Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Szczytnie

Skrót GMO pochodzi od pierwszych liter angielskiej nazwy Genetically Modified Organizm, czyli organizm genetycznie zmodyfikowany– organizm inny niż istota ludzka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych takich jak np. krzyżowanie lub naturalna rekombinacja. Wdrożenie technik nowoczesnej biotechnologii, do których należy inżynieria genetyczna, pozwala na przenoszenie wyselekcjonowanych genów z jednego organizmu do drugiego, również w obrębie gatunków nie powiązanych ze sobą.

Żywność genetycznie zmodyfikowana – żywność składająca się, zawierająca lub wyprodukowana z GMO.

Wyprodukowane z GMO – oznacza uzyskane w całości lub w części z GMO, ale niezawierające lub nieskładające się z GMO.

Traceability – system umożliwiający śledzenie pochodzenia produktu. Polega na określeniu sposobu przechowywania i przekazywania dokumentacji potwierdzającej obecność organizmu genetycznego w żywności lub informacji, że produkt został z organizmu genetycznie zmodyfikowanego wyprodukowany.

Akty prawne dotyczące żywności genetycznie zmodyfikowanej

Przepisy prawne dotyczące GMO oraz żywności genetycznie zmodyfikowanej zostały uregulowane na poziomie Unii Europejskiej przez następujące akty prawne:

1. rozporządzenie nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy;
2. rozporządzenie nr 1830/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie możliwości śledzenia i znakowania organizmów genetycznie zmodyfikowanych oraz możliwości śledzenia żywności i produktów paszowych wyprodukowanych z organizmów genetycznie zmodyfikowanych i zmieniające dyrektywę 2001/18/WE;
3. rozporządzenie (WE) nr 1946/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie transgranicznego przemieszczania organizmów genetycznie zmodyfikowanych;
4. rozporządzenie Komisji (WE) nr 641/2004 z dnia 6 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad wykonywania rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady odnoszące się do wniosków o zatwierdzenie nowego typu żywności i paszy genetycznie zmodyfikowanej, powiadamiania o istniejących produktach oraz przypadkowym lub technicznie nieuniknionym występowaniu materiału genetycznie zmodyfikowanego, który pomyślnie przeszedł ocenę ryzyka;
5. rozporządzenie Komisji Nr 65/2004 z dnia 14 stycznia 2004 r. ustanawiające system określania i przydzielania niepowtarzalnego identyfikatora dla organizmów zmodyfikowanych genetycznie.

Ww. akty prawne zostały przywołane w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia.

Znakowanie żywności genetycznie zmodyfikowanej

Żywność znajdująca się w Unijnym Rejestrze Genetycznie Zmodyfikowanej Żywności i Paszy może znajdować się na rynku Unii Europejskiej, w tym Polski, pod warunkiem, że jest oznakowana zgodnie z przepisami rozporządzenia (WE) nr 1829/2003.

Zgodnie z art. 13 ww. rozporządzenia, na etykiecie produktu spożywczego, który zawiera lub składa się z GMO, jest wyprodukowany lub zawiera składniki wyprodukowane z GMO powinna być zamieszczona jedna z następujących informacji:

• „genetycznie zmodyfikowany”,
• „wyprodukowany z genetycznie zmodyfikowanego (nazwa składnika)”,
• „zawiera genetycznie zmodyfikowany (nazwa organizmu)”,
• „zawiera (nazwa składnika) wyprodukowany z genetycznie zmodyfikowanego (nazwa organizmu)”,

Dla nieopakowanych jednostkowo produktów spożywczych, oferowanych konsumentowi końcowemu lub w miejscach zbiorowego żywienia, informacja o tym, że dany produkt spożywczy jest genetycznie zmodyfikowany musi znajdować się przy produkcie w miejscu widocznym dla konsumenta.

Z obowiązku znakowania zwolnione są produkty zawierające GMO na poziomie nieprzekraczającym 0,9% (składników rozważanych osobno lub pojedynczego składnika) pod warunkiem, że obecność ta jest niezamierzona lub nieunikniona technicznie (w innym przypadku znakowanie jest obowiązkowe). W celu ustalenia, czy występowanie materiału GM jest przypadkowe lub nieuniknione technicznie, przedsiębiorca musi być w stanie przedstawić organom kontrolnym dowód, że zostały podjęte wszystkie właściwe kroki mające na celu uniknięcie występowania GMO w danym produkcie.

Konieczność właściwego znakowania żywności GM (weryfikowanego w ramach urzędowej kontroli żywności przeprowadzanej przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej) ma na celu zapewnienie konsumentom możliwości świadomego wyboru między żywnością genetycznie zmodyfikowaną a jej konwencjonalnym odpowiednikiem.

Na poziomie Unii Europejskiej nie istnieją natomiast przepisy, które regulowałyby zasady znakowania produktów pochodzenia zwierzęcego informacją, że w trakcie chowu zwierząt stosowano bądź nie stosowano pasz genetycznie zmodyfikowanych i/lub genetycznie zmodyfikowanych produktów leczniczych. Jak dotąd nie zostały uregulowane również kwestie znakowania żywności informacjami takimi jak „bez GMO”, „non GMO”, „GMO- free”, „wyprodukowano z (nazwa składnika) non-GM” i każdym innym określeniem, które może mieć taki sam sens dla konsumenta.

Ww. kwestie zostały uregulowane w Polsce na poziomie krajowym. W dniu 1 stycznia 2020 roku weszła w życie ustawa z dnia 13 czerwca 2019 r. o oznakowaniu produktów wytworzonych bez wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych jako wolnych od tych organizmów. Ustawa umożliwia producentom dobrowolne, zgodne z przepisami znakowanie żywności i pasz ujednoliconymi na terenie RP znakami graficznymi określonymi w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 listopada 2019 r. w sprawie znaków graficznych, które stosuje się w celu oznakowania żywności i pasz jako wolnych od organizmów genetycznie zmodyfikowanych.

Szczegółowe informacje znajdują się na stronie MRiRW.

Urzędowe kontrole żywności GMO

Urzędowe kontrole w zakresie żywności genetycznie zmodyfikowanej przeprowadzane są przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Podmioty kontrolowane to głównie sklepy, hurtownie, zakłady produkcyjne, a także zakłady żywienia zbiorowego, w których występują produkty potencjalnie mogące być genetycznie zmodyfikowane, np. zakłady, w których stosuje się białko sojowe. Badane produkty to głównie produkty z soi, kukurydzy, ryżu oraz ich przetwory, warzywa, mięso i przetwory mięsne, drób, wyroby cukiernicze i ciastkarskie oraz koncentraty spożywcze.

Zakres kontroli obejmuje:

1. kontrolę prawidłowego oznakowania środków spożywczych,
2. kontrolę dokumentacji towarzyszącej środkom spożywczym,
3. kontrolę certyfikatów poświadczających nieobecność nieautoryzowanego GMO – wymóg określony decyzjami Komisji Europejskiej w odniesieniu do środków nadzwyczajnych, podejmowanych w przypadku wykrycia nieautoryzowanego GMO w środkach spożywczych.

W ramach „Plan pobierania próbek żywności do badań w ramach urzędowej kontroli żywności i monitoringu”, pod kątem kontroli występowania żywności GM pobierane są do badań próbki żywności. Do badań pobierane są np. próbki produktów w składzie których występuje kukurydza, soja lub ich pochodne.

Za wprowadzanie do obrotu żywności genetycznie zmodyfikowanej niezgodnej z obowiązującymi regulacjami grożą kary określone w art. 99 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia.