Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Poddębicach

W związku ze zbliżającym się sezonem wakacyjnym i intensyfikacją turystyki i rekreacji Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Poddębicach zaprasza do zapoznania się z materiałami dotyczącymi zagrożenia dla zdrowia, jakie może spowodować narażenie na kontakt z bakteriami Legionella sp.

Co to jest legionelloza?

Legionelloza to choroba zakaźna wywoływana przez bakterie z rodzaju Legionella. Występuje na całym świecie, szczególnie w środowiskach wilgotnych i ciepłych.

Występowanie bakterii Legionella?

Bakterie Legionella występują na całym świecie. W Europie szczyt zachorowania występuje w okresie letnim. Sprzyjają temu warunki pogodowe – duża wilgotność i wysoka temperatura. Bakteria do rozwoju potrzebuje wody i temperatury 20-50 °C.

Rezerwuarem są płynące i stojące wody powierzchniowe, śródlądowe i gruntowe, ścieki, kałuże po opadach deszczu, mokra gleba, kompost czy rozkładająca się kora i trociny. Bakterie Legionella przenikają również do sztucznych systemów wodnych, gdzie mogą się namnażać – zwłaszcza przy niewłaściwej konserwacji instalacji wodnych. Często pojawią się w instalacjach z wodą ciepłą, gdzie bardzo szybko się namnażają. Zdarza się też, że bakterie te bytują w instalacjach z zimną wodą, jednak w niższych temperaturach nie dochodzi do tak szybkiego rozwoju.

Jest kilka dodatkowych czynników, które przyczyniają się do jeszcze szybszego rozwoju bakterii Legionella. Należą do nich: osady takie jak rdza czy kamień kotłowy, substancje biologiczne oraz miejsca ze znacznie spowolnionym przepływem wody – są to na przykład ślepe odcinki instalacji lub zbyt duże bojlery.

Bakterie Legionella najczęściej kolonizują:

• systemy dystrybucji wody ciepłej użytkowej (np. w miejscach zamieszkania zbiorowego, w hotelach, pensjonatach, szpitalach, internatach) zakończone kurkami, sitkami prysznicowymi, perlatorami oraz zbiorniki magazynujące wodę (bojlery, zasobniki),
• urządzenia medyczne (np. respiratory, inhalatory, ogrzewane baseny porodowe, unity dentystyczne),
• instalacje w obiektach rekreacji wodnej (np. baseny z urządzeniami wytwarzającymi aerozol wodno-powietrzny, wanny z hydromasażem, baseny termalne, baseny SPA
• systemy klimatyzacyjne (w pomieszczeniu, środkach transportu) i nawilżające (nawilżacze powietrza),
• wieże chłodnicze, chłodnie kominowe, komory zraszania, skraplacze pary,
• fontanny, kurtyny wodne, spryskiwacze ogrodowe, myjnie samochodowe itp.

Aby proces zasiedlania instalacji bakteriami nastąpił, muszą wystąpić warunki sprzyjające tj. np. niewłaściwie utrzymywane, eksploatowane systemy.

Jak można się zarazić?

Legionellą można się zarazić poprzez wdychanie aerozolu wodno-powietrznego, w którym znajdują się cząsteczki pary wodnej zawierającej bakterie. 

Taki aerozol może powstawać np. podczas:

• korzystania z kąpieli pod prysznicem,
• korzystania z klimatyzacji lub fontann,
• zabiegów medycznych (np. w gabinetach dentystycznych),
• kąpieli w jacuzzi lub na basenach.

Aby doszło do infekcji, bakterie muszą trafić do płuc.

WAŻNE: Do zakażenia nie dochodzi przez picie wody ani drogą kontaktu z inną osobą chorą.

Kto jest szczególnie narażony?

Do grupy podwyższonego ryzyka należą:

• osoby po 50. roku życia,
• osoby nadużywające alkoholu i palące papierosy,
• osoby chore z obniżoną odpornością (np. leczone onkologicznie, przewlekle sterydami, po przeszczepach), z przewlekłą niewydolnością oddechową, z chorobami sercowo-naczyniowymi, cukrzycą, z ciężką niewydolnością nerek, po operacjach,
• zawodowo przebywające długotrwale w środowisku z obecnym aerozolem wodnym,
• mężczyźni – częściej chorują niż kobiety.

Objawy choroby

Okres wylęgania wynosi od 2 do 10 dni. Występują trzy postacie legionelozy:

• choroba legionistów (postać płucna) – najcięższa, objawia się gorączką, suchym kaszlem, dusznością, bólami mięśni, bólami brzucha, biegunką, wymiotami i zaburzeniami świadomości,
• gorączka Pontiac – łagodna, przypominająca grypę (gorączka, ból głowy i mięśni, kaszel, dreszcze), ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni,
• postać pozapłucna ciężka – bardzo rzadka, może prowadzić do sepsy i ogólnego zakażenia organizmu.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów legionellozy?

Zakażenia bakterią Legionella pneumophila występują powszechnie. Chory z gorączką Pontiac zazwyczaj nie wymaga konsultacji lekarskiej, ponieważ objawy ustępują samoistnie. U osób z grup ryzyka istnieje zagrożenie wystąpienia ciężkiej postaci legionellozy, czyli choroby legionistów. W przypadku przedłużania się lub nasilania dolegliwości należy zgłosić się do lekarza rodzinnego. Wystąpienie trudności z oddychaniem, duszności lub innych objawów ostrej niewydolności oddechowej jak np. zasinienia skóry, ostrego bólu brzucha wymaga pilnej pomocy lekarskiej (pogotowie ratunkowe lub oddział ratunkowy szpitalny).

Leczenie i diagnostyka

W większości przypadków legioneloza jest wyleczalna przy użyciu antybiotyków. Do zgonów najczęściej dochodzi u osób starszych i u osób z obniżoną odpornością.

Zakażenie można rozpoznać tylko poprzez wykonanie badań laboratoryjnych. Preferowanymi testami diagnostycznymi są posiew wydzieliny z dróg oddechowych albo test na obecność antygenu Legionella w moczu.

Niezmiernie ważne jest, aby materiał do badań pobrać przed wdrożeniem antybiotykoterapii, ponieważ zastosowanie antybiotyków przed pobraniem od pacjenta materiału do badań może uniemożliwić wykonanie badania.

Jak się chronić przed zakażeniem?

1. Regularnie czyść i dezynfekuj urządzenia natryskowe w domu (głowice prysznicowe, nawilżacze powietrza, wanny z hydromasażem) zgodnie z zaleceniami producenta.
2.  Po nieużywaniu kranu ponad 2 tygodnie, odkręć wodę na przynajmniej 2 min zanim zaczniesz z niej korzystać.
3. Okresowo opróżniaj i przepłukuj urządzenia grzewcze, zgodnie z zaleceniami producenta, aby zredukować osiadające na dnie i ściankach zanieczyszczenia (bojlery, zasobniki itp.).
4. Jeżeli możesz, zachowaj temperaturę wody w urządzeniach grzewczych na poziomie 60°C.
5. Jeżeli jesteś w grupie ryzyka unikaj, szczególnie w okresie sprzyjającym namnażaniu pałeczek Legionelli, urządzeń, w których może być skażona woda.
6. Jeżeli używasz sprzętu medycznego w domu płucz je w sterylnej wodzie.
7. Przeprowadzaj okresowe czyszczenie i dezynfekcję instalacji klimatyzacyjnych zgodnie z zaleceniami producenta.

W jakiej temperaturze ginie Legionella?

Bakterie Legionella:

• w temperaturze < 20⁰C są nieaktywne,

• w wodzie o temperaturze 20-50⁰C ma odpowiednie warunki rozwoju,

• w temperaturze powyżej > 60⁰C bakterie Legionella giną,

• Temperatura optymalnego wzrostu to 37⁰C.

Jak walczyć z Legionellą w wodzie?

Liczbę bakterii Legionella można zmniejszyć poprzez stosowanie metod doraźnych. Działają one szybko, jednak pozytywne efekty są obserwowane w czasie do maksymalnie kilku tygodni.

Metodami doraźnymi są między innymi przegrzew (dezynfekcja termiczna) polegający na podgrzaniu ciepłej wody użytkowej powyżej 70⁰C i dokładne przepłukanie wszystkich punktów poboru (prysznicy, umywalek itp.). Inną metodą doraźną jest zastosowanie środków chemicznych, takich jak np. chlor lub dwutlenek chloru. Takie substancje są w stanie zabić większość bakterii, które nie ukrywają się głęboko w biofilmie i pozwalają na obniżenie ilości bakterii występujących w wodzie.

W celu skutecznego i trwałego usunięcia Legionelli, która skolonizowała instalacje konieczne jest usunięcie biofilmu, który znajduje się w instalacji. Niestety zabiegi należy powtarzać.

Więcej informacji

• https://epibaza.pzh.gov.pl/story/legioneloza
• https://www.gov.pl/web/gis/dzialania-panstwowej-inspekcji-sanitarnej-w-zwiazku-z-wystapieniem-przypadkow-legionelozy
• https://www.pzh.gov.pl/zasady-postepowania-i-pobierania-materialu-do-badan-mikrobiologicznych-w-kierunku-legionelozy-choroby-legionistow-wykonywanych-w-celach-sanitarno-epidemiologicznych-w-nizp-pzh-pib/