Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Oleśnicy

Superbakterie to szczepy bakterii, które rozwinęły oporność na działanie lecznicze wielu antybiotyków powszechnie stosowanych w medycynie tzw. antybiotykooporność.  

Jest to zjawisko, które stanowi jedno z największych zagrożeń dla zdrowia publicznego na całym świecie. Jego skala nieustannie rośnie, powodując wyczerpanie możliwości terapeutycznych, powodując wzrost śmiertelności z powodu zakażeń wywołanych przez oporne drobnoustroje. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że oporność mikroorganizmów na leki przyczynia się rocznie do około 2 mln zgonów na świecie i jeśli nie ograniczymy tego zjawiska, liczba zgonów będzie drastycznie wzrastać.

Wyróżnia się dwa rodzaje antybiotykooporności: naturalną i nabytą.

Naturalna antybiotykooporność wynika z uwarunkowanych genetycznie, pierwotnych mechanizmów obronnych drobnoustrojów np. brak receptora dla antybiotyku, nieprzepuszczalna ściana komórkowa czy wytwarzanie enzymów. Taki typ oporności jest wspólnym atrybutem danego szczepu lub gatunku i nie ma możliwość przekazywania go do innych grup bakterii. Zdecydowanie większy problem dla współczesnej medycyny stanowi oporność nabyta, której fundamentem są spontaniczne mutacje materiału genetycznego bakterii, dzięki którym stają się one niewrażliwe na działanie antybiotyku, a także nabywanie nowych genów (transfer) od innych gatunków. Jest to proces, który bakteria aktywuje w momencie zetknięcia z danym antybiotykiem. W pierwszym kontakcie z patogenem lek prawdopodobnie zadziała, ale każda kolejna interakcja sprawia, że komórka bakteryjna wytwarza mechanizmy pozwalające się jej ochronić i przetrwać.

 

Główne przyczyny antybiotykoodporności

 

• Nadmierne lub nieuzasadnione stosowanie antybiotyków.

Przepisywanie antybiotyków w zakażeniach wirusowych m.in. grypy, przeziębienia zwykle przebiegających z objawami kaszlu, bólu gardła, zapalenia zatok. By uniknąć nieuzasadnionego podawania antybiotyku, które przyczynia się do narastania oporności, zaleca się przed włączeniem antybiotykoterapii wykonanie badań mikrobiologicznych identyfikujących patogen (wymazy z antybiogramem, szybkie testy wymazowe w kierunku paciorkowca).  

 

Pamiętaj ! Antybiotyki działają na bakterie i nie leczą chorób wirusowych !

 

• Nieprzestrzeganie zaleceń lekarza dotyczących dawkowania antybiotyków

Przyjmowanie zbyt małych dawek lub skracanie terapii. W jednej kolonii znajdują się bakterie o różnym poziomie antybiotykooporności. Na początku stosowania leku giną bakterie najmniej oporne na lek. W sytuacji stosowania leku zbyt krótko lub w małej dawce pozostają szczepy o zwiększonej oporności na dany antybiotyk, które zaczynają dominować w populacji. Nie należy zatem odstawiać leku przed terminem wskazanym przez lekarza, nawet jeśli objawy choroby ustąpiły.

• Nadużywanie antybiotyków podczas produkcji żywności, weterynarii, hodowli zwierząt
• Nieprzestrzeganie zasad higieny
• Stosowanie leków niewykorzystanych w poprzednich kuracjach bez konsultacji z lekarzem

 

Superbakteriami mogą stać się wszystkie gatunki bakterii. Nieprawidłowe stosowanie antybiotyków jest głównym czynnikiem przyczyniającym się do powstania tego problemu.

Przykładami patogenów szczególnie niebezpiecznych z powodu ograniczeń terapeutycznych są: szczepy Klebsiella pneumoniae, u których wykryto enzym NDM-1 rozkładający cząstki karbapenemów, czyli antybiotyków uznawanych  za leki „ostatniej szansy’’, przez co leczenie zakażeń przez niego spowodowanych jest bardzo ograniczone.

- Staphylococcus aureus gronkowiec złocisty oporny na działanie na metycylinę (MRSA), powodujących zakażenia skóry i tkanek miękkich (pod postacią czyraków, ropnych zmian wokół mieszków włosowych)

- Acinetobacter baumannii jest najbardziej powszechnym typem bakterii występującym w szpitalach. może prowadzić do zakażeń układu moczowego, infekcji ran, zapalenia płuc o ciężkim przebiegu i sepsy.

- Clostridium difficile stanowi coraz większy problem w Polsce, zakażenie szerzy się drogą pokarmową i dotyczy przede wszystkim osób o obniżonej odporności, starszych, przebywających w szpitalach i domach opieki.

- Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej) - oporna na karbapenemy. Może prowadzić do infekcji skóry, zakażenia układu pokarmowego i oddechowego, dróg moczowych, zapalenia ucha środkowego i zewnętrznego, zapalenia zatok. Do najczęstszych zakażeń dochodzi u osób o obniżonej odporności.

 

Profilaktyka antybiotykooporności

 

• Rozpowszechnianie i zwiększanie wiedzy na temat antybiotykooporności poprzez działania edukacyjne i szkolenia

• Wzmocnienie kontroli zakażeń, monitorowanie antybiotykoodporności, zużycia antybiotyków oraz wprowadzenie procedur sprzyjających utrzymaniu efektywności dostępnych leków
• Ograniczenie liczby i zapobieganie zakażeniom poprzez odpowiednie procedury sanitarne, higieniczne i profilaktyczne, poprawę standardów sanitarnych
• Racjonalizacja stosowania antybiotyków w medycynie i weterynarii, zapobieganie ich rozprzestrzenianiu się do środowiska
• Stworzenie odpowiednich zasobów sprzyjających inwestycjom uwzgledniającym potrzeby wszystkich krajów w zakresie opracowywania nowych leków i szczepień, narzędzi diagnostycznych oraz promowanie szczepień

 

W Polsce zadania w obszarze walki z antybiotykoopornością realizowane są przez zespół  ekspertów w ramach programu zdrowotnego Ministerstwa Zdrowia Narodowy Programu Ochrony Antybiotyków (www.antybiotyki.ed.pl).