poziom handlu zagranicznego nie odpowiada temu potencjałowi.

Bilans handlowy Brazylii w 2021 r. odnotował nadwyżkę w wysokości 61 mld USD. Wartość ta oznacza wzrost o 21,1% w porównaniu z 2020 r. i jest wyższa od rekordowej kwoty 56 mld USD z 2017 r. Eksport w 2021 r. wzrósł o 34% w porównaniu do 2020 r., podczas gdy import wzrósł o 38,2%. 

W imporcie nastąpił wzrost popytu na nakłady inwestycyjne i półprodukty o 45,7%, a wśród nich nakłady rolnicze, elektronikę i petrochemię. Nastąpił wzrost importu paliw o 87,1% i energii elektrycznej o 89%. Oprócz tego odnotowano 77,1% wzrostu w imporcie leków, a konkretnie szczepionek. Do najczęściej importowanych produktów w Brazylii należą nawozy, ropa naftowa lub bitumiczne oleje mineralne, produkty farmaceutyczne, rurki termoelektryczne, sprzęt telekomunikacyjny oraz części i akcesoria samochodowe. 

Brazylia jest historycznie protekcjonistycznym państwem. Fakt, że kraj należy do unii celnej Mercosul, sprawia, iż taryfy celne są dość wysokie, a także utrudnia proces zawierania umów o wolnym handlu. Z tej przyczyny Brazylia jest krajem mało zintegrowanym w globalnym łańcuchu wartości oraz posiada stosunkowo niewiele umów o wolnym handlu z innymi państwami. Tylko około 12% brazylijskiego importu pochodzi z krajów, z którymi Brazylia posiada umowę o wolnym handlu. Sprawia to, że średnia stosowana wartość taryfowa MFN (most favoured nation) wynosi 13,6%. Istnieje również niestabilność polityki handlowej związana z dość dużym poziomem taryf celnych skonsolidowanych, czyli maksymalnej wartości do jakiej taryfy mogą zostać podniesione. Przy małej liczbie umów o wolnym handlu jest to element pewnej niestabilności polityki handlowej. Kolejnym czynnikiem jest niestabilność reala, co negatywnie wpływa na politykę eksportową czy inwestycyjną brazylijskich partnerów.

Inwestycje zagraniczne

Agencję ratingowa  Standard & Poor's (S&P) potwierdziła rating Brazylii na poziomie stabilnym. W 2021 roku brazylijskie zagraniczne inwestycje bezpośrednie odnotowały ponad stuprocentowy wzrost, osiągając poziom 58 mld USD i czyniąc Brazylię 7. największym miejscem docelowym tych inwestycji.

Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Członek: AfDB, BIS, BRICS, CAN (stowarzyszony), CELAC, CPLP, FAO, FATF, G-15, G-20, G-24, G-77, IADB, IAEA, IBAS, IBRD, ICAO, ICC, ICRM, IDA, IFAD, IFC, IFRCS, IHO, ILO, IMF, IMO, IMSO, Interpolu, IOC, IOM, IPU, ISO, ITSO, ITU, ITUC, LAES, LAIA, LAS (obserwator), Mercosul, MIGA, MINURSO, MINUSTAH, NAM (obserwator), NSG, OAS, OECD (formuła wzmożonej współpracy), OPANAL, OPCW, Klubu Paryskiego (stowarzyszony), PCA, SICA (obserwator), UN, UNASUR, UNCTAD, UNESCO, UNFICYP, UNHCR, UNIDO, Union Latina, UNISFA, UNITAR, UNMIL, UNMISS, UNMIT, UNOCI, UNWTO, UPU, WCO, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WTO.​​​​​​

Pozycja Brazylii wewnątrz bloku Mercosul została wzmocniona wraz z wyraźnym osłabieniem Argentyny w związku z pogłębiającym się tam kryzysem politycznym i gospodarczym. W 2021 roku nastąpiło jednocześnie ożywienie bloku, czego dowodem jest, między innymi, zakończenie negocjacji dwóch ważnych umów o wolnym handlu: z UE i EFTA.  Zakończenie negocjacji pomiędzy UE i Mercosul prezydent Jair Bolsonaro nazwał pierwszym krokiem w tym kierunku. Proces zatwierdzenia umowy wciąż jednak jest jeszcze na wczesnym etapie.  Jednym z priorytetów brazylijskiej prezydencji było również zmniejszanie o ponad 80% Wspólnej Taryfy Celnej bloku (TEC).

Trwają wysiłki Brazylii zmierzające do przyjęcia w poczet członków OECD. Po dwóch latach od złożenia oficjalnego wniosku o członkostwo, rada OECD podjęła decyzję o rozpoczęciu rozmów akcesyjnych z sześcioma kandydatami do członkostwa, w tym Brazylią.

Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

Po 20 latach negocjacji, w maju 2019 r., udało się osiągnąć porozumienie w sprawie umowy handlowej między MERCOSUL i Unią Europejską. Porozumienie stanowi historyczny kamień milowy w stosunkach między MERCOSUL a Unią Europejską, które łącznie stanowią około 25% światowego PKB. W obliczu napięć i niepewności w handlu międzynarodowym, zawarcie umowy podkreśla zaangażowanie dwóch bloków w otwartość gospodarczą i wzmocnienie konkurencyjności. Zgodnie z oświadczeniem wydanym przez MSZ Brazylii, umowa, która przewiduje zniesienie ceł dla produktów rolnych o dużym znaczeniu strategicznym dla kraju, takich jak sok pomarańczowy, owoce czy kawa rozpuszczalna ale przede wszystkim wołowina, cukier i etanol, przyniesie wymierne korzyści dla krajowej gospodarki.

Umowa zapewni wzrost konkurencyjności w niektórych sektorach przemysłu, m. in. włókienniczym, chemicznym, lotniczym i motoryzacyjnym, jednocześnie zagwarantuje producentom krajowym dostęp do zaawansowanych technologii po znacznie niższych kosztach. Otwarcie brazylijskiego rynku dla europejskich produktów i usług będzie wymagało od Brazylii przeprowadzenia reform krajowych. Ważne jest, aby ta zmiana była stopniowa, umożliwiając lokalnym firmom dostosowanie się do nowej rzeczywistości. Mając na uwadze izolacjonistyczną politykę handlową prowadzoną przez kraje MERCOSUL (w ciągu ostatnich 20 lat zostały podpisane jedynie trzy umowy handlowe o niewielkim znaczeniu z Egiptem, Izraelem i Autonomią Palestyńską), porozumienie handlowe stanowi niewątpliwie nadanie nowego impulsu dla całego bloku, a zarazem będzie to ogromne wyzwanie, które umożliwi realistyczne spojrzenie na zachowanie brazylijskiej gospodarki w tak dużej strefie wolnego handlu. Opinia publiczna jest zgodna co do pozytywnych skutków, które umowa może przynieść dla sektora rolniczego, jednak mniej optymistycznie podchodzi do kwestii związanych z przemysłem, który do tej pory był dosyć ospały i przede wszystkich chroniony, m. in. z powodu braku konkurencji na rynku. Opozycja studzi nastroje i przestrzega, że krajowy przemysł nie jest gotowy na tak drastyczne zmiany, obawiając się zbyt brutalnej konkurencji ze strony europejskich producentów. Przeciwnicy uważają, że jest to nieodpowiedni moment na podpisanie tak ważnej umowy ze względu na niestabilną sytuację ekonomiczną MERCOSUL, a taki stan prowadzi do nadmiernych ustępstw ze strony państw bloku.

Warto zaznaczyć, że oprócz znaczących korzyści ekonomicznych, umowa przewiduje również zachowanie wysokich standardów w zakresie zrównoważonego rozwoju i ochrony praw człowieka. Nie wiadomo jednak kiedy umowa miałaby wejść w życie.

Gospodarcze umowy dwustronne

Stosunki gospodarcze między Polską a Brazylią regulują następujące umowy:

• Umowa handlowa i płatnicza polsko-brazylijska podpisana w Rio de Janeiro 15 października 1960 roku weszła w życie 15 października 1964 roku;
• Porozumienie między rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii w sprawie transportu morskiego podpisane w Warszawie 26 listopada 1976 roku weszło w życie 21 lipca 1977 roku;
• Umowa handlowa między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii podpisana w Brasilii 10 maja 1993 roku weszła w życie 9 sierpnia 1998 roku. W praktyce zastąpiła Umowę handlową i płatniczą polsko-brazylijską z 1960 roku;
• Umowa między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii o współpracy naukowo-technicznej podpisana w Warszawie 5 września 1996 roku weszła w życie 12 stycznia 1998 roku. Od 1999 roku nie odbyło się żadne spotkanie komisji mieszanej. Nie podpisano również Programu Wykonawczego do Umowy. De facto nie jest wykorzystywana w kontaktach bilateralnych;
• Wstępne porozumienie między Ministerstwem Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Rzeczypospolitej Polskiej i Ministerstwem Rolnictwa i Zaopatrzenia Federacyjnej Republiki Brazylii o współpracy technicznej i procedurach sanitarnych w dziedzinie weterynarii oraz zdrowia zwierząt i ludzi podpisana w Warszawie 22 marca 1999 roku weszła w życie 21 kwietnia 1999 roku;
• Umowa między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii o ruchu bezwizowym podpisana w Brasilii 14 lipca 1999 roku.
• Umowa między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii o usługach lotniczych podpisana w Rio de Janeiro 13 marca 2000 roku. Do chwili obecnej nie została ratyfikowana przez stronę brazylijską;
• Umowa między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii o współpracy w dziedzinie ochrony roślin podpisana w Foz de Iguacu 9 kwietnia 2002 roku;
• Umowa między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii o współpracy w dziedzinie weterynarii podpisana w Foz de Iguacu 9 kwietnia 2002 roku. Umowa nie została ratyfikowana przez stronę brazylijską. Obowiązujące przepisy w tej kwestii są regulowane przez Wstępne porozumienie między Ministerstwem Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Rzeczypospolitej Polskiej i Ministerstwem Rolnictwa i Zaopatrzenia Federacyjnej Republiki Brazylii o współpracy technicznej i procedurach sanitarnych w dziedzinie weterynarii oraz zdrowia zwierząt i ludzi podpisana w Warszawie 22 marca 1999 roku weszło w życie 21 kwietnia 1999 roku;
• Umowa między PAIiIZ i brazylijską Agencją Promocji Eksportu i Inwestycji APEX o współpracy we wzajemnej promocji gospodarczej ze stycznia 2008 roku;
• Deklaracja Ministerstwa Rozwoju, Przemysłu i Handlu Zagranicznego Brazylii i Ministerstwa Gospodarki RP o wzajemnej współpracy z sierpnia 2009 roku.

Dwustronna wymiana handlowa

Z danych  brazylijskiego Ministerstwa Gospodarki wynika, iż w okresie od stycznia do listopada 2019 roku odnotowujemy spadek w wymianie handlowej między Polską i Brazylią. Brazylijski eksport wyniósł  714,52 mln USD (6,1% mniej w stosunku do roku 2018) oraz import 548,55 (10,3% mniej w stosunku do roku 2018).

Wg danych GUS (za 2021r.), polski eksport do Brazylii wyniósł 2,506 mld zł (0,19% polskiego eksportu), import z Brazylii wyniósł 6,412 mld zł (0,44% polskiego importu). Ujemne dla Polski saldo w handlu towarami wynosi 3,906 mld zł. Brazylia jest 47. rynkiem eksportu towarów z Polski oraz na 33. miejscu w polskim imporcie.

Bilans handlowy między Brazylią a Polską wykazał nadwyżkę w wysokości 207,3 mln USD, co z pewnością kryje duży potencjał do wzrostu relacji handlowych pomiędzy dwoma krajami.

W strukturze towarowej brazylijskiego eksportu do Polski dominują rudy miedzi, otręby sojowe, silniki tłokowe, tytoń pozbawiony kamienia, niepalona kawa, oraz części i akcesoria samochodowe. Z kolei w strukturze towarowej eksportu z Polski do Brazylii dominują leki, w tym produkty weterynaryjne, części samochodowe i akcesoria, kauczuk syntetyczny, meble, wyposażenie mechaniczne, oraz części silników elektrycznych.

Wzajemne inwestycje

Prekursorem polskich inwestycji w Brazylii jest firma Selena z Wrocławia, która w drugiej połowie lat 90-tych otworzyła przedstawicielstwo w Ponta Grossa w stanie Parana. Jest to region o dużej liczbie potomków polskich emigrantów, a firma, będąca światowym liderem w produkcji chemii budowlanej, posiada tam zakład zajmujący się produkcją pianki poliuretanowej.

Od lipca 2000 roku istnieje w Brazylii filia firmy KOMANDOR S.A. z Radomia, działająca w branży meblarskiej. Wg otrzymanych informacji od dyrekcji KOMANDOR DO BRASIL LTDA, spółka została utworzona przez kanadyjską filię polskiej spółki z dwoma współudziałowcami brazylijskimi. Dlatego też nie figuruje jakikolwiek zapis w danych Banku Centralnego Brazylii, że jest to inwestycja polska. Filia kanadyjska w 2002 roku scedowała swoje udziały w spółce KOMANDOR DO BRASIL LTDA spółce matce z Radomia.

Grupa Gremi od 2009 roku realizuje dużą ekologiczną i turystyczną inwestycję w nieruchomości na północnym wybrzeżu kraju (Projekt Eco Estrela).

Od 2010 roku w Brazylii (Kurytyba) działa Grupa Chemiczna Boryszew pod nazwą Maflow do Brasil Ltda. Została ona nabyta przez włoski Maflow BRS, w 100% zależny od Boryszewa w październiku 2010 roku. Maflow do Brasil produkuje przewody klimatyzacyjne i wspomagania kierownicy do globalnych producentów samochodów z fabrykami zlokalizowanymi w Brazylii i Argentynie (m.in. VW, Fiat, GM, Nissan, PSA, Volvo).

Od 2012 roku w Sao Paulo działa biuro handlowe polskiej firmy Lug Light Factory. Firma ta jest producentem oświetlenia zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego.

W 2013 roku z udziałem kapitału polskiego otwarto w Sao Paulo firmę Quero Passagem, operatora platformy internetowej, która służy do sprzedaży przez internet biletów na dalekobieżne połączenia autobusowe. 

W 2016 r. swoje biuro w Sao Paulo otworzyła firma Comarch z Krakowa.

Swoją działalność w Brazylii kontynuują firmy, które w latach 2011-2012 otworzyły swoje biura, eSKY (branża internetowa) oraz Medcom (branża kolejowa). W Brazylii Medcom modernizuje 104 składy dla metra w Sao Paulo, ponadto dla firmy SuperVia w Rio de Janeiro wraz z firmą CAF instaluje konwertery napięcia stałego dla 35 składów kolejowych. Wg informacji uzyskanych z Medcom 9% całej produkcji zakładu jest przeznaczona na rynek brazylijski.

Polska firma z branży chemicznej Synthos eksportuje do Brazylii kauczuk syntetyczny i kauczuk sterynowo-butadienowy karboksylowany.

Polski producent opakowań metalowych Canpack otworzył fabrykę w stanie Goiás. Łącznie inwestycje polskiej firmy w Brazylii sięgają blisko 400 mln USD. Firma dokonała zakupu w 2016 r. zakładów metalowych w mieście Fortaleza za kwotę 98 mln USD. Canpack planuje kolejne inwestycje w Brazylii, gdyż uznaje miejscowy rynek za wysoce perspektywiczny. Inwestycja polskiej firmy przyczyniła się do utworzenia łącznie około 500 miejsc pracy, z czego ponad 200 w fabryce w Itumbiara (Goiás). 

Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

W Brazylii potrzeba ok. czterech miesięcy na otwarcie oddziału firmy zagranicznej – najdłużej z krajów BRICS. Występują wysokie obciążenia podatkowe, a procedury związane z pozwoleniem na budowę są skomplikowane. Proces założenia firmy przechodzi przez 3 instancje – federalną, stanową i municypalną. 

a) Kwestie własności intelektualnej – w Brazylii brakuje efektywnego zastosowania legislacji chroniącej oznaczenia geograficzne produktów, marki i patenty. Dotyczy to zwłaszcza produktów żywnościowych, tekstyliów i wyrobów skórzanych, farmaceutyków oraz filmów i płyt muzycznych. Sytuacja ulega stopniowej poprawy od 2019 r. kiedy Brazylia ratyfikowała Protokół Madrycki z 1989 r. w sprawie międzynarodowej rejestracji znaków towarowych.

b) Cła i bariery pozataryfowe – duża liczba importowanych pozycji taryfowych (głównie żywność i artykuły związane z ochroną zdrowia) podlega tzw. licencjom nieautomatycznym wydawanym na podstawie kontroli Narodowej Agencji Ochrony Sanitarnej (ANVISA). Urząd ten, oprócz opisu produktu, wymaga od firm eksportujących podawania cen produktu na innych rynkach, przewidzianych cen na rynku brazylijskim, planowanych wydatków marketingowych, listy podobnych produktów i ich ceny itp. Proces rejestracji firm w elektronicznym systemie SISCOMEX (obowiązkowy dla firm zagranicznych) jest długotrwały i kosztowny. Podatki w poszczególnych stanach Brazylii różnią się. Importerzy brazylijscy podlegają bardzo skomplikowanym przepisom podatkowym, co utrudnia małym i średnim firmom dokonywanie bezpośredniego importu i zmusza do korzystania z pośredników. 

c) Bariery weterynaryjne i fitosanitarne – W przypadku produktów pochodzenia zwierzęcego warunkiem dopuszczenia firmy do eksportu na rynek brazylijski jest uprzednia inspekcja weterynaryjna specjalistów brazylijskich w danej firmie. To samo dotyczy produktów pochodzenia roślinnego, dla których przeprowadzenie procedury analizy ryzyka (PRA) dla każdego produktu roślinnego (np. owoce, warzywa, zboża) powoduje, że eksport towarów roślinnych i pochodzenia roślinnego do Brazylii jest bardzo ograniczony. 

Dostęp do rynku pracy

Obowiązują dość restrykcyjne przepisy wizowe dotyczące zezwoleń na pracę. Zezwolenia takie są jednak bez większych problemów wydawane specjalistom.

Nabywanie i wynajem nieruchomości

Pierwszym krokiem dla obcokrajowca w celu nabycia nieruchomości w Brazylii jest uzyskanie numeru CPF w federalnym urzędzie skarbowym.

Przy nabywaniu nieruchomości  przez cudzoziemca konieczne jest okazanie numeru CPF, paszportu, zaświadczenia o miejscu zamieszkania oraz aktu urodzenia lub aktu małżeństwa (wraz z tłumaczeniem przysięgłym, wykonanym przez miejscowego tłumacza zarejestrowanego w jednej ze stanowych izb handlowych).

Inwestycje, zamówienia publiczne

Przedsiębiorstwa z krajów członkowskich UE, które mają największe inwestycje w Brazylii (Hiszpania, Francja, Holandia) podkreślają, że niektóre sektory usług w Brazylii są praktycznie zamknięte dla inwestycji zagranicznych. Dotyczy to architektury, porad prawnych, służby zdrowia, bezpieczeństwa. Szereg restrykcji jest stosowanych również w transporcie lotniczym i w sektorze usług komunalnych (wodociągi, kanalizacja, wywożenie śmieci itp.). Sytuacja ulega stopniowej poprawy od 2020 r. kiedy wprowadzono nowe regulacje (Marco Legal do Saneamento) ws. inwestycji prywatnych w usługach komunalnych, które nie przewidują odrębnych ograniczeń dla zagranicznych firm.

Kluczem do zwiększenia udziału polskich podmiotów gospodarczych w rynku brazylijskim jest posiadanie miejscowego agenta, pośrednika, a nawet samego importera, który może ułatwić przejście wszystkich barier. Import na terytorium Brazylii realizowany jest za pośrednictwem wyspecjalizowanych dystrybutorów-agentów zwanych „despachante”. Biorąc pod uwagę ogromną powierzchnię Brazylii tj. 8,5 mln km², 1 „despachante” zazwyczaj swoim działaniem nie pokrywa całego terytorium kraju, dlatego może istnieć potrzeba zakontraktowania innych firm dla reszty kraju. Brazylijska kultura charakteryzuje się dużą akceptacją hierarchii, co może mieć wpływ na długi proces podejmowania decyzji. Ponadto Brazylia jest kulturą kolektywistyczną, gdzie negocjacje i budowanie relacji jest niezwykle istotne. Prowadzenie działalności gospodarczej w Brazylii zależy zatem nie tyle od kontaktów między poszczególnymi firmami, a raczej między konkretnymi osobami.

Ministério do Desenvolvimento, Indústria e Comércio Exterior
(Ministerstwo Rozwoju, Przemysłu i Handlu Zagranicznego)
www.desenvolvimento.gov.br

Ministério de Agricultura, Pecuária e Abastecimento
(Ministerstwo Rolnictwa, Hodowli i Zaopatrzenia)
www.agricultura.gov.br

Ministério de Minas e Energia
(Ministerstwo Górnictwa i Energetyki)
www.mme.gov.br

Banco Central do Brasil
(Bank Centralny Brazylii)
www.bc.gov.br