Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Bochni

BPA to syntetyczny związek chemiczny stosowany do produkcji plastików poliwęglanowych oraz żywic epoksydowych. Znajduje zastosowanie m.in. w:

• opakowaniach do żywności (puszki, butelki, słoiki),
• butelkach dla dzieci (choć w UE już zakazano BPA w produktach dla niemowląt),
• powłokach ochronnych w puszkach i metalowych pojemnikac

 

• Ftalany to związki chemiczne stosowane jako plastyfikatory, które zwiększają elastyczność plastiku. Występują w:
• foliach spożywczych,
• opakowaniach plastikowych,
• sprzęcie kuchennym i pojemnikach,
• czasem w powłokach farb i lakierów.

Jak BPA i ftalany trafiają do żywności?

Migrują z opakowań i naczyń – szczególnie gdy:

• żywność jest gorąca, tłusta lub kwaśna,
• plastik jest uszkodzony lub stary.
• Podczas przetwarzania – np. BPA może przenikać z powłok puszek do żywności konserwowanej.
• Ftalany mogą migrować z folii, rękawiczek, sprzętu kuchennego, a także z opakowań transportowych

Dlaczego BPA i ftalany są groźne?

Oba związki należą do tzw. zaburzających układ hormonalny (EDC – endocrine disrupting chemicals). Mogą wpływać na:

• hormony płciowe i tarczycę,
• płodność – zmniejszają liczbę i jakość plemników u mężczyzn, zaburzają cykl menstruacyjny u kobiet,
• rozwój dzieci – wpływają na układ nerwowy i rozwój mózgu, mogą zwiększać ryzyko nadwagi i cukrzycy,
• układ metaboliczny – mogą sprzyjać otyłości, insulinooporności i chorobom serca.
• BPA jest szczególnie niebezpieczne dla niemowląt i małych dzieci, dlatego w UE stosowanie BPA w butelkach dziecięcych jest zabronione.

 Jak ograniczyć narażenie na BPA i ftalany?

BPA

•  Wybierać produkty oznaczone jako „BPA free”.
• Unikać podgrzewania żywności w puszkach w kuchence mikrofalowej.
• Preferować szkło, stal nierdzewną lub ceramikę zamiast plastiku w kontakcie z gorącą żywnością.
• Ograniczać żywność w puszkach – szczególnie dla niemowląt.

Ftalany

•  Unikać przechowywania tłustych lub kwaśnych produktów w foliach i miękkim plastiku.
• Nie używać starych i zarysowanych pojemników plastikowych.
• Wybierać produkty w szkle lub twardym plastiku wolnym od ftalanów.
• Ograniczać kontakt dzieci z zabawkami i akcesoriami z miękkiego plastiku, które mogą zawierać ftalany.

 

Zanieczyszczenia procesowe powstają w wyniku obróbki żywności, np. smażenia, grillowania, wędzenia czy pieczenia w wysokiej temperaturze.

Do najważniejszych należą:

• WWA (PAH, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne),
• HCA (heterocykliczne aminy).

WWA (PAH – Polycyclic Aromatic Hydrocarbons) to grupa związków chemicznych składających się z wielu pierścieni węglowych.

Powstają przy spalaniu lub wędzeniu tłuszczu i węgla drzewnego. Niektóre WWA, np. benzo[a]piren, są silnie rakotwórcze.

Gdzie występują w żywności?

• Produkty wędzone – mięso, ryby, sery.
• Grillowane mięso i ryby – szczególnie gdy tłuszcz kapie na rozgrzany ruszt lub węgiel.
• Produkty zbożowe i kakao – mogą zawierać WWA po przemysłowym suszeniu lub wędzeniu.

Wpływ na zdrowie:

• Rakotwórcze – zwiększają ryzyko nowotworów przewodu pokarmowego, płuc i skóry.
• Mogą uszkadzać DNA i powodować mutacje komórkowe.

 Jak ograniczyć narażenie?

•  Unikać przypalania mięsa i ryb,
• Grillować na średnim ogniu,
• Usuwać widoczny tłuszcz i spalone części,
• Wybierać produkty wędzone metodą parową zamiast dymnej,
• Urozmaicać dietę, by nie spożywać stale dużych ilości wędzonych lub grillowanych potraw.

HCA (heterocykliczne aminy) powstają w mięsie, rybach i drobiu podczas obróbki w wysokiej temperaturze (powyżej 150–200°C), np. smażenia, pieczenia lub grillowania.

Powstają w wyniku reakcji aminokwasów i kreatyny (w mięśniach) z wysoką temperaturą.

Gdzie występują?

• Mięso czerwone, drób i ryby smażone lub grillowane na mocnym ogniu.
• Szczególnie w przypalonych lub mocno zrumienionych częściach mięsa.

 

Wpływ na zdrowie

HCA są mutagenne i rakotwórcze – mogą powodować zmiany w DNA i zwiększać ryzyko nowotworów przewodu pokarmowego.

Wysokie spożycie grillowanego lub smażonego mięsa wiąże się z wyższym ryzykiem raka jelita grubego, trzustki i żołądka.

 

Jak ograniczyć narażenie?

• Gotować lub dusić mięso zamiast smażyć na dużym ogniu,
• Grillować na średnim ogniu, obracać często kawałki mięsa,
• Marynować mięso przed smażeniem – marynata zmniejsza powstawanie HCA,
• Usuwać mocno przypalone części mięsa,

Urozmaicać dietę o warzywa i produkty zbożowe, które nie wytwarzają HCA.