Projekt KIK/35 - Zapobieganie zakażeniom HCV
Podstawowe cele działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej pozostają niezmienne od chwili jej powstania. Są to działania polegające na utrzymaniu i przywracaniu bezpieczeństwa zdrowotnego ludzi. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej - Wykonywanie zadań określonych w art. 1 polega na sprawowaniu zapobiegawczego i bieżącego nadzoru sanitarnego oraz prowadzeniu działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, a także na prowadzeniu działalności oświatowo – zdrowotnej. Inspekcja Sanitarna prowadzi szereg działań związanych m. in. z poprawą sytuacji epidemiologicznej w zakresie chorób zakaźnych poprzez śledzenie trendów zapadalności na niektóre choroby zakaźne, których wykaz został określony w załączniku do ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Są to działania edukacyjne, przeciwepidemiczne, kontrolne zmierzające do poprawy sytuacji epidemiologicznej w zakresie chorób zakaźnych. Jednym z takich zachorowań są zachorowania przenoszone drogą krwi, które są spowodowane wirusem zapalenia wątroby typu B bądź typu C. Wirusowe zapalenie wątroby typu B występuje obecnie w ograniczonym zakresie z uwagi na dostępne szczepionki, które są stosowane powszechnie wśród dzieci i młodzieży, personelu medycznego, osób dializowanych, osób przed zabiegiem operacyjnym. Dane liczbowe dotyczące zachorowań, pochodzące ze zgłoszeń przesyłanych z placówek służby zdrowia są zbierane i analizowane co pozwala na określenie wieloletnich trendów rozwoju.
Wirusowe zapalenie wątroby typu C jest chorobą krwiopochodną, powodowaną przez wirus HCV, który wyizolowany został po raz pierwszy w 1989 r. Objawy zakażenia są zwykle niecharakterystyczne - zmęczenie, objawy dyspeptyczne, gorączka, bóle mięśniowo - stawowe, zaburzenia koncentracji, niepokój, depresja, swędzenie skóry. W przebiegu choroby mogą pojawiać się również powikłania takie jak zapalenia naczyń (w tym kłębuszkowe zapalenie nerek), postępująca niewydolność wątroby, pierwotny rak wątroby. Wśród populacji panuje powszechna wrażliwość. Większość osób zakażonych nie jest świadoma ewentualnego zakażenia ponieważ objawy choroby mogą pozostać niezauważone przez długu czas. Problem zakażeń jest powszechny na całym świecie. Według szacunków liczba osób zakażonych w Polsce sięga 200 tys. Około 80% zakażonych wirusem HCV nie wie, że rozwija się u nich wirusowe zapalenie wątroby typu C. Wczesne rozpoznanie WZW C jest istotne w procesie leczenia pacjentów. W tym celu prowadzone są badania skriningowe w kierunku HCV. W Polsce wykonywane są najczęściej badania w grupach ryzyka, tj. wśród kandydatów na dawców krwi, pacjentów dializowanych, kobiet w ciąży oraz osób przed zabiegami operacyjnymi. Badania wykonywane są również w placówkach dla osób uzależnionych oraz w więziennictwie. Brakuje jednak rozwiązań systemowych umożliwiających wzrost wykrywalności w populacji ogólnej. WZW typu C jest obecnie chorobą uleczalną dzięki nowym terapiom przy pomocy leków przeciwwirusowych. Terapia trwa do 24 tygodni a jej skuteczność to około 99%. Wyleczenie nie daje jednak odporności. Z tego względu ważne jest zapobieganie nowym zakażeniom HCV oraz szybkie rozpoznanie i leczenie osób przewlekle zakażonych. Do zakażenia pacjentów w Polsce przed 1992 r. dochodziło przez transfuzję krwi lub zabiegi operacyjne oraz leczenie polegające na podaniu krwi lub preparatów krwiopochodnych. Do zakażeń HCV dochodzić może także drogą wertykalną, z matki na dziecko. W pozostałych krajach europejskich dużą grupę stanowią zakażenia osób przyjmujących narkotyki w formie iniekcji. Do zakażenia HCV może dochodzić również podczas nieprawidłowo wykonywanych zabiegów kosmetycznych i fryzjerskich. Ze względu na brak metody zapobiegania zakażeniom HCV poprzez szczepienia ochronne należy stosować wszelkie rozwiązania prowadzące do ograniczenia ryzyka transmisji zachorowania w populacji, w tym wdrażania i utrzymywania procedur higieniczno – sanitarnych w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych i innych zabiegów o charakterze niemedycznym, przebiegających z naruszeniem ciągłości tkanek. Inspekcja Sanitarna prowadzi od wielu lat działania edukacyjne zmierzające do ograniczenia liczby zakażeń, realizując szkolenia dla personelu medycznego oraz osób spoza sektora medycznego wykonujących zabiegi w których może dojść do naruszenia ciągłości tkanek. Są to pracownicy zakładów kosmetycznych, salonów tatuażu, zakładów fryzjerskich oraz gabinetów odnowy biologicznej. Istotnym obszarem działania jest również prowadzenie działań kontrolnych dotyczących bezpieczeństwa zabiegów związanych z naruszeniem ciągłości tkanek w podmiotach leczniczych jak i w pozostałych. Zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, podmioty udzielające świadczeń zostały zobowiązane do opracowania, wdrożenia oraz nadzoru nad procedurami zapobiegającymi zakażeniom krwiopochodnym. Są to procedury związane z dekontaminacją skóry, dekontaminacją stosowanego sprzętu oraz dekontaminacją pomieszczeń, powierzchni i urządzeń, postępowania z odpadami potencjalnie skażonymi czynnikami biologicznymi czy stosowania środków ochrony indywidualnej.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) działająca w ramach ONZ, zgodnie z przyjętą strategią, dotycząca zwalczania wirusa zapalenia wątroby HCV, określiła cele w walce z wirusem polegające na sukcesywnym zmniejszeniu liczby nowych zakażeń oraz zmniejszeniu umieralności. W ramach prowadzonych działań funkcjonował w Polsce Projekt „Zapobieganie zakażeniom HCV”, współfinansowany ze środków Szwajcarsko – Polskiego Programu Współpracy. Projekt był realizowany w latach 2012 – 2017 i obejmował pięć merytorycznych modułów tematycznych:
- Projekt 1 - Usprawnienie diagnostyki HCV, oszacowanie występowania HCV w populacji ogólnej oraz analiza czynników związanych z występowaniem HCV
- Projekt 2 – Opracowanie i weryfikacja programu zapobiegania HCV wśród użytkowników narkotyków dożylnych (IDU) i ocena potrzeb w zakresie profilaktyki HCV w tej grupie.
- Projekt 3 – Pilotażowy Program badania kobiet w ciąży w kierunku zakażeń HCV.
- Projekt 4 – Jakościowa ocena ryzyka zakażenia HCV w świetle stosowanych procedur medycznych w wybranych zakładach opieki zdrowotnej.
- Projekt 5 – Edukacja pracowników wybranych zawodów zwiększonego ryzyka transmisji zakażeń krwiopochodnych i ogółu społeczeństwa w zakresie prewencji (HCV, HBV, HIV).
Realizowane w poszczególnych Projektach działania pozwoliły m. in. oszacować liczbę osób przewlekle zakażonych w Polsce a także udział osób zakażonych HCV w grupie osób zażywających narkotyki w iniekcjach, a także opracować program edukacyjny dla tej grypy osób. Kolejnym etapem było ustalenie częstości występowania zakażenia HCV u kobiet w ciąży. Ustalono, iż odsetek zakażeń w tej grupie osób był zbliżony do odsetka w populacji ogólnej. Badanie kobiet w ciąży stanowi przeważnie pierwszą okazję do przeprowadzenia takiego badania oraz pozwala monitorować ewentualne zakażenie u dziecka. Ważnym zagadnieniem realizowanym w kolejnym Projekcie były regulacje pozwalające na ograniczenie ryzyka transmisji zakażeń krwiopochodnych w lecznictwie. Z uwagi na to, że większość pacjentów pozostaje niezdiagnozowana, każdy z nich stanowi potencjalne ryzyko zakażenia dla personelu medycznego. Istotnym dla tego zagadnienia było stworzenie odpowiednich procedur postępowania w opiece zdrowotnej w trakcie procesu leczenia zapewniających weryfikację pacjentów zakażonych oraz ograniczenie ryzyka przeniesienia zakażenia na kolejne osoby. Ostatnim elementem był Program polegający na opracowaniu materiałów szkoleniowych dotyczących sposobów zapobiegania szerzeniu się zakażeń krwiopochodnych oraz przeprowadzeniu szkoleń dla pracowników wykonujących zawody
o wysokim ryzyku transmisji HCV, wykonujących działalność leczniczą lub usługową związaną z zabiegami kosmetycznymi i fryzjerskimi.
Przedmiotowe informacje zebrano korzystając z opracowań dostępnych na stronie www.hcv.pzh.gov.pl Na stronie internetowej dostępna jest również Publikacja dotycząca Projektu KIK/35 „Zapobieganie zakażeniom HCV” oraz Publikacja – Aspekty systemowe i ekonomiczne WZW typu C w Polsce z perspektywy zdrowia publicznego, wydana przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny