O doświadczeniach i przyszłości odnowy wsi na kongresie
04.04.2025
Odnowa wsi, ta metoda rozwoju obszarów wiejskich, jest nie tylko tytularną częścią Europejskiego Kongresu Odnowy i Rozwoju Wsi. To jeden z jego merytorycznych fundamentów. Pytania o jej współczesną rolę i znaczenie będą stanowiły zaczyn do dyskusji o rozwoju obszarów wiejskich, prowadzonych w trakcie kongresu.
Czym jest odnowa wsi?
Odnowa wsi to proces zmian zaplanowanych przez społeczność lokalną. Bierze się z obywatelskiego zaangażowania i przyjęcia odpowiedzialności za własną wieś. Prowadzi do poprawy standardu i jakości życia mieszkańców, różnicuje źródła utrzymania, poprawia warunki ekonomiczne i materialne, buduje specyfikę wsi, czyni ją piękniejszą i rozpoznawalną. Ale to, co niezwykle istotne, odnowa wsi jednocześnie czerpie ze źródeł społeczno-kulturowych i je zasila, wzmacnia tożsamość jej mieszkańców. Jednym słowem buduje żywą wspólnotę, powoduje, że każdy może w niej aktywnie uczestniczyć.
Ponad ćwierć wieku temu, gdy odnowa wsi zagościła w Polsce za sprawą województwa opolskiego (1997 r.), oznaczała pokonywanie barier i eliminację zapóźnień m.in.: porządkowanie, tworzenie wspólnych przestrzeni dla spotkań, świąt i festynów remonty, budowanie i wyposażanie wiejskich świetlic. Wszystko po to, by żyło się lepiej.
Dziś większość wsi takie wyzwania ma za sobą, choć nadal odnowy (rewitalizacji) potrzebuje stara wiejska zabudowa, drogi czy trakcje energetyczne. Obecnie odnowa wsi oznacza współdziałanie, by wykorzystywać technologie, zarabiać na wytwarzaniu energii, tworzyć warunki atrakcyjne dla młodych, zapewniać wsparcie coraz większej grupie seniorów. Odnowa wsi dzisiaj to działania dla zachowania i rozwijania wspólnoty, umacniania jej tożsamości. To także, w czasach niepewnych, budowanie odporności – rozwiązań na wszelkie sytuacje trudne, których, przy zmianie klimatu, natura nam nie szczędzi.
Odnowa wsi jest oddolna - inicjowana przez społeczność lokalną, opiera się na lokalnych zasobach i współdziałaniu na rzecz ich wykorzystania. Mieszkańcy wsi są jej podmiotem i beneficjentem. Najlepsze efekty uzyskuje się tam, gdzie pomiędzy gminą a sołectwem panuje partnerstwo. Niektóre samorządy województw oferują wsparcie prowadząc regionalne programy odnowy wsi.
Idea odnowy obszarów wiejskich, przekuta na europejskie i polskie programy i narzędzia finansowania, przez lata zmieniała krajobraz polskiej wsi, wzmacniała fundamenty tożsamości i dziedzictwa kulturowego przy jednoczesnym otwarciu na świat bliższy i dalszy, z uwzględnieniem tego, co może zaoferować społeczeństwu. Ujęta w sformułowaniu: „wieś ma pozostać sobą” – stawianym jako drogowskaz i przestroga wobec dążeń do „umiastowienia wsi.”
Jak pisze Ryszard Wilczyński, inicjator odnowy wsi w Polsce, w teksie pt. 25 lat odnowy wsi w Polsce – koniec misji czy zaczyn odnowy wsi 2.0?: „Odnowa wsi wywołuje osobiste zaangażowanie mieszkańców wypływające z odpowiedzialności za własną przyszłość, daje możliwość samorealizacji i poczucia uczestnictwa we wspólnocie i współtworzeniu, uaktywnia bowiem podstawowy zasób, jakim dysponuje społeczeństwo, tj. zaangażowanie ludzi. Mobilizuje siły i zasoby własne, wykorzystuje posiadane atuty i szanse, jakie znajdują się w otoczeniu”.
Odnowa wsi na kongresie
W programie Europejskiego Kongresu Odnowy i Rozwoju Wsi znajduje się wiele debat i warsztatów odnoszących się zarówno do doświadczeń państw europejskich we wdrażaniu idei odnowy wsi, jak i polskich regionów i wsi. Zapoznać się będzie można z przykładami dobrych praktyk, ciekawymi przedsięwzięciami zmieniającymi krajobraz, także społeczny, polskich wsi. Więcej w zakładce Program.
► Więcej informacji na temat idei odnowy wsi można znaleźć tutaj:
https://kwartalnik.irwirpan.waw.pl/wir/article/view/898
https://www.ksowplus.pl/files/Bazy/Biblioteka/files/Odnowa_wsi.pdf
http://www.equal.org.pl/download/produktAttachments/org9220wymyslic_wies_od_nowa.pdf
► Więcej informacji o regionalnych programach odnowy wsi
https://odnowawsi.opolskie.pl/
https://umwd.dolnyslask.pl/rozwoj-obszarow-wiejskich/odnowa-wsi-dolnoslaskiej/