Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Bochni

Pestycydy to środki chemiczne używane w rolnictwie do ochrony roślin przed szkodnikami, chorobami i chwastami. Dzięki nim rolnicy mogą uzyskać wyższe plony i lepszej jakości produkty. Jednak ich pozostałości mogą pozostać w żywności i trafić na nasze talerze.

Główne grupy pestycydów

1. Insektycydy – zwalczają owady (np. mszyce, chrząszcze, gąsienice).
2. Fungicydy – chronią przed grzybami i pleśniami (np. na owocach i warzywach).
3. Herbicydy – niszczą chwasty konkurujące z uprawami.
4. Rodentycydy – stosowane przeciwko gryzoniom.
5. Środki regulatorowe – np. spowalniające dojrzewanie lub zapobiegające kiełkowaniu bulw.

Jak pestycydy trafiają do żywności?

• Bezpośrednio – gdy resztki środków zostają na skórce owoców i warzyw po oprysku.
• Pośrednio – pestycydy mogą gromadzić się w glebie, wodzie lub paszy, a potem w roślinach i produktach zwierzęcych (np. mleku, mięsie).
• Podczas przechowywania – niektóre środki używane są do ochrony ziarna lub owoców przed pleśnią i owadami.

Jak wpływają na zdrowie człowieka?

Wpływ zależy od rodzaju pestycydu, dawki i czasu narażenia.

• Ostre zatrucie (rzadkie) – nudności, wymioty, bóle głowy, zawroty, problemy z oddychaniem.
• Długotrwałe narażenie (przewlekłe):
  • zaburzenia hormonalne,
  • problemy z płodnością,
  • uszkodzenia wątroby, nerek, układu nerwowego,
  • zwiększone ryzyko nowotworów,
  • alergie i nadwrażliwości u dzieci.

Dzieci i kobiety w ciąży są najbardziej wrażliwe na skutki działania pestycydów.

Normy i kontrola

W Unii Europejskiej (w tym w Polsce) obowiązują limity MRL (Maximum Residue Level) – czyli maksymalne dopuszczalne poziomy pozostałości pestycydów w żywności.

Inspekcje sanitarne i weterynaryjne regularnie kontrolują żywność na obecność pestycydów.

Większość próbek spełnia normy, ale zdarzają się przypadki przekroczeń, szczególnie w produktach importowanych.

Jak ograniczyć narażenie na pestycydy w diecie?

• Myj dokładnie owoce i warzywa – najlepiej pod bieżącą wodą, czasem z dodatkiem sody oczyszczonej.
•  Obieraj skórkę – choć tracimy część błonnika i witamin, to właśnie tam gromadzą się pestycydy.
•  Usuwaj zewnętrzne liście sałaty i kapusty.
•  Kupuj produkty sezonowe i lokalne – mniej narażone na intensywne opryski.
•  Wybieraj żywność ekologiczną – nie zawiera syntetycznych pestycydów (choć nie jest całkowicie wolna od naturalnych substancji ochronnych).
• Różnicuj dietę – jedzenie produktów z różnych źródeł zmniejsza ryzyko kumulacji jednej substancji w organizmie.

Pestycydy a gotowanie

• Mycie zmniejsza ilość pestycydów na powierzchni owoców i warzyw nawet o 30–80%.
• Obieranie usuwa resztki znajdujące się w skórce.
• Gotowanie i blanszowanie może dodatkowo obniżyć poziom niektórych pestycydów (choć nie wszystkich).

Pestycydy pomagają w ochronie plonów i zwiększają dostępność żywności, ale ich pozostałości mogą być zagrożeniem dla zdrowia, zwłaszcza przy długotrwałym narażeniu. Kluczem jest: kontrola i przestrzeganie norm, świadome wybory konsumenckie oraz prawidłowa obróbka żywności.

 

Metale ciężkie to pierwiastki chemiczne o dużej masie atomowej, które w nadmiarze są toksyczne dla ludzi i zwierząt. Niektóre z nich (np. żelazo, cynk, miedź) są potrzebne w małych ilościach jako składniki odżywcze. Jednak inne – takie jak ołów, kadm, rtęć, arsen – nie pełnią żadnych funkcji w organizmie i nawet w niewielkich stężeniach mogą być groźne.

Skąd metale ciężkie biorą się w żywności?

• Zanieczyszczona gleba i woda – przemysł, spaliny, odpady przemysłowe i rolnicze mogą zanieczyszczać środowisko.
• Uprawy i hodowle – rośliny pobierają metale z gleby, a zwierzęta z paszy i wody.
• Zanieczyszczone akweny – ryby i owoce morza kumulują metale ciężkie.
• Opakowania i procesy produkcyjne – czasem związki metali mogą migrować do żywności.

Najważniejsze metale ciężkie w żywności

a) Ołów (Pb)

• Źródła: gleba i woda zanieczyszczone emisjami przemysłowymi, starymi rurami; niektóre warzywa liściaste; dziczyzna (z powodu amunicji ołowianej).

Wpływ na zdrowie:

• zaburza układ nerwowy,
• powoduje problemy z koncentracją i uczeniem się u dzieci,
• uszkadza nerki i układ krążenia.

Szczególnie wrażliwe grupy: dzieci i kobiety w ciąży.

b) Kadm (Cd)

• Źródła: gleba zanieczyszczona nawozami fosforowymi i przemysłem, tytoń; może gromadzić się w zbożach, ryżu, warzywach korzeniowych.
• Wpływ na zdrowie:
• uszkadza nerki,
• osłabia kości (choroba „itai-itai” w Japonii),
• kumuluje się w organizmie przez całe życie.

c) Rtęć (Hg)

• Źródła: głównie ryby i owoce morza, zwłaszcza duże drapieżne (tuńczyk, miecznik, rekin). Najgroźniejsza forma to metylortęć – łatwo wchłaniana przez organizm.
• Wpływ na zdrowie:
• uszkadza mózg i układ nerwowy,
• zaburza rozwój płodu (dlatego kobiety w ciąży powinny ograniczać spożycie niektórych ryb),
• powoduje drżenia mięśni, problemy z pamięcią i koordynacją ruchową.

d) Arsen (As)

• Źródła: woda pitna w niektórych regionach świata, ryż i produkty ryżowe (ryż łatwo wchłania arsen z gleby).
• Wpływ na zdrowie:
• związany z większym ryzykiem nowotworów (płuc, skóry, pęcherza),
• powoduje zmiany skórne, problemy sercowo-naczyniowe,
• może uszkadzać nerki i wątrobę.

 

Jak metale ciężkie działają w organizmie?

• Kumulują się – organizm nie potrafi ich łatwo wydalać, dlatego nawet małe dawki przyjmowane przez długi czas są groźne.
• Uszkadzają narządy – szczególnie nerki, wątrobę, układ nerwowy i kości.
• Są toksyczne dla dzieci – rozwijający się organizm jest bardziej podatny na ich działanie.

 

Jak ograniczyć narażenie na metale ciężkie w diecie?

•  Różnicuj dietę – nie jedz stale tych samych produktów (np. ryżu czy jednej odmiany ryb).
•  Ryby wybieraj świadomie – ogranicz spożycie dużych drapieżników (tuńczyk, miecznik), wybieraj mniejsze gatunki (śledź, sardynki).
•  Dbaj o źródło produktów – kupuj warzywa i owoce z kontrolowanych upraw, unikaj produktów z obszarów znanych z dużego zanieczyszczenia.
•  Płucz ryż przed gotowaniem i gotuj w dużej ilości wody – zmniejsza to zawartość arsenu.
•  Unikaj dziczyzny z amunicją ołowianą, zwłaszcza mięsa wokół ran postrzałowych.
•  Nie pal tytoniu – to jedno z głównych źródeł kadmu.

 

Kontrola i normy

W UE istnieją ścisłe limity zawartości metali ciężkich w żywności (np. dla ryżu, ryb, warzyw, produktów dla dzieci).

Produkty importowane są regularnie badane, zwłaszcza ryby i ryż.

Szczególną uwagę poświęca się żywności dla niemowląt i małych dzieci, gdzie normy są wyjątkowo rygorystyczne.

 

Metale ciężkie to jedno z najgroźniejszych chemicznych zanieczyszczeń żywności, bo łatwo się kumulują i mają długotrwały wpływ na zdrowie.