Co ważne, niania może sprawować opiekę nad dziećmi w różnym wieku (od 20 tygodnia życia do 3 roku życia, wyjątkowo do 4 roku życia) i przez okres czasu dostosowany do potrzeb dziecka i rodzica, co jest określone w umowie uaktywniającej zawieranej między nianią a rodzicami.

Po spełnieniu kilku warunków można otrzymać dofinansowanie z budżetu państwa na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne.

Na czym polega dofinansowanie i dlaczego warto z niego skorzystać?

Dofinansowanie zależy od wynagrodzenia niani, liczy się również moment zatrudnienia niani.

W przypadku niani, która podpisała umowę z rodzicami oraz rozpoczęła opiekę nad dzieckiem po 1 stycznia 2018 r., stosuje się następującą zasadę wyliczania dofinansowania z budżetu państwa składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne:

• jeśli niania ma pensję równą albo mniejszą niż minimalne wynagrodzenie — nie trzeba opłacać za nią połowy wysokości składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne. Będą one odprowadzane z budżetu państwa.
• jeśli niania ma pensję wyższą niż minimalne wynagrodzenie — oprócz połowy składek będzie trzeba opłacać tylko składki od kwoty, która przewyższa minimalne wynagrodzenie. Na przykład zatrudniasz nianię w styczniu 2018 roku i dajesz jej pensję 2300 zł. Minimalne wynagrodzenie wynosi 2100 zł. Opłacasz więc połowę składek za kwotę do 2100 zł oraz pełne składki za kwotę 200 zł.

UWAGA! Jeżeli niania została zatrudniona do opieki nad danym dzieckiem do 31 grudnia 2017 r., wysokość dofinansowania oblicza się na następujących zasadach:

• jeśli niania ma pensję równą albo mniejszą niż minimalne wynagrodzenie — nie trzeba opłacać za nią składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne. Będą one odprowadzane z budżetu państwa, 
• jeśli niania ma pensję wyższą niż minimalne wynagrodzenie — będzie trzeba opłacać tylko składki od kwoty, która przewyższa minimalne wynagrodzenie. Na przykład zatrudniasz nianię w lipcu 2017 roku i dajesz jej pensję 2300 zł. Minimalne wynagrodzenie wynosi w 2018 roku 2100 zł. Opłacasz więc składki tylko od 200 zł.

Jeśli niania będzie chciała mieć też ubezpieczenie chorobowe — trzeba potrącić składkę na to ubezpieczenie z jej pensji i odprowadzić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Tej składki nie finansuje budżet państwa.

Kto może skorzystać z dofinansowania?

Rodzice, opiekunowie prawni albo inne osoby, które opiekują się dzieckiem na podstawie orzeczenia sądu — jeśli:

• ich dziecko ma od 20. tygodni do 3 lat — mogą korzystać z dofinansowania do końca roku szkolnego. Wyjątkowo, jeśli dziecko nie może pójść do przedszkola, na przykład przez brak miejsc — do skończenia 4 lat.
• nie są na urlopie macierzyńskim, ojcowskim albo wychowawczym,
• nie tworzą zawodowej rodziny zastępczej,
• nie korzystają z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej, czyli na przykład nie zatrudniają innej osoby, która była bezrobotna,
• spełnią jeden z poniższych warunków:
  • pracują na umowę o pracę albo zlecenie,
  • prowadzą działalność pozarolniczą,
  • prowadzą działalność rolniczą. Wyjątkiem są osoby, które są domownikami w gospodarstwie rolnym i podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Rodzice mogą skorzystać z dofinansowania niezależnie od sytuacji życiowej. Rodzic może więc samotnie wychowywać dziecko, czyli być panną, kawalerem, wdową, wdowcem, po rozwodzie, w separacji. Dotyczy to również rodzica, który samotnie wychowuje dziecko choć jest w związku małżeńskim, bo jego małżonek nie ma praw rodzicielskich albo jest w więzieniu (podpisuje wtedy umowę z nianią tylko ten jeden rodzic).

Dziecko nie może chodzić do żłobka, klubu dziecięcego ani być pod opieką dziennego opiekuna.

Kto może być nianią?

Każdy, kto spełni trzy poniższe warunki:

• nie jest rodzicem dziecka, którym ma się opiekować,
• ma więcej niż 18 lat,
• zrobi badania dla celów sanitarno-epidemiologicznych i dostanie orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy.

Nianią może więc być na przykład babcia, siostra, kuzynka dziecka, ktoś spoza rodziny — sąsiadka, studentka, emeryt, osoba na świadczeniu przedemerytalnym. Niania nie musi mieć kierunkowego wykształcenia ani doświadczenia zawodowego w pracy z małymi dziećmi. Nie musi też odbywać specjalnych szkoleń.

Co zrobić, aby zatrudnić nianię?

1. Porozmawiaj z nianią. Poproś o jej dane i potrzebne informacje.
2. Przygotuj umowę, którą podpiszesz z nianią.
3. Podpisz umowę z nianią. Jeśli jesteś w związku małżeńskim — umowę musisz podpisać ty i małżonek.
4. Niania może zacząć pracować.
5. Przygotuj dokumenty potrzebne do zgłoszenia niani do ubezpieczenia.
6. Złóż dokumenty do ZUS. Masz na to 7 dni od dnia, kiedy niania zacznie pracować według umowy. Jeśli nie jesteś płatnikiem składek — zgłoś dodatkowo siebie jako płatnika.
7. Rozlicz pierwszą składkę do 15. dnia kolejnego miesiąca po zatrudnieniu niani.
   Na przykład zatrudniasz nianię od 6 czerwca, więc pierwszą składkę rozliczasz do 15 lipca. Dostarcz potrzebne dokumenty do ZUS. 

Płatnik składek to każda firma, instytucja lub osoba, która zgłasza do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) osoby ubezpieczone oraz rozlicza i opłaca za nie składki na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne. Może to być na przykład pracodawca albo osoba, która prowadzi działalność gospodarczą (pozarolniczą).

Jeśli sytuacja twojej rodziny się zmieni, na przykład zwolnisz nianię, stracisz pracę, dziecko skończy 3 albo 4 lata — zgłoś do ZUS taką zmianę. Jeśli tego nie zrobisz — dostaniesz wezwanie, żeby zwrócić składki za czas, kiedy nie spełniasz już warunków do dofinansowania.

Gdzie zgłosić nianię i rozliczać składki?

Do oddziału ZUS w swoim miejscu zamieszkania. Masz dwie możliwości złożenia dokumentów - zanieś do ZUS lub wyślij pocztą.

Jakie dokumenty przygotować, aby zgłosić nianię do ZUS?

• umowę o świadczenie usług — tak zwaną umowę uaktywniającą. Stosuje się do niej przepisy kodeksu cywilnego, które dotyczą umowy zlecenia. Nie ma jednego wzoru umowy. Jeśli chcesz, możesz skorzystać z przykładowej umowy (link do przykładowej umowy). Jeśli chcesz samodzielnie przygotować umowę z nianią — pamiętaj o poniższych elementach:
  • strony umowy, czyli kto z kim podpisuje umowę,
  • cel i przedmiot umowy,
  • w jakich godzinach niania będzie pracować. Pamiętaj, że możesz ustalić dowolny czas pracy niani,
  • miejsce, gdzie niania będzie opiekować się dzieckiem,
  • liczba dzieci do opieki,
  • obowiązki niani,
  • wysokość wynagrodzenia niani oraz sposób i termin jego wypłaty,
  • czas, na jaki umowa będzie zawarta,
  • warunki, sposób zmiany i rozwiązania umowy,
• dane i informacje o niani, które będą potrzebne do zgłoszenia do ZUS:
  • imię albo imiona,
  • nazwisko aktualne i rodowe,
  • PESEL,
  • data urodzenia,
  • adres,
  • obywatelstwo,
  • czy jest emerytką,
  • czy ma rentę,
  • czy jest osobą z niepełnosprawnością i jeśli tak, to w jakim stopniu,
  • czy niania pracuje na umowę o pracę w innym miejscu i jeśli tak, to jakie ma tam wynagrodzenie,
  • czy wykonuje inne umowy,
  • czy prowadzi działalność pozarolniczą,
  • jej oddział Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) i od kiedy chce mieć ubezpieczenie chorobowe — jeśli chce mieć to ubezpieczenie,
• dokumenty, które są potrzebne do zgłoszenia niani i siebie jako płatnika do ZUS, czyli:
  • zgłoszenie płatnika składek (ZUS ZFA)— jeśli chcesz zgłosić siebie jako płatnika,
  • zgłoszenie do ubezpieczeń (ZUS ZUA)— jeśli zgłaszasz nianię do ubezpieczeń społecznych (emerytalnego, rentowych, wypadkowego i jeśli niania chce — chorobowego) i ubezpieczenia zdrowotnego,
  • zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego (ZUS ZZA)— jeśli zgłaszasz nianię tylko do ubezpieczenia zdrowotnego,
• dokumenty, które są potrzebne do rozliczania składek, czyli:
  •  deklarację rozliczeniową (ZUS DRA),
  • imienny raport miesięczny o:
  •  należnych składkach i wypłaconych świadczeniach (ZUS RCA) — jeśli rozliczasz składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe i jeśli niania chce — chorobowe) i ubezpieczenie zdrowotne niani,
  • należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne (ZUS RZA) — jeśli rozliczasz składki tylko na ubezpieczenie zdrowotne niani.

Umowa uaktywniająca to umowa zlecenie dla osoby fizycznej, która opiekuje się dzieckiem w wieku:

• od ukończenia 20 tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko skończy 3 lata,
• do 4 lat — jeśli niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym. 

Umowa ma formę pisemną, zawierana jest między nianią a rodzicami albo rodzicem samotnie wychowującym dziecko.

Co zrobić, jeśli umowa z nianią wygaśnie albo zostanie rozwiązana?

Wyrejestruj wtedy nianię z ubezpieczeń do 7 dni od wygaśnięcia albo rozwiązania umowy. Wypełnij wyrejestrowanie z ubezpieczeń (ZUS ZWUA) i daj do podpisu niani. Jako datę wyrejestrowania wpisz kolejny dzień po dniu rozwiązania lub wygaśnięcia umowy. Dokument możesz zanieść do ZUS lub wysłać pocztą.

Jeśli niania to jedyna osoba, która jest u ciebie zatrudniona, i nie opłacasz składek na własne ubezpieczenia — wyrejestruj też siebie jako osobę zatrudniającą nianię. Wypełnij i złóż wtedy dodatkowo wyrejestrowanie płatnika składek (ZUS ZWPA).