Polska jest członkiem Unii Europejskiej od 2004 r. Zaangażowanie w unijną Wspólną Politykę Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO) stanowi – obok członkostwa w NATO i współpracy z kluczowymi partnerami – jeden z podstawowych filarów bezpieczeństwa Polski. 

WPBiO jest integralną częścią Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Zakłada rozwój cywilnych i wojskowych zdolności UE oraz jej państw członkowskich, w celu umożliwienia Unii Europejskiej skutecznego, kompleksowego zarządzania kryzysami zewnętrznymi. Współpraca w ramach WPBO umożliwia nam reagowanie na zagrożenia, w spójności z działaniami podejmowanymi w ramach innych polityk UE. Polska opowiada się za zwiększeniem znaczenia Unii Europejskiej w świecie oraz za wzmocnieniem WPBiO. Postrzegamy to jako niezbędne uzupełnienie działań prowadzonych w ramach NATO.  

Od 20 lat Polska jest aktywnie zaangażowana w wojskowe działania mające na celu rozwój zdolności obronnych i możliwości reagowania kryzysowego w ramach WPBiO. W okresie tym, potwierdziliśmy swoją pozycję, jako odpowiedzialny partner oraz państwo wnoszące znaczący wkład do bezpieczeństwa europejskiego, także poprzez udział we Wspólnej Polityce Bezpieczeństwa i Obrony UE. Będąc jednocześnie członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego  starliśmy się dążyć do wzmacniania współpracy UE-NATO umacniając bezpieczeństwo w wymiarze Trans-Atlantyckim. Wspierając współpracę w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony dążyliśmy do umacniania zdolności obronnych państw członkowskich. Angażowaliśmy się w rozwój zdolności obronnych w UE w ramach uruchomianych inicjatyw obronnych i programów, m.in. poprzez udział w Stałej Współpracy Strukturalnej UE (PESCO), współpracę w ramach Europejskiej Agencji Obrony, uczestnictwo w Europejskim Funduszu Obrony (European Defence Fund). Wnosiliśmy wkład w działania UE z zakresu reagowania kryzysowego. Byliśmy i jesteśmy zaangażowani prawie we wszystkich operacjach wojskowych UE. W niektórych z nich nasz udział stanowił lub stanowi decydujący wkład do operacji, np. w operacji EUFOR Tchad/CAR.

Należy zaznaczyć, jako jedno z niewielu państw UE, posiadamy zdolność do pełnienia roli państwa ramowego (wiodącego) w Grupach Bojowych UE i regularnie wystawiamy grupy wzmacniając w ten sposób możliwości Unii do reakcji na kryzysy międzynarodowe. 

Stała Współpraca Strukturalna (Permanent Structured Cooperation, PESCO) jest instrumentem traktatowym w ramach którego część państw członkowskich (faktycznie: 25 z 27) przyjęła na siebie dodatkowe zobowiązania w zakresie obronności oraz zacieśnia współpracę obronną. Decyzje dotyczące uruchomienia PESCO, włączenia do niej kolejnych państw członkowskich oraz wykluczenia państwa członkowskiego, które nie wywiązuje się ze zobowiązań zapadają większością kwalifikowaną. Pozostałe decyzje, w tym dot. uruchamiania kolejnych projektów oraz zarządzania nimi, zapadają jednomyślnie.

Praktycznym wyrazem funkcjonowania PESCO są projekty w zakresie rozwoju zdolności obronnych państw w nich uczestniczących. Do końca 2023 r. zainicjowano 71 projektów dotyczących m. in. współpracy przemysłowej, szkoleń, doktryn i wspólnego wykorzystania zasobów posiadanych przez państwa członkowskie (z czego 4 z różnych powodów zakończono). Za zarządzanie projektami i ich finansowanie w pełni odpowiadają państwa członkowskie, które w danym projekcie uczestniczą (można być również obserwatorem i nie uczestniczyć w jego finansowaniu, ale wówczas nie ma się prawa głosu co do kierunków jego rozwoju).

Polska jest uczestnikiem 13 projektów PESCO oraz obserwatorem w 23 kolejnych. Wśród 13 projektów, w których Polska uczestniczy jest również zainicjowany decyzją Rady UE z listopada 2019 r. projekt Centrum Szkolenia Medycznego na potrzeby Wojsk Specjalnych (SMTC), którego Polska jest koordynatorem. Oprócz Polski uczestnikiem projektu są Węgry, a Czechy, Hiszpania, Irlandia i Słowacja mają w nim status obserwatora.
 

Pozostałe projekty PESCO z udziałem Polski w charakterze uczestnika to:

1.    Military Mobility (koordynator: Holandia);
2.    European Secure Software defined Radio – ESSOR (koordynator: Francja);
3.    Network of Logistic Hubs in Europe and Support to Operations (koordynator: Niemcy);
4.    Maritime Semi-Autonomous Mine Counter Measures – MAS MCM (koordynator: Belgia);
5.    Harbour and Maritime Surveillance and Protection – HARMSPRO (koordynator: Włochy);
6.    Cyber Rapid Response Teams and Mutual Assistance in Cyber Security (koordynator: Litwa);
7.    EU Radionavigation Solution – EURAS (koordynator: Francja);
8.    Integrated Unmanned Ground Systems – IUGS (koordynator: Estonia);
9.    Integrated European Joint Training and Simulation Centre – EUROSIM (koordynator: Węgry);
10.    European Medical Command (koordynator: Niemcy),
11.    EU Collaborative Warfare Capabilities – ECoWAR (koordynator: Francja),
12.    Defence of Space Assets – DoSA (koordynator: Francja).
 

Polska bierze również aktywny udział w innych pracach służących rozwojowi zdolności obronnych państw UE. Uczestniczymy w pracach Europejskiej Agencji Obrony (European Defence Agency – EDA), mających na celu harmonizację rozwoju zdolności obronnych krajów członkowskich i poprawę efektywności wspólnego wykorzystania zasobów na potrzeby prowadzenia operacji. Realizujemy wielonarodowe projekty naukowo-badawcze z udziałem polskich podmiotów naukowo-przemysłowych, m.in. polskie podmioty uczestniczą w programach i projektach w ramach Europejskiego Funduszu Obronnego . Nasz udział w wypracowaniu standardów i wymagań ułatwia ich wdrożenie w projektach narodowych oraz sprzyja zwiększaniu interoperacyjności.  

1 stycznia 2021 r. uruchomiony został Europejski Fundusz Obronny (European Defence Fund, EDF). Są z niego finansowane prace międzynarodowych konsorcjów (minimum 3 podmioty z minimum 3 państw członkowskich UE lub stowarzyszonych) mające na celu:

a) Prace badawcze, w tym w zakresie nowych technologii (tzw. okno badawcze) oraz;
b) Działania rozwojowe w zakresie uzbrojenia i sprzętu wojskowego, włącznie z budową prototypów (tzw. okno zdolnościowe).
EDF jest finansowany z budżetu UE (formalnie jego celem jest wsparcie rozwoju europejskiego przemysłu obronnego). Jego wartość na lata 2021 – 2027 wynosi 7,95 mld euro, z czego 2,65 mld jest przeznaczone na „okno badawcze”, a 6,3 mld – na „okno zdolnościowe”.

W roku ubiegłym utworzono dwa inne instrumenty budżetowe wspierające europejski przemysł obronny:

a) Rozporządzenie o wzmocnieniu europejskiego przemysłu obronnego poprzez wspólne zakupy (European Defence Industry Reinforcement through Common Procurement Act, EDIRPA), służący dofinansowaniu administracyjnych kosztów wspólnych zakupów uzbrojenia dokonywanych przez co najmniej 3 państwa członkowskie (wartość na lata 2023 – 2025: 300 mln euro);
b) Rozporządzenie o wsparciu produkcji amunicji (Act in Support of Ammunition Production, ASAP), którego celem jest wsparcie działań europejskiego przemysłu obronnego w zakresie zwiększenia produkcji amunicji artyleryjskiej, co ma ułatwić państwom członkowskim zarówno uzupełnienie własnych zapasów, jak i przekazywanie jej Ukrainie (wartość: 500 mln euro).

Dalsze działania UE w zakresie wsparcia europejskiego przemysłu obronnego zostały zawarte w zaprezentowanych 5 marca br.: komunikacie Komisji w sprawie Europejskiej Strategii dla Przemysłu Obronnego (European Defence Industrial Strategy, EDIS) oraz projekcie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Programu dla Przemysłu Obronnego (European Defence Industrial Programme, EDIP). 
 

Polska aktywnie angażuje się w tworzenie Grup Bojowych - jednostek szybkiego reagowania, umożliwiających UE podjęcie poza jej granicami natychmiastowych działań w sytuacjach kryzysowych. W pierwszym półroczu 2010 r. Polska pełniła rolę państwa ramowego Grupy Bojowej utworzonej wspólnie z Niemcami, Litwą, Słowacją i Łotwą, odpowiadając za organizację dowództwa sił i elementu bojowego grupy. W pierwszej połowie 2013 r. dyżur pełniła weimarska Grupa Bojowa, utworzona przez siły Polski, Francji i Niemiec. Podobnie jak w przypadku wcześniejszej Grupy, Polska była odpowiedzialna za koordynowanie jej przygotowania i funkcjonowania. W 2016 r. i w 2019 r oraz w 2023 r. do dyżuru wystawiona została  Wyszehradzka Grupa Bojowa z udziałem Polski, Czech, Słowacji i Węgier oraz Ukrainy w 2016 r, i Chorwacji w 2019 r., a w 2023 r, także z udziałem Chorwacji, Łotwy i Litwy.

Polska w Wyszehradzkich Grupach Bojowych UE (EU BG V4) także pełniła rolę tzw. państwa ramowego (wiodącego), wystawiając większość sił i zasobów. Dodatkowo, Polska wystawiała dla tych Grup dedykowane Dowództwo Operacji w oparciu o Centrum Operacji Lądowych – Dowództwa Komponentu Lądowego w Krakowie. Stanowiło to dodatkowy element polskiego zaangażowania we wdrażanie koncepcji Grup Bojowych, wzmacniający potencjał UE do reagowania kryzysowego i umożliwiający ewentualne użycie Grup Bojowych, jeżeli zaszłaby taka potrzeba.

W związku z wprowadzeniem w UE koncepcji Rapid Deployment Capacity służącej zwiększeniu operacyjności sił szybkiego reagowania UE dokonano zmian w koncepcji Grup Bojowych UE, m.in. wydłużając ich dyżur bojowy w ramach UE do dwunastu miesięcy. Polska zaangażowała się także w realizację tej nowej koncepcji wystawiając Grupę Bojową – RDC do dyżuru od lipca 2024 do końca czerwca 2025 r. 
 

Polscy żołnierze po raz pierwszy wzięli udział w operacji Unii Europejskiej jeszcze przed przystąpieniem Polski do UE: w 2003 r., w ramach operacji EUFOR Concordia w Macedonii. Kontynuujemy wsparcie dla bezpieczeństwa Bałkanów: od 2004 r. uczestniczymy w wojskowej operacji EUFOR Althea w Bośni i Hercegowinie, która zastąpiła działania natowskiej misji SFOR. Nasze zaangażowanie operacyjne nie ogranicza się jedynie do rejonów geograficznie bliskich Polsce. W latach 2015 – 2020 Polska uczestniczyła w operacji morskiej UE na Morzu Śródziemnym EUNAVFOR MED SOPHIA, której głównym zadaniem było zwalczanie organizacji przestępczych przerzucających nielegalnych migrantów do Europy. Od 1 kwietnia 2020 r. kontynuujemy to zaangażowanie w ramach nowej operacji UE EUNAVFOR MED. IRINI, która w większym stopniu będzie się koncentrować na egzekwowaniu embargo na dostawy broni do Libii. Ponadto, delegujemy oficerów do dowództwa EUNAVFOR Atalanta, operacji morskiej zwalczającej piractwo u wybrzeży Rogu Afryki, oraz do wojskowej operacji doradczo-szkoleniowej EUTM RCA w Republice Środkowoafrykańskiej. Ponadto, w latach 2013-2014 polski kontyngent wojskowy realizował zadania w ramach misji szkoleniowej UE w Mali (EUTM Mali), a w latach 2014-2015 – w operacji wojskowej w Republice Środkowoafrykańskiej (EUFOR RCA), wspierającej działania ONZ. Wcześniej braliśmy również udział w innych operacjach na kontynencie afrykańskim – EUFOR RD Congo (w 2006 r.) i EUFOR Tchad/RCA (w 2008 r.). W obu misjach polskie kontyngenty należały do największych. 

Obecnie Polska wnosi istotny wkład w działania UE mające na celu wsparcie wojskowe dla Ukrainy w obliczu agresji ze strony Rosji. Bierzemy m.in. udział w EU Military Assistance Mission for Ukraine, której uczestniczą prawie wszystkie państwa Unii Europejskiej oraz Norwegia. Celem strategicznym misji jest zwiększanie zdolności wojskowych SZ Ukrainy poprzez zapewnienie indywidualnego, zespołowego i specjalistycznego szkolenia.

Funkcję dowództwa szczebla strategicznego (Operations Headquarter, OHQ) misji pełni komórka dowodzenia w ramach Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych tzw. Military Planning and Conduct Capability (MPCC) w Brukseli. Rolę dowództwa na poziomie operacyjnym pełni Połączone Dowództwo Szkoleń (Combined Arms Training Command, CAT-C) na bazie 11. Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej w Żaganiu. Stanowi ono strukturę misji, obok ustanowionego w Strausbergu Dowództwa Szkoleń Specjalistycznych (Special Training Command STC).

Polska wnosi istotny wkład do wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz wsparcia wojskowego Ukrainy, w których  Unia Europejska stanowi kluczowy element w zakresie wsparcia szkoleniowego oraz finansowego poprzez Europejski Instrument na rzecz Pokoju (European Peace Facility).

Polska uczestniczy w działaniach Europejskiej Agencji Obrony (European Defence Agency – EDA) poprzez udział w wielonarodowych projektach naukowo-badawczych, w których są zaangażowane polskie podmioty naukowo-przemysłowe. Dzięki tym pracom przyczyniamy się do opracowywania nowych rozwiązań oraz technologii, które mają kluczowe znaczenie dla współczesnych działań obronnych. Nasza rola w procesie wypracowywania standardów i wymagań w ramach prac EDA sprzyja ich późniejszemu wdrożeniu w ramach krajowych projektów obronnych, co z kolei przyczynia się do zwiększenia interoperacyjności oraz skuteczności Sił Zbrojnych RP.

Udział Polski w programach i projektach EDA wpływa korzystnie na rozwój technologiczny oraz na rozwój zdolności obronnych, zarówno w kontekście narodowym, jak i europejskim. Posiadamy możliwość wykorzystania wyników badań do swoich celów, a poprzez udział Polski w programach i projektach polskie jednostki uczestniczą w projektach jako część międzynarodowych konsorcjów, co wpływa na tworzenie powiązań międzynarodowych i rozwój współpracy europejskiej.

W kwestiach przemysłowych, Polska aktywnie uczestniczy w pracach EDA w obszarze wzmacniania Europejskiej Bazy Technologiczno-Przemysłowej Sektora Obronnego, rynku obronnego, bezpieczeństwa dostaw, małych i średnich przedsiębiorstw, rozwijania zdolności przemysłowych, a także możliwości wykorzystania europejskich funduszy strukturalnych na rzecz obronności.

W ramach EDA realizowany jest m.in. projekt wspólnych zakupów amunicji (Collaborative Procurement of Ammunition – CPoA), który  odpowiada na potrzebę zbiorowego i szybszego zakupu amunicji poprzez agregację, koordynację i zawieranie umów z europejskim przemysłem obronnym. Projekt EDA zapewnia solidne ramy dla intencji państw członkowskich dotyczących wspólnego zakupu, odpowiadając na jednoczesne pilnie potrzeby uzupełnienia zapasów i wypełnienia krytycznych luk w zdolnościach. 

• Portal Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych – informacje nt WPBiO (http://www.eeas.europa.eu/csdp/index_en.htm)  
• Portal Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych – informacje nt. operacji UE (https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/area/foreign-affairs_en)
• Europejska Agencja Obrony (http://www.eda.europa.eu/) 
• Instrumenty WPBIO (http://eeas.europa.eu/csdp/structures-instruments-agencies/european-security-defence-college/index_en.htm)
• Podkomisja Parlamentu Europejskiego ds. Bezpieczeństwa i Obrony (https://www.europarl.europa.eu/committees/en/sede/home/highlights)