Horyzontalny Punkt
Kontaktowy
Polska Zachodnia

Komisja Europejska opublikowała 20 marca 2024 roku nowy strategiczny plan na lata 2025-2027, czyli na ostatnie lata funkcjonowania Horyzontu Europa. W planie określono 3 kierunki strategiczne inwestycji w badania i innowacje:

• Zielona transformacja
• Transformacja cyfrowa
• Bardziej odporna, konkurencyjna, integracyjna i demokratyczna Europa

Kluczowe elementu planu:

1. Trzy kluczowe kierunki strategiczne działań w zakresie badań naukowych i innowacji w ramach programu „Horyzont Europa” na lata 2025–2027:

• Zielona transformacja - działania w zakresie badań i innowacji muszą wspierać Europę, aby do 2050 r. stała się pierwszym na świecie kontynentem neutralnym dla klimatu oraz aby stawić czoła utracie i zanieczyszczeniu różnorodności biologicznej. Co najmniej 35% środków programu Horyzont Europa ma zostać wydane na działania w dziedzinie klimatu, a 10% w latach 2025–2027 na działania na rzecz różnorodności biologicznej.
• Transformacja cyfrowa: badania wspierające transformację cyfrową mają kluczowe znaczenie dla konkurencyjności Europy i otwartej strategicznej autonomii, a także dla ustalenia standardów skupionych na człowieku. Ma to również kluczowe znaczenie dla osiągnięcia zielonej transformacji. W latach 2021–2027 uzgodniono, że w ramach programu Horyzont Europa zainwestuje się co najmniej 13 mld EUR w podstawowe technologie cyfrowe.
• Bardziej odporna, konkurencyjna, integracyjna i demokratyczna Europa: europejskie prawa społeczne oraz wartości i zasady demokratyczne wymagają mocnego fundamentu, aby można je było promować na całym świecie. Działania badawcze w ramach programu Horyzont Europa pomogą w stworzeniu tych podstaw. Obejmują one badania nad bezpieczeństwem cywilnym, sprawiedliwym i przyjaznym dla środowiska modelem gospodarczym, zdrowiem i dobrostanem oraz uczestnictwem w demokracji.

2. Opis 32 oczekiwanych skutków działań badawczo-innowacyjnych w programie Horyzont Europa w latach 2025–2027 podzielonych na klastry
3. New European Bauhaus Facility - to pionierski ruch zwracający szczególną uwagę na środowisko zbudowane, skupiające wszystkie rodzaje zainteresowanych stron (ogół społeczeństwa, uniwersytety, instytuty badawcze, gminy, władze krajowe i regionalne, architekci, artyści, społeczności i przedsiębiorstwa) by promować innowacje transformacyjne wspierające Zielony Ład. Skoncentruje się na 3 elementach badań naukowych i innowacji: podejście o obiegu zamkniętym i regeneracyjne dla ekosystemu budowlanego, łączenie zielonej transformacji, włączenia społecznego i demokracji lokalnej, innowacyjne finansowanie i modele finansowania w środowisku zabudowanym
4. Dziewięć nowych współprogramowanych i współfinansowanych partnerstw europejskich

Do chwili obecnej na rzecz partnerstw europejskich przeznaczono ponad 65 miliardów euro: 24,8 miliarda euro w ramach programu Horyzont Europa i 35,6 miliarda euro od partnerów spoza UE. Ponad 65% całkowitej kwoty zostało przekazane przez partnerów z sektora prywatnego.

W ramach drugiego planu strategicznego zidentyfikowano następujące partnerstwa:

Współfinansowane partnerstwa europejskie:

• Zdrowie mózgu
• Lasy i leśnictwo na rzecz zrównoważonej przyszłości
• Surowce na rzecz transformacji ekologicznej i cyfrowej
• Odporne dziedzictwo kulturowe
• Transformacje społeczne i odporność

Współprogramowe partnerstwa europejskie:

• Innowacyjne materiały dla UE
• Fotowoltaika słoneczna
• Tekstylia przyszłości
• Wirtualne światy

5. Misje UE oraz przegląd osiągnięć pierwszych lat

W latach 2025–2027 zostanie włożone więcej pracy, aby zapewnić pomyślne przejście misji z fazy początkowej do fazy wywarcia wpływu. Po pierwsze, wzmocnione i lepiej skoordynowane zarządzanie administracyjne umożliwi skuteczność misji. Inwestycje w programie Horyzont Europa pomogą wzmocnić wspólne funkcje wsparcia dla wszystkich obecnych i przyszłych misji UE, tak by ułatwić dostęp do zasobów i działań umożliwiających osiągnięcie celów misji. Po drugie, uruchomiony zostanie szerszy wachlarz instrumentów, w tym partnerstwa publiczno-prywatne i zamówienia publiczne na innowacje.

6. Podejście programu Horyzont Europa do współpracy międzynarodowej, podkreślające znaczenie otwartości przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa badań

Współpraca międzynarodowa będzie w dalszym ciągu opierać się na różnorodnych, uzupełniających się podejściach: dalsze umowy o stowarzyszeniu z kwalifikującymi się krajami trzecimi (tj. spoza UE), wspólne inicjatywy w zakresie badań i innowacji, międzynarodowa mobilność i współpraca w zakresie badań pionierskich oraz wsparcie przepływu mózgów i internacjonalizacji innowacyjnych przedsiębiorstw w UE, udział UE i przywództwo w sojuszach wielostronnych, dialogi polityczne z krajami i regionami spoza UE, dialogi polityczne z krajami stowarzyszonymi w sąsiedztwie UE, wykorzystanie działań dyplomacji naukowej do stawienia czoła wyzwaniom geopolitycznym w podzielonym, wielobiegunowym świecie.

Poprawa bezpieczeństwa badań naukowych ma kluczowe znaczenie dla ochrony otwartej strategicznej autonomii. Przyczyniają się do tego następujące środki w ramach Horyzontu Europa:

• Rozporządzenie w sprawie programu Horyzont Europa przewiduje możliwość ograniczenia uczestnictwa w celu ochrony strategicznych aktywów, interesów, autonomii lub bezpieczeństwa UE (art. 22 ust. 5).
• Wszystkie działania finansowane w ramach programu Horyzont Europa muszą spełniać obowiązujące zasady bezpieczeństwa, w szczególności przepisy dotyczące ochrony informacji niejawnych przed nieuprawnionym ujawnieniem (art. 20). W tym celu można przeprowadzić ocenę bezpieczeństwa by ustalić, czy wnioski badawcze stwarzają problemy w zakresie bezpieczeństwa.
• W odniesieniu do wyników projektów finansowanych w programie Horyzont Europa Komisja lub inne organy finansujące mogą sprzeciwić się przeniesieniu własności lub przyznaniu wyłącznej licencji podmiotom mającym siedzibę w niestowarzyszonym państwie spoza UE. Ma to zastosowanie do 4 lat po zakończeniu działania, jeżeli przekazanie jest „niezgodne z interesami Unii” (art. 40 ust. 4).

7. Wytyczne dotyczące konkretnych, przekrojowych kwestii, takich jak kluczowe technologie, tj. sztuczna inteligencja (AI), równowaga badań naukowych i innowacji, integracja nauk społecznych i humanistycznych oraz rozpowszechnianie i wykorzystywanie wyników. Specjalna sekcja poświęcona synergii zawiera wytyczne dotyczące wspierania synergii z innymi unijnymi i krajowymi programami finansowania.

Programy prac Horyzont Europa na lata 2025–2027 zostaną opracowane tak, aby zapewniać zrównoważone wsparcie dla działań o różnym stopniu dojrzałości i gotowości technologicznej, począwszy od badań generujących wiedzę i badań na wczesnym etapie po innowacje, demonstracje i działania związane z pierwszym wdrożeniem. Wspólne projekty badawcze o niskim poziomie gotowości technologicznej i niskim poziomie dojrzałości są również kluczowe dla uzyskania bardziej skutecznych i innowacyjnych wyników i zostaną wzmocnione w filarze II. Celem programów prac Horyzont Europa na lata 2025–2027 i ich wsparcia dla działań międzyrządowych, takich jak COST i EUREKA, będzie zapewnienie większej liczby możliwości wspólnych działań generujących wiedzę.

SSH ma fundamentalne znaczenie dla torowania drogi do współpracy interdyscyplinarnej, opartej na wiedzy z zakresu nauk ścisłych, technologii, inżynierii i matematyki (STEM), przy jednoczesnym zachowaniu skupienia na człowieku. Należy przetestować oryginalne podejścia, aby wspierać absorpcję umiejętności interdyscyplinarnych w przyszłości, począwszy od edukacji podstawowej, która sprzyja wiedzy krytycznej i otwartemu podejściu, po szkolenie zawodowe i podwyższanie kwalifikacji siły roboczej. Skuteczna integracja SSH ze wszystkimi klastrami, w tym wszystkimi misjami i partnerstwami, jest kluczową zasadą programu. SSH stanowią kluczowy element badań naukowych i innowacji, szczególnie w przypadku bliźniaczej transformacji ekologicznej i cyfrowej oraz zmian demograficznych. Odzwierciedla się to poprzez oznaczanie konkretnych tematów i zwracanie się o ocenę ich wpływu społecznego. SSH zostanie włączone do takich projektów, od ich opracowania po wybór i ocenę przez ewaluatorów posiadających wyraźną wiedzę specjalistyczną w dziedzinie SSH.

Podjęte zostaną wysiłki, aby umożliwić MŚP czerpanie korzyści z tematów KET (Key enabling technologies). KET mają również potencjał w zakresie tworzenia przyszłych miejsc pracy dla Europejczyków. Ponadto sztuczna inteligencja i bezpieczeństwo cyfrowe, łączność oraz dobre ramy prawne i gospodarcze mają wpływ na wszystkie części społeczeństwa, co ma konsekwencje dla badań naukowych i innowacji. Szczególna uwaga zostanie również zwrócona na odpowiedzialne wykorzystanie potencjału technologii sztucznej inteligencji by zwiększyć produktywność sektora badawczego i utrzymanie UE jako głównego światowego gracza naukowego. Wszystkie klastry będą opracowywać i stosować kluczowe i powstające technologie prorozwojowe w ramach wspólnej strategii promowania wiodącej pozycji UE w przemyśle i społeczeństwie.

Równość płci jest przekrojowym priorytetem programu „Horyzont Europa” i dotyczy wszystkich części programu. Działania będą miały na celu wyeliminowanie nierówności płci i krzyżujących się nierówności społecznych – w tym ze względu na wiek, niepełnosprawność, pochodzenie etniczne lub rasowe oraz tożsamość LGBTIQ - we wszystkich systemach badań naukowych i innowacji, w tym poprzez zajęcie się nieświadomymi uprzedzeniami, stereotypami i systemowymi barierami strukturalnymi. Włączanie wymiaru płci do treści dotyczących badań naukowych i innowacji będzie nadal domyślnym wymogiem w całym programie, chyba że w temacie wskazano inaczej lub wnioskodawcy będą w stanie należycie uzasadnić jego nieistotność.

Horyzont Europa będzie w dalszym ciągu promować Europejski kodeks postępowania w zakresie rzetelności badawczej, wprowadzając wymóg pełnego przestrzegania zasad etycznych, praw podstawowych i obowiązującego prawodawstwa, a także włączając podejście „etyka od samego początku” do wszystkich odpowiednich działań w ramach programu Horyzont Europa. Aby zapobiec dumpingowi etycznemu, program Horyzont Europa nie będzie finansował praktyk, które naruszałyby przepisy UE, nawet w przypadku ich wdrożenia poza UE. Horyzont Europa będzie w dalszym ciągu odgrywać wiodącą rolę w uwzględnianiu etycznego wymiaru nowych i powstających technologii oraz ich potencjalnego wpływu społecznego, a także ich wpływ na planetę, ekosystemy i warunki życia kolejnych pokoleń. Działania będą obejmować promowanie niezbędnego dialogu społecznego.

Upowszechnianie i wykorzystanie wyników badań (Dissemination&Exploitation) mają kluczowe znaczenie dla wspierania przekładania wyników na wiedzę, towary i usługi o wartości gospodarczej i społecznej. Aby zwiększyć waloryzację wiedzy w Unii Rada przyjęła zalecenie w sprawie zasad przewodnich dotyczących waloryzacji wiedzy, żeby zapewnić wspólne ramy polityki w Unii i pomóc państwom członkowskim dostosować ich inicjatywy na rzecz tworzenia wartości w zakresie badań naukowych i innowacji. Te zasady przewodnie wdrożono w kodeksach postępowania, które zawierają wytyczne pomagające badaczom, innowatorom i innym zainteresowanym stronom w poprawie waloryzacji wyników badań naukowych i innowacji. Program Horyzont Europa zapewnia szeroki zakres wskazówek, narzędzi oraz możliwości zachęcania beneficjentów i zapewniania im praktycznego wsparcia w formie zintegrowanych usług w zakresie działań D&E – zarówno w trakcie realizacji projektu, jak i po jego zakończeniu.

Horyzont Europa będzie w dalszym ciągu wspierać otwartą naukę i uwzględniać ją jako złoty standard w zakresie działań badawczo-innowacyjnych. Celem jest podniesienie jakości i wpływu badań naukowych i innowacji, wsparcie rozpowszechniania wiedzy i poprawa zdolności reagowania na globalne wyzwania.

Horyzont Europa promuje innowacje społeczne jako nierozerwalnie związane z innowacjami technologicznymi i innymi formami innowacji.  To zintegrowane podejście do innowacji jest centralnie wspierane przez Europejską Grupę ds. Etyki w Nauce i Nowych Technologiach (EGE), która zapewnia Komisji Europejskiej niezależne doradztwo na wysokim szczeblu w kwestiach, w których kwestie etyczne, społeczne i związane z prawami podstawowymi krzyżują się z rozwojem nauki i nowych technologii.

Zgodnie z porozumieniem międzyinstytucjonalnym w sprawie wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027, wykonanie budżetu UE nie może szkodzić celom polityki ochrony środowiska UE. Komisja przeprowadzi kontrolę pod kątem zasady „nie szkodzić” (Do Not Harm principle) w odniesieniu do wszystkich tematów, które mają zostać uwzględnione w programach prac, sprawdzając oczekiwane wyniki i oceniając, w jakim stopniu mogą one wpłynąć na cele polityki ochrony środowiska. Ponadto w ramach procedury oceny etycznej programu Horyzont Europa wnioskodawcy proszeni są o samoocenę aspektów etycznych swoich wniosków, w tym informacji na temat możliwego negatywnego wpływu celów, działań lub wyników projektu na środowisko. Komisja ulepszy wymiar etyki środowiskowej w procedurze oceny etycznej i zapewni zmienione wytyczne wnioskodawcom i ocenom naukowym zgodnie z informacjami zwrotnymi od zainteresowanych stron i poradami ekspertów.

Synergia wymaga ścisłej interakcji pomiędzy dwoma lub większą liczbą programów w celu zwiększenia wpływu poszczególnych działań. W przypadku planu strategicznego pojęcie „synergii” odnosi się do synergii między Horyzontem Europa a innymi odpowiednimi programami/mechanizmami finansowania. Ma ona kluczowe znaczenie dla osiągnięcia większego wpływu wyników badań naukowych i innowacji na wsparcie priorytetów Komisji. Powodzenie programu Horyzont Europa zostanie zwiększone dzięki synergii z innymi programami finansowania UE, takimi jak zdolności demonstracyjne i pilotażowe, szczegółowe programy wdrożeniowe, strategie rozpowszechniania i wykorzystania, transfer i wymiana wiedzy i danych, uzupełniające i skumulowane źródła finansowania oraz towarzyszące środki polityczne.

Cały dokument nowego Planu Strategicznego Horyzontu Europa na lata 2025-2027 jest dostępny do przeczytania tutaj.