Polska w Indiach

Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Położenie geograficzne: Islamski Emirat Afganistanu (wcześniej: Islamska Republika Afganistanu, obecna nazwa ogłoszona przez tymczasowy rząd talibów, nieuznany dotąd przez żaden kraj na świecie) położony jest na pograniczu trzech regionów geograficznych: Azji Południowej, Azji Centralnej i Azji Zachodniej. Graniczy: od wschodu i południa z Pakistanem, od zachodu z Iranem, zaś od północy z Turkmenistanem, Uzbekistanem i Tadżykistanem. Na północnym wschodzie krótki odcinek granicy oddziela Afganistan od chińskiej prowincji Sinciang. Nie posiada dostępu do morza. Kraj wysokogórski – od północnego wschodu na południowy zachód przecięty pasmem Hindukuszu (najwyższy szczyt – Noszak, 7,4 tys. m n.p.m.). Stolica kraju położona jest na wysokości 1,8 tys. m n.p.m. Okresowe, niewielkie w skali trzęsienia ziemi, mają epicentra głównie na północnym wschodzie kraju.

Ludność: 41 004 862  (wg danych ONZ)

Afganistan jest krajem wieloetnicznym. Przybliżone zestawienie grup etnicznych w Afganistanie wg CIA Factbook wygląda następująco: Pasztuni - 42%, Tadżycy - 27%, Hazarowie - 9%, Uzbecy - 9%, Ajmakowie - 4%, Turkmeni - 3%, Beludżowie - 2%, inni - 4%.

Obszar: 652.864 km2.

Stolica: Kabul

Języki urzędowe: afgański perski (dari) i paszto. W biznesie można porozumieć się w języku angielskim. W niektórych przypadkach możliwa jest komunikacja po rosyjsku lub niemiecku.

Warunki klimatyczne

Kraj znajduje się w stepowej strefie klimatycznej – zimy są bardzo chłodne, zaś lata – gorące. Ponad 300 dni w roku jest słoneczne. Istnieje jednak szereg lokalnych wariacji klimatu, np. północnowschodnie regiony górskie charakteryzują się suchymi i chłodnymi zimami (typowymi dla klimatu subarktycznego), podczas gdy obszary w pobliżu granicy z Pakistanem podlegają wpływom monsunów, co sprawia, że okresy letnie bywają wilgotne i deszczowe. Temperatury są silnie zróżnicowane, w zależności od pory roku i regionu – w regionach południowych letnie temperatury mogą osiągać 35˚C (najwyższą temperaturę, 49˚C zanotowano w Dżalalabadzie), zaś w górach, w styczniu osiągają poniżej -15˚C (najniższa zanotowana to -31˚C w Kabulu).

Główne bogactwa naturalne

Ropa naftowa i gaz ziemny (głównie na północy kraju), węgiel kamienny (w środkowej części), rudy żelaza, miedzi i ołowiu. Ponadto w Afganistanie znajdują się złoża m.in.: cynku, berylu, chromu, lapis lazuli, litu, złota, srebra i siarki. Zasadnicza część złóż do niedawna nie była eksploatowana. Dopiero w ostatnich latach władze afgańskie rozpoczęły realizację przetargów na przeprowadzenie projektów wydobywczych.

System walutowy, kurs i wymiana

Oficjalną walutą jest Afgani (AFN). Kurs wymiany jest płynny. Oficjalne kursy publikowane są codziennie przez Centralny Bank Afganistanu. Kurs AFN do USD wg Banku Centralnego Afganistanu (http://dab.gov.af) na dzień 15.11.2022 r. wynosił sprzedaż: 88,6 kupno: 88,4; do EUR – sprzedaż: 90,5 kupno: 89,9. Nie ma ograniczeń na dokonywanie wymian pieniędzy. Można ich dokonywać w bankach lub u licencjonowanych przez Bank Centralny dilerów waluty zagranicznej. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w Afganistanie dominuje obrót gotówkowy (ponad 80%). W niektórych przypadkach (szczególnie w regionach przygranicznych) w obrocie stosowane są inne waluty – USD, PKR lub IRR.

Religia

Ponad 90% mieszkańców Afganistanu wyznaje islam, przede wszystkim odłamu sunnickiego, ok. 10-20% to wyznawcy odłamu szyickiego, ok. 1% to wyznawcy hinduizmu, buddyzmu, Sikhowie i inni.

Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy

Now ruz (Nowy Rok) – 20 lub 21 marca,

Dzień Zwycięstwa Mudżahedinów – 28 kwietnia,

Międzynarodowy Dzień Pracy – 1 maja,

Dzień Niepodległości – 19 sierpnia (1919).

Ponadto urzędy afgańskie pracują krócej w czasie głównych świąt muzułmańskich: Eid ul-Adha, Ashura, Maulid an-Nabi oraz Świętego Miesiąca Ramazan. Święta te wypadają w różnych terminach z powodu różnic między kalendarzem księżycowym, wg którego są wyznaczane, a słonecznym. W tygodniu dniami wolnymi od pracy są piątek i sobota.

Infrastruktura transportowa

Na granicy z Iranem – Taybad/Islam Quala (piesze/samochodowe), Shand-e Dinar/Abu Naser Farahi (piesze/samochodowe) i Milak/Zaranj (samochodowe).

Z Turkmenistanem – Murichaq/Aquina (samochodowe), Serhetabat/Towraghondi (piesze/samochodowe).

Z Uzbekistanem – Termez/Hairatan (piesze/samochodowe/rzeczne/kolejowe).

Z Tadżykistanem – Panji Poyon/Sher Khan Bandar (piesze/samochodowe/rzeczne), Khulyab/Aikhanum (piesze/samochodowe), Ishkoshim/Ishkashim (piesze/samochodowe).

Z Pakistanem –Torkham (piesze/samochodowe), Guulamkhan (piesze/samochodowe), Spin Boldak (piesze/samochodowe).

Przejście graniczne z Chinami nie funkcjonuje.

Obowiązek wizowy

Istnieje. Obywatele Polski planujący wyjazd do Afganistanu są zobowiązani przed podróżą uzyskać wizę afgańską, które wydaje Wydział Konsularny Ambasady IRA w Warszawie. (http://www.afghanembassy.com.pl/ambasada/informacje/informacje-wizowe).

Wizy wydawane są w terminie dziesięciu dni roboczych od daty otrzymania wniosku wraz z innymi wymaganymi dokumentami.

Ustrój polityczny

W związku z obecną sytuacją przejęcia władzy przez ugrupowanie Talibów w Afganistanie 15.08.2021 r. (zajęcie Kabulu), ustrój nowo powstałej państwowości przejawia cechy różnorakich systemów i chociaż w dużej mierze kontynuuje państwowość sprzed 2021 r., to ciężko określić jego definitywny kształt. Polityka, władza i poziom kontroli nad terytorium kraju wahają się zależnie od niestabilnych układów między frakcjami zarówno samych talibów, jak i całego społeczeństwa.

7.09.2021 r. Talibowie ogłosili utworzenie nowego rządu na którego czele stanął pełniący funkcję premiera kraju Mullah Mohammad Hassan Akhund. Po ok. miesiącu Talibowie wyłonili 3 osoby mające pełnić funkcje ‘’zastępców premiera”: Mullah Abdul Ghani Baradar, Mullah Abdul Salam Hanafi oraz Maulawi Abdul Kabir.

Żaden kraj na świecie nie uznaje praworządności Islamskiego Emiratu Afgańskiego. Ponadto niektóre kraje do tej pory uznają tylko i wyłącznie poprzedni rząd Ashrafa Ghaniego. Niektóre kraje, np. Pakistan, Chiny, czy Rosja wchodzą w bliższe zaangażowanie dyplomatyczne z talibami, ale nie dały dotychczas żadnych oznak uznania. Inne kraje, takie jak USA, PCz UE, czy Indie utrzymują dialog z nowymi władzami kraju tylko na stricte technicznym poziomie.

Przed 15.08.2021 r. głowa państwa wybierana była w głosowaniu powszechnym, absolutną większością głosów na 5-letnią kadencję, którą mogła sprawować dwukrotnie. Ostanie wybory prezydenckie przeprowadzone zostały w 2019 roku.

Na ten moment głową państwa jest lider ugrupowania Talibów, Hibatullah Akhundzada, nazywany najwyższym przywódcą Islamskiego Emiratu Afganistanu.

Afganistan podzielony jest na 34 prowincje (walijaty): Badakhshan, Badghis, Baghlan, Balkh, Bamyan, Daykundi, Farah, Faryab, Ghazni, Ghor, Helmand, Herat, Jawzjan, Kabul, Kandahar, Kapisa, Khost, Kunar, Kunduz, Laghman, Logar, Nangarhar, Nimroz, Nuristan, Paktika, Paktiya, Panjshir, Parwan, Samangan, Sar-e Pul, Takhar, Uruzgan, Wardak, Zabul oraz 400 dystryktów.

Przed 15.08.2021 r. prowincje dzieliły się z kolei na ok. 390 dystryktów. Gubernatorzy prowincji byli mianowani przez prezydenta, a następnie to oni wyznaczali gubernatorów dystryktów. Niezależność gubernatorów była dość ograniczona – administracja prowincji złożona była z przedstawicielstw ministerstw centralnych, odpowiedzialnych przed odpowiednimi ministrami w Kabulu.

Funkcjonowały także rady prowincji oraz dystryktów, wybierane w wyborach powszechnych. Ponadto, wg konstytucji IRA, merowie miast także powinni być wybierani w wyborach powszechnych (za wyjątkiem mera Kabulu, którego mianuje prezydent).

Jak na razie nie ma solidnych danych odnośnie funkcjonowania administracji rządowej. Generalnie obserwuje się funkcjonujące 2 ośrodki władzy w kraju: w Kabulu oraz w Kandaharze (miejsce przebywania najwyższego przywódcy ruchu talibów).

Władza ustawodawcza

Przed 15.08.2021 r. Zgromadzenie Narodowe składało się z 249 osobowej niższej izby – Wolesi Jirga oraz 102-osobowej wyższej izby – Meshrano Jirga. Członkowie niższej izby wybierani byli w wyborach powszechnych, przy wykorzystaniu systemu tzw. pojedynczego, nieprzenoszonego głosu, na 5- letnią kadencję. Wybór deputowanych do izby wyższej był bardziej złożony. Trzydziestu czterech członków wybieranych było przez legislatury prowincji na okres 4 lat, zaś 34 – przez ciała ustawodawcze dystryktów, na okres 3 lat. Pozostałych 34 mianowanych było przez prezydenta na okres 5 lat. Do tej pory ukonstytuowanie wyższej izby całkowicie wg tych kryteriów nie było możliwe ze względu na brak ostatecznego wytyczenia granic wszystkich prowincji. W efekcie reprezentanci prowincji byli także wybrani przez legislatywy dystryktów. Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się we wrześniu 2018 r.

Obecnie Rada Przywództwa Afganistanu (pashto: Rahbarī Shūrā) jest jednoizbowym parlamentem reprezentującym władzę ustawodawczą w kraju, składającym się z ok. 30 osób z przewodniczącym zgromadzenia na czele. Długość kadencji nie jest określona. Decyzje podejmowane na zgromadzeniu mają charakter wspólnego głosowania oraz konsultowania decyzji z głową państwa (na ten moment Hibatullah Akhundzada).

Władza wykonawcza

Istnieje niewiele konkretnych informacji na ten temat. Według doniesień medialnych władzę wykonawczą pełni najwyższy przywódca duchowy i religijny ruchu talibów Hibatullah Akhundzada, który jest zarówno przywódcą politycznym, religijnym oraz wojskowym państwa. Charakter władzy i jej realne sprawowanie różni się między konkretnymi miejscami w zależności od wielu czynników, w tym ideologii danych gubernatorów.

Struktura administracji gospodarczej

Kluczowymi elementami administracji gospodarczej są Ministerstwo Handlu i Przemysłu (http://moci.gov.af/en), Ministerstwo Gospodarki (http://moec.gov.af/en), Ministerstwo Finansów (http://mof.gov.af/en) i Centralny Bank Afganistanu (http://dab.gov.af/en). Pełna lista adresów internetowych afgańskich urzędów centralnych została udostępniona na portalu Biura Prezydenta Islamskiej Republiki Afganistanu (http://president.gov.af/en). Istotną rolę pełni agencja ds. standaryzacji (www.ansa.gov.af) i ds. wsparcia inwestycji (www.aisa.org.af).

Sądownictwo gospodarcze

Na obecnym etapie jedynym wyspecjalizowanym sądem gospodarczym jest sąd arbitrażowy przy Afgańskiej Izbie Przemysłowo-Handlowej (http://www.acci.org.af/). W kwestiach własności odpowiednim jest sąd ds. własnościowych.

Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

Afganistan należy do najsłabiej rozwiniętych gospodarczo państw świata. Rozwój hamowany jest przede wszystkim przez kwestie związane z bezpieczeństwem, co przekłada się bezpośrednio na niedorozwój infrastruktury, ubóstwo mieszkańców, ograniczony dostęp do podstawowych mediów, takich jak woda czy elektryczność oraz podstawowych usług, w tym opieki zdrowotnej.

Niestabilność sytuacji politycznej w Afganistanie sprawia, że wymiana gospodarcza z tym krajem obarczona jest istotnym ryzykiem. Rynek afgański posiada jednak duży potencjał w szczególności w zakresie inwestycji w energetykę, telekomunikację, infrastrukturę przemysł spożywczy, kosmetyczny, a także wydobywczy. Dotychczas zasoby surowców mineralnych Afganistanu były wykorzystywane w małym stopniu. Wydobywa się głównie gaz ziemny, ropę naftową na równinie Baktrii, rudy żelaza w prowincji Parwan, rudy miedzi w pobliżu Kabulu oraz węgiel kamienny. Afganistan jest także światowym liderem w produkcji lapisu lazuli, stosowanego głównie w przemyśle jubilerskim oraz jako pigment w fabrykacji farb. Warto zwrócić uwagę na dynamiczny rozwój infrastruktury transportowej w ostatnim czasie, zwłaszcza na zaawansowanie rozbudowy irańskiego portu Chabahar, który ma służyć jako punkt przeładunkowy dla handlu z Afganistanem oraz rozbudowę terminalu cargo lotniska w Kabulu.

Wg danych CIA z 2020 r. PKB wyniosło 20,12 mld USD, co oznacza wzrost w stosunku do roku poprzedniego o ok. 4,3% (19,29 mld USD). W tym samym czasie nastąpił wzrost liczby ludności, który osiągnął 41 004 mln ob. wobec 38 928 mln w roku 2020. Warto zwrócić uwagę, że uzależniony od importu Afganistan – deficyt handlowy w 2021 r. wyniósł 4,46 mld USD – jest podatny na wahania cen towarów na rynkach światowych, co wpływa na wahania inflacji (obecnie wynosi 13,6%). Warto mieć na uwadze, że wszelkie dane statystyczne pochodzą z oficjalnych źródeł, których weryfikacja w warunkach afgańskich jest trudna. Również warto mieć na uwadze obecną sytuacją polityczną, która przyczynia się znacząco do niedostępności danych na temat gospodarki.

Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Współpracy w Sprawach Humanitarnych przekazało, że obecnie 25 mln osób zmaga się z ubóstwem. W scenariuszu wyjściowym, w którym kraj otrzymywałby minimalne wsparcie międzynarodowe na działania humanitarne i podstawowe usługi, przewiduje się dalszy spadek realnego PKB w 2022 r., przy czym w latach 2021-2022 skumulowany spadek wyniesie blisko 30-35%. Przewiduje się, że w ciągu najbliższych dwóch lat gospodarka wejdzie na ścieżkę niskiego wzrostu (2,0 do 2,4%) – bez poprawy dochodów na mieszkańca ze względu na wysoki wzrost liczby ludności, przy jednoczesnym braku poprawy perspektyw gospodarczych czy bezpieczeństwa żywnościowego. Oczekuje się, że w najbliższym czasie inflacja pozostanie wysoka ze względu na wzrost cen towarów na świecie i ograniczenia podaży, co spowoduje dalsze obniżenie realnej wartości dochodów gospodarstw domowych. Jednocześnie restrykcyjna polityka tymczasowej administracji talibskiej dotycząca edukacji i pracy kobiet zmniejszy perspektywy wzrostu gospodarczego Afganistanu.

Główne sektory gospodarki

Około 50% afgańskiego PKB wytwarzane jest w sektorze usług, za 25% odpowiada rolnictwo, a nieco ponad 20% pochodzi z przemysłu. Sektor usług rozwinął się w dużej mierze za sprawą obecności wojsk NATO (wcześniej w ramach misji ISAF, a obecnie Resoulte Support), które generowały istotną część popytu. Szacuje się, że ok. 75% mieszkańców Afganistanu zamieszkuje tereny wiejskie, gdzie działalność rolnicza jest głównym zajęciem. W rolnictwie stosuje się jednak przestarzałe metody uprawy, występuje również problem dostępu do ziemi nadającej się pod uprawę i braku nawodnienia. W efekcie udział rolnictwa w PKB nie odzwierciedla udziału ludności zamieszkującej tereny wiejskie w całej populacji. Na przemysł składa się aktywność w sektorze paliwowym, wydobywczym, cementowym, tekstylnym, obuwniczym, meblarskim i materiałów dekoracyjnych. Najbardziej znanym produktem eksportowym są ręcznie tkane dywany, a także repliki antycznych rzeźb oraz wyroby ze skóry i futer.

Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych

Źródła: Bank Światowy i Ministerstwo Ekonomii Afganistanu

Handel zagraniczny

Afganistan eksportuje przede wszystkim złoto, winogrono, orzechy, owoce oraz wełnę (wg OEC 2020 r.)

Najważniejsze dotychczasowe (przed siłowym przejęciem władzy przez talibów) kierunki eksportu to Zjednoczone Emiraty Arabskie (572 mln USD), Indie (499 mln USD), Pakistan (492 mln USD), Chiny (54,3 mln USD) i Arabia Saudyjska (27,4 mln USD). Najważniejsze źródła importu to Zjednoczone Emiraty Arabskie (1,66 mld USD), Pakistan (870 mln USD), Indie (855 mln USD), Kazachstan (622 mln USD) i Stany Zjednoczone (603 mln USD) (wg OEC 2020 r.)

Inwestycje zagraniczne

Odkąd talibowie przejęli władzę w Afganistanie, współpraca zagranicznych inwestorów oraz inicjowanie inwestycji jest prawie niemożliwe. Wobec niepewnej sytuacji politycznej prywatni inwestorzy nadal mają prawo do przenoszenia swojego kapitału i zysków z Afganistanu, jednak ryzyko z tym związane jest bardzo wysokie.

Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Pozycja Afganistanu jako uczestnika w wielostronnych porozumieniach gospodarczych nie jest dokładnie określona. Z uwagi na niestabilną sytuację w państwie, zdefiniowanie zasad członkostwa Afganistanu może być problematyczne. Pomimo braku oficjalnych stanowisk państw odnośnie do prawomocności uczestnictwa państwa w tychże organizacjach, Afganistan de facto pozostaje stroną.

Organizacja Współpracy Gospodarczej

Od 1992 r. Afganistan jest członkiem Organizacji Współpracy Gospodarczej (Economic Cooperation Organization – ECO) (http://www.eco.int/). ECO założona została w 1985 r. przez Iran, Pakistan i Turcję, zaś w 1992 r. przyjęto do organizacji środkowoazjatyckie republiki b. ZSRR i IRA. W 2003 r. Afganistan jest stroną porozumienia o wolnym handlu o nazwie ECO Trade Agreement – ECOTA. Pozostałym członkami są Iran, Pakistan, Tadżykistan, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Turkmenistan, Uzbekistan i Turcja.

Południowoazjatyckie Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej

Afganistan przystąpił do Południowoazjatyckiego Stowarzyszenia Współpracy Regionalnej (South Asian Association for Regional Cooperation – SAARC http://www.saarc-sec.org/) w 2007 r. Obecnie członkami organizacji są jeszcze: Bangladesz, Bhutan, Indie, Malediwy, Nepal, Pakistan i Sri Lanka. W ramach tego ugrupowania zawarto porozumienie o Strefie Wolnego Handlu Azji Południowej (South Asia Free Trade Area – SAFTA), które Afganistan ratyfikował w 2011 r. Zgodnie z dokumentem do 2016 r. uczestnicy porozumienia mają obniżyć taryfy celne do poziomu zerowego. Porozumienie skonstruowano w taki sposób, że kraje rozwijające się (Indie, Malediwy, Pakistan i Sri Lanka) są zobowiązane do szybszego obniżania swych ceł, niż kraje najmniej rozwinięte (Afganistan, Bangladesz, Bhutan, Nepal).

Pozostałe

IRA ma status obserwatora w Szanghajskiej Organizacji Współpracy (Shanghai Cooperation Organisation – SCO www.sectsco.org). Jest również uczestnikiem inicjatywy Azjatyckiego Banku Rozwoju – Centralnoazjatycka Regionalna Współpraca Ekonomiczna (Central Asia Regional Economic Cooperation – CAREC http://www.carecprogram.org/), której zadaniem jest wspieranie rozbudowy połączeń transportowych i logistycznych między partnerami oraz współpraca w zakresie energetyki. Partnerami projektu są: Afganistan, Azerbejdżan, ChRL, Kazachstan, Kirgizja, Mongolia, Pakistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan. Projekt wspierany jest przez EBOiR, MFW, UNDP, BŚ oraz Islamski Bank Rozwoju.

Proces akcesji do WTO

W listopadzie 2004 r. Afganistan złożył aplikację o członkostwo w Światowej Organizacji Handlu. W tym samym roku w WTO utworzono grupę roboczą ds. Afganistanu. 26 lipca 2016 r. Afganistan został 164 członkiem WTO.

​​​​​Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

W dniu 2 lipca 2015 r. główni negocjatorzy Unii Europejskiej i Afganistanu parafowali porozumienie o współpracy na rzecz partnerstwa i rozwoju (Cooperation Agreement on Partnership and Development), negocjowane od marca 2012 r. Po ratyfikacji, dokument ten będzie stanowić oficjalne ramy współpracy pomiędzy Afganistanem i UE. Dotyczyć będzie współdziałania w następujących dziedzinach: rządy prawa, zdrowie, rozwój obszarów wiejskich, edukacja, nauka i technologie oraz przeciwdziałanie korupcji, praniu brudnych pieniędzy, finansowaniu terroryzmu, zorganizowanej przestępczości i handlu narkotykami.

Dotychczas podstawą relacji UE-IRA była Wspólna Deklaracja, podpisana w listopadzie 2005 r.

Unia Europejska jest jednym z kluczowych dawców pomocy humanitarnej i rozwojowej dla Afganistanu. W roku 2019 UE przekazała 61 mln euro na pomoc humanitarną dla Afganistanu (począwszy od 1992 r. jest to 866 mln EUR). W latach 2002-2018 UE przekazała 4 mld EUR na pomoc rozwojową dla tego kraju.

Afganistan, jako jeden z krajów najniżej rozwiniętych, jest objęty inicjatywą „Wszystko poza bronią” (Everything But Arms – EBA), zgodnie z którą wszystkie towary afgańskie korzystają z dostępu do rynku unijnego, bez ograniczeń taryfowych czy kwotowych.

W 2019 r. unijny eksport do Afganistanu wyniósł 134 mln EUR, a import 149 mln EUR, co oznacza potwierdza ciągły spadek począwszy od 2012 r. Największymi eksporterami były Niemcy (131 mln USD), Holandia (13 mln USD) i Szwecja (10 mln USD). Kraje UE eksportują do Afganistanu pojazdy, produkty mineralne, urządzenia i sprzęt elektryczny. Importują wyroby ze skóry, produkty rolno – spożywcze i elektronikę.

Gospodarcze umowy dwustronne

Wśród umów o charakterze gospodarczym status obowiązujący posiada Umowa pomiędzy Rządem PRL a Rządem Królestwa Afganistanu o międzynarodowej cywilnej komunikacji lotniczej z dnia 26 czerwca 1986 r. Jej treść oraz wszystkich pozostałych umów RP z Afganistanem dostępna jest w bazie traktatowej MSZ (https://www.gov.pl/web/dyplomacja/baza-traktatowa).

W dniu 15 grudnia 2012 r. w Kabulu podpisano Umowę ramową o współpracy między Rzeczpospolitą Polską a Islamską Republiką Afganistanu, która ma stanowić podstawę wzajemnych relacji politycznych i gospodarczych. Dokument w preambule zawiera odwołanie do zasad WTO we wzajemnej współpracy gospodarczej. Zawarto w nim także oddzielny artykuł poświęcony współpracy gospodarczej. Tekst umowy – http://traktaty.msz.gov.pl/umowa-1). Umowa została ratyfikowana w październiku 2018 r.

Dwustronna wymiana handlowa

Obroty towarowe w 2019 r. wyniosły 10.8 mln USD i nieznacznie niżej niż w 2018 r 11.0. Eksport wyniósł 9.2 mln USD. Głównym towarem eksportowym były ciągniki oraz mleko i śmietana zagęszczona lub dosłodzona, ekstrakt słodowy, przetwory z mąki, grysiku, przetwory dla niemowląt oraz nowe opony. Eksport tych towarów to ponad 1/3 naszego wywozu. Pojawiły się nowe kategorie produktów eksportowanych: tablice, panele, konsole, pulpity do sterowania energii elektrycznej oraz budynki prefabrykowane, w obu przypadkach sprzedaż wyniosła 0.5 mln USD. W eksporcie pojawiły się również sery i twarogi (0.3 mln USD) oraz samochody specjalne (0.2 mln USD). Natomiast w 2019 r. zanikł eksport  przetworów i konserw z mięsa, drobiu, dziczyzny, w 2018 r. wyniósł 0.3 mln USD.

Wśród towarów kupowanych wystąpiły jelita, pęcherze i żołądki zwierzęce za ok 1,3 mln USD, w 2018r. 0,8 mln, a także winogrona świeże i suszone za ok. 0,2 mln USD.

Ostatni silny wzrost wymiany handlowej rok do roku odnotowano w pierwszym półroczu 2017 r. – eksport z Polski wzrósł o 61% a import z Afganistanu o 24%. W przypadku eksportu była to zasługa zwiększonej sprzedaży ciągników i przyczep oraz urządzeń mechanicznych. W przypadku importu zwiększył się przede wszystkim napływ wyrobów włókienniczych.

Wzajemne inwestycje

Brak polskich inwestycji w Islamskiej Republice Afganistanu.

Współpraca regionalna

Kooperacja regionalna utrzymuje się na niskim poziomie. Na obecnym etapie jedynie Ghazni posiada miasto partnerskie w Polsce – Giżycko. List intencyjny dot. nawiązania kontaktów partnerskich podpisany został podczas wizyty ówczesnej burmistrz Giżycka, pani Jolanty Piotrowskiej, w Ghazni (luty 2012 r.). Ze względu na sytuację bezpieczeństwa ewentualna współpraca jest obecnie niemożliwa.

Współpraca samorządów gospodarczych

W dniu 18 grudnia 2014 r. Krajowa Izba Gospodarcza we współpracy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych RP i Ambasadą Afganistanu w Warszawie zorganizowała Forum Biznesu Polska-Afganistan z udziałem delegacji przedstawicieli i firm afgańskich zainteresowanych współpracą handlowo - gospodarczą z Polską. Podczas Forum podpisano Umowę o wzajemnej współpracy pomiędzy Krajową Izbę Gospodarczą, a jej afgańskim odpowiednikiem, Afgańską Izbą Handlowo – Przemysłową (Afghanistan Chamber of Commerce and Industry).

W globalnym rankingu łatwości prowadzenia biznesu „Doing Bussiness 2019” Banku Światowego Afganistan zajął 173 miejsce wśród 190 sklasyfikowanych krajów (spadek ze 167 pozycji w 2018 r.), co obrazuje skalę wyzwań stojących przed przedsiębiorcami, chcącymi współpracować z tym krajem. Najbardziej problematyczne kwestie w prowadzeniu działalności gospodarczej, na które wskazuje raport Banku Światowego, to: rejestracja nieruchomości, uzyskiwanie pozwoleń na budowę, kwestie podatkowe, problemy z dostawami prądu,  ochrona inwestorów mniejszościowych, handel transgraniczny i przestrzeganie kontraktów. Dodać do tego należy ryzyko związane z sytuacją bezpieczeństwa w tym kraju.

Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

Kwestie logistyczne

Głównym utrudnieniem w dostępie do rynku afgańskiego jest jego odległość od Polski oraz trudności logistyczne, związane z transportem towarów. W eksporcie do Afganistanu wykorzystywane są następujące trasy:

1. Drogą morską do portu w Karaczi lub Quasim (Pakistan), dalej lądem do Afganistanu. Zgodnie z podpisanym 28 października 2010 r. Porozumieniem o tranzycie towarów Afganistan – Pakistan („Afghanistan – Pakistan Transit Trade Agreement” - APTTA), towary tranzytowane przez pakistańskie terytorium do Afganistanu są zwolnione z wszelkich opłat celnych, zaś ich kontrola ograniczona jest do minimum. Dokument ustanawia kilka tras tranzytu towarów (wymieniono jedynie działające trasy prowadzące do Afganistanu, porozumienie dotyczy także tranzytu do Indii):

•             Port w Karaczi/Quasim – Peszawar/Azakhel (terminal kolejowy) – Torkham (transport drogowo-kolejowy);

•             Port w Karaczi/Quasim – Chaman (terminal kolejowy) – Spin Boldak (drogowo-kolejowy);

•             Port w Karaczi/Quasim – Torkham (transport drogowy);

•             Port w Karaczi/Quasim/Gwadar – Chaman/Spin Boldak (transport drogowy).

Informacje nt. procedur i dokumentów wymaganych przy korzystaniu ze zwolnień w ramach APTTA znajdują się na stronie Ministerstwa Handlu i Przemysłu IRA (http://moci.gov.af/en). Wiele źródeł wskazuje, że afgańsko-pakistańskie przejścia graniczne charakteryzują się wysokim stopniem korupcji, a towary bywają przetrzymywane w porcie miesiącami. Mimo to, trasa ta jest najczęściej wykorzystywana przez eksporterów.

2. Drogą morską do portów irańskich w Badar Abbas i Chabahar, skąd towary mogą być przewiezione koleją do Mashadu i dalej transportem samochodowym do Heratu.

3. Drogą powietrzną – władze IRA deklarują, że w kraju funkcjonują cztery międzynarodowe porty lotnicze: Kabul, Herat, Kandahar i Mazar-i Sharif.

4.Transportem samochodowym przez Turkmenistan, Uzbekistan lub Tadżykistan.

5. Jedyna droga kolejowa, prowadząca do Afganistanu, kończy się w miejscowości Hairatan (pogranicze afgańsko-uzbeckie, w pobliżu Mazar-i-Sharif).

Ograniczenia taryfowe i pozataryfowe

W ocenie amerykańskiej Administracji ds. Handlu Międzynarodowego Afganistan posiada najniższe celne taryfy importowe w regionie. Pełna taryfa celna dostępna jest na stronach Departamentu Ceł Afganistanu (http://customs.mof.gov.af).

Istnieje także możliwość występowania o zastosowanie wyłączeń z opłat celnych. Dotyczy to reżimów celnych stosowanych wobec towarów: eksportowanych na podstawie traktatów międzynarodowych; mających charakter pomocy humanitarnej, których eksport do Afganistanu jest warunkowany porozumieniami lub konwencjami; dostarczanych przez międzynarodowe organizacje rozwojowe na potrzeby wsparcia procesu rozwojowego IRA oraz dostarczanych na potrzeby projektów finansowanych z kredytów państwowych.

Całkowicie zakazany jest eksport do Afganistanu następujących towarów:

•             napojów alkoholowych;

•             broni i amunicji;

•             nawozów chemicznych i azotanu amonowego;

•             nasion bawełny;

•             żywej trzody chlewnej i wszelkich produktów pochodnych;

•             narkotyków;

•             toreb plastikowych.

Warto także pamiętać, że istnieje szereg towarów, które objęte są licencjami importowymi. Dotyczy to m.in. środków chemicznych używanych w rolnictwie, świeżych warzyw i owoców, leków i in. Podmiot zarejestrowany w IRA, który planuje import danych towarów, zobowiązany jest do uzyskania odpowiedniej licencji. Lista procedur uzyskania licencji importowych dostępna jest na stronie Ministerstwa Handlu i Przemysłu (http://moci.gov.af/en).

Dostęp do rynku pracy

Założenie przedsiębiorstwa

Wszystkie przedsiębiorstwa (w tym zagraniczne oraz firmy tworzone wspólnie z partnerami miejscowymi) muszą zostać zarejestrowane w Rejestrze Biznesowym Agencji Wspierania Inwestycji Afganistanu. Wyjątkiem są firmy handlowe (rejestrowane przez Ministerstwo Handlu i Przemysłu), małe firmy handlu detalicznego (rejestrowane przez władze lokalne) oraz NGO (rejestrowanie przy MG IRA).

Polska osoba fizyczna i prawna, składając wniosek o rejestrację przedsiębiorstwa powinna zostać sprawdzona przez Ambasadę IRA w Warszawie. Ambasada przekazuje efekty tego sprawdzenia MSZ IRA, który przekaże odpowiedni certyfikat Agencji.

Ponadto działalność w większości sfer wymaga uzyskania dodatkowej licencji, wydawanych przez odpowiednie ministerstwa. Dot. to sektora rolniczego, budowlanego, produkcyjnego, usługowego czy bezpieczeństwa. Licencje te wydawane są na rok.

Uzyskanie rejestracji przez przedsiębiorstwo o profilu handlowym w Ministerstwie Handlu i Przemysłu wymaga: dokumentu z Ambasady RP potwierdzającego niekaralność inwestora (osoby prywatnej); potwierdzenia sprawdzenia firmy przez Departament Stosunków Międzynarodowych MSZ oraz dokumentację konta bankowego inwestora. Rejestracja ta obowiązuje przez rok. Licencje tego typu wydawane są na trzy lata. Zainteresowane firmy proszone są o kontakt z Ambasadą RP w Nowym Delhi.

Szczegóły nt. procedury rejestracji dostępne są na stronie Agencji Wspierania Inwestycji, AISA (https://investinafghanistan.af/en/index.html)

W największych miastach kraju ulokowane są parki przemysłowe, w Kabulu – dwa. Funkcjonują jako wydzielony teren – chroniony – gdzie za miesięczną opłatą przedsiębiorca otrzymuje usługi takie jak dostawa prądu i wody, odprowadzanie nieczystości (stałe dostawy prądu nawet na terenie parków zarządzanych przez instytucje rządowe jest problematyczne).

Dostęp do rynku pracy, zatrudnienie

Zezwolenia na pracę dla cudzoziemców wydawane są przez Ministerstwo Pracy i Spraw Społecznych, na podstawie wniosku wypełnionego w dari lub paszto. Informacje nt. zezwoleń na prace znajdują się na stronie http://www.asan.gov.af/Eng/AsaanDetails.aspx?ID=16203

Informacje nt. odpowiednich procedur dostępne są na stronie MPiSS: https://molsa.gov.af/en. Wysoki poziom bezrobocia jest jednym z czynników generujących łatwość dostępu do siły roboczej. Problematycznym pozostaje natomiast pozyskanie wykwalifikowanych pracowników i to niemal we wszystkich branżach sektora prywatnego.

Nabywanie i wynajem nieruchomości

Zgodnie z afgańską konstytucją i Ustawą o Prywatnych Inwestycjach zagraniczne podmioty nie mogą posiadać nieruchomości na własność. Zagraniczni inwestorzy mogą wynajmować ziemię na okres 10., 20. lub 30. lat, w zależności od klasyfikacji podatkowej ich inwestycji. Ziemie rolne mogą być dzierżawione maksymalnie na 50 lat, pozostałe – dłużej. Niektórym zagranicznym inwestorom udało się wydzierżawić działki na okres do 99 lat.

System zamówień publicznych

Organem odpowiedzialnym za nadzór nad przeprowadzaniem przetargów przez poszczególne organy administracji afgańskiej jest od 2013 r. Krajowy Urząd Zamówień (National Procurement Authority), podległa prezydentowi. Ogłoszenia o przetargach publikowane są na stronach odpowiednich ministerstw, a także na portalu ww. jednostki - https://www.npa.gov.af/en/home 

Afganistan jest członkiem Światowej Organizacji Własności Intelektualnej od 2005 r., nie jest jednak stroną innych umów, administrowanych przez ŚOWI. Na obecnym etapie IRA pracuje nad dostosowaniem swego ustawodawstwa do umów dot. ochrony własności intelektualnej w ramach WTO, w toku akcesji do tej organizacji.

Za rejestrację i nadzór nad znakami towarowymi odpowiada Biuro ds. Własności Intelektualnej, które w połowie 2012 r. uruchomiono w ramach Ministerstwa Handlu i Przemysłu. Naruszanie własności intelektualnej w IRA jest dość powszechne, szczególnie w sferze audio-wizualnej, farmaceutycznej i materiałów budowlanych.

Informacja o aktach prawnych:

•             Prawo celne (angielski): https://mof.gov.af/sites/default/files/2019-02/847-Customs%20law.pdf

•             Taryfa celna (angielski): https://customs.mof.gov.af/all-procedures/

•             Lista procedur celnych (dari): https://customs.mof.gov.af/all-procedures/

•             Ustawa o podatku dochodowym (angielski): https://momp.gov.af/sites/default/files/2019-03/Income_Tax_Law.pdf; https://mof.gov.af/sites/default/files/2019-03/Guide%2015%20-%20Taxable%20and%20Non-Taxable%20Income-min%281%29.pdf

•             Kodeks spółek handlowych (angielski): http://www.asianlii.org/af/legis/laws/clcoa1955uotcloa713/

•             Prawo zamówień publicznych (angielski): https://www.npa.gov.af/en/procurement-law

Język angielski jest używany przez znaczną część społeczeństwa, lecz nie stanowi to reguły w kontaktach biznesowych.

Afganistan jest państwem muzułmańskim, stąd też trzeba zastosować się do wielu lokalnych zwyczajów, tym bardziej w relacjach biznesowych. Zasady ubioru w krajach muzułmańskich są restrykcyjne, zgodnie z czym, kobiety zobligowane są do zasłaniania ramion szalem w trakcie oficjalnych spotkań. Z chwilą przejęcia władzy w kraju przez talibów powyższe unormowania z każdym dniem ulegają dalszym ograniczeniom, co wynika z bardzo restrykcyjnego interpretowania przez talibów prawa szariatu. Obecnie kobiety zobowiązane są do zakrywania głowy burką, co oznacza konieczność zakrywania całego ciała kobiety, poza oczami.

Nie powinno się planować wyjazdów w celach biznesowych w trakcie trwania Ramadanu.

Administracja gospodarcza:

mew.gov.af   Ministerstwo Energii i Wody.

mof.gov.af  Ministerstwo Finansów.

moec.gov.af  Ministerstwo Gospodarki.

mom.gov.af  Ministerstwo Górnictwa i Ropy Naftowej.

mcit.gov.af  Ministerstwo Komunikacji i Technologii Informacyjnych.

mrrd.gov.af  Ministerstwo Odbudowy i Rozwoju Wsi.

https://molsa.gov.af/en Ministerstwo Pracy i Spraw Społecznych

https://dab.gov.af/ Bank Centralny.

customs.mof.gov.af  Departament Ceł Ministerstwa Finansów.

Samorządy gospodarcze:

acci.org.af  Afgańska Izba Przemysłowo-Handlowa.

harakat.af  „Harakat” – Organizacja Wspierania Rozwoju Klimatu Inwestycyjnego.

aba.af  Stowarzyszenie Przedsiębiorstw Budowlanych Afganistanu.

Prasa ekonomiczna:

​​​​https://tolonews.com/business

https://www.khaama.com/category/business/

http://www.bakhtarnews.com.af/eng/business.html

http://www.aopnews.com/category/economic-news/

https://ariananews.af/category/business/

http://heartofasia.af/category/economy/

http://outlookafghanistan.net/

https://www.pajhwok.com/en/business-economics

http://www.afghanistantimes.af/

Oficjalne strony o charakterze ekonomicznym:

https://investinafghanistan.af/about-aisa/  Afgańska Agencja Wspierania Inwestycji.

https://nsia.gov.af/home  Centralna Organizacja Statystyczna.

https://www.npa.gov.af/en/home Krajowy Urząd Zamówień