Głównymi inicjatorami utworzenia PW jako ustrukturyzowanej polityki, która wspierałaby współpracę regionalną i służyła zacieśnieniu relacji UE z partnerami z Europy Wschodniej, były Polska i Szwecja. Inicjatywa przedstawiona w trakcie szczytu Rady Europejskiej w czerwcu 2008 r. spotkała się z poparciem Komisji Europejskiej oraz państw członkowskich UE. Program zainaugurowano oficjalnie 7 maja 2009 r. w Pradze na szczycie szefów państw i rządów UE oraz państw partnerskich. W 2024 r. mija zatem 15 lat od inauguracji PW, które dzisiaj stoi w obliczu nowych wyzwań, przede wszystkim w wyniku trwającej rosyjskiej napaści na Ukrainę. Innym nowym czynnikiem jest postępujące zróżnicowanie państw „6” pod kątem zaawansowania ich procesu akcesyjnego do UE. Największe postępy na tej drodze odnotowały Ukraina, Mołdawia i Gruzja. Decyzje Rady Europejskiej z grudnia 2023 r. o otwarciu negocjacji akcesyjnych z Ukrainą  i Mołdawią oraz o przyznaniu statusu kandydata Gruzji były możliwe także dzięki zaangażowaniu tych państw w prace PW. Polska zamierza wykorzystać okres swego przewodnictwa w Radzie UE (pierwsza połowa 2025), aby pobudzić dyskusję nad przyszłością PW i lepiej określić jego rolę w nowej sytuacji geopolitycznej. Szczególną uwagę przywiązujemy do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i dialogu z organizacjami pozarządowymi.

Wzmocnienie instytucji państwa i dobre rządzenie

Głównym celem tego filaru jest poprawa jakości instytucji państwa poprzez wspieranie reform w administracji publicznej, służbie cywilnej i sądownictwie oraz walka z korupcją. Ważną część stanowi współpraca w zakresie Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony.

Rozwój gospodarczy – wykorzystanie możliwości rynkowych

Wdrażanie powyższego filaru ma na celu zapewnienie stabilności makroekonomicznej w regionie poprzez wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, wyrównywanie szans na rynku pracy i różnic rozwojowych między regionami oraz rozwój rynku cyfrowego. Głównym narzędziem są umowy o pogłębionej i kompleksowej strefie wolnego handlu podpisane z Gruzją, Mołdawią i Ukrainą, których implementacja jest jednym z najważniejszych zadań stojących przed państwami partnerskimi.

Rozbudowa połączeń (connectivity), kwestie energetyczne i środowiskowe

Connectivity obejmuje rozbudowę zarówno połączeń „twardych” (transportowych, energetycznych, cyfrowych, międzyludzkich), jak i „miękkich” (standardy, dobre praktyki itp.). Ma to prowadzić do trwałego powiązania ze sobą UE oraz krajów PW pod względem prawnym i infrastrukturalnym, które będzie skutkować ściślejszą współpracą na poziomie społecznym, gospodarczym oraz politycznym.

Poprawa mobilności i kontakty międzyludzkie

Ułatwienia wizowe, jak też wzmocnienie infrastruktury komunikacji (digitalizacja, znoszenie roamingu, budowa połączeń) ma docelowo zwiększyć liczbę wizyt obywateli wschodniego sąsiedztwa w Unii, a przez to bezpośredni kontakt z jej mieszkańcami. Wzmocnienie programów wymiany młodzieży dodatkowo wpływa pozytywnie na rozwój relacji międzyludzkich.