Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Katowicach

Od 2019 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Katowicach jest systematycznie zawiadamiany o miejscowych, licznych pojawach skupieńca lipowego – Oxycarenus lavaterae (Fabricius, 1787). Niemalże każdej zimy mieszkańcy śląskich miast zaniepokojeni pojawem spektakularnych skupisk owadów na pniach i konarach drzew, szukają informacji czy, i ewentualnie jak, zwalczać intruzów. W tym roku zgłoszenie wpłynęło z Siemianowic Śląskich, gdzie przedmiotowy pluskwiak nie tylko obsiadł drzewa, ale także wtargnął do mieszkań!

Skupieniec lipowy nazywany także pluskwiakiem śródziemnomorskim, jest przedstawicielem owadów z rzędu pluskwiaków różnoskrzydłych (Heteroptera). Wyglądem przypomina pospolicie występującego w Polsce kowala bezskrzydłego (Pyrrhocoris apterus) potocznie zwanego „tramwajarzem”. Jest jednak mniejszy od kowala i długość jego ciała waha się od 4,8 do 6 mm. Skupieniec posiada czerwoną nasadę półpokryw, jednolicie czarne przedplecze, głowę i czułki oraz bezbarwną i przezroczystą błonkę półpokryw. Do Europy środkowej dotarł z zachodnich rejonów strefy śródziemnomorskiej. Od lat 80. szybko rozszerza swój zasięg występowania o kolejne kraje Starego Kontynentu. Rozwlekany jest głównie przez człowieka, m.in. środkami transportu, a ocieplenie klimatu sprzyja jego aklimatyzacji na nowych stanowiskach. Rozwija się na roślinach zielnych należących do rodziny ślazowatych (Malvaceae JUSS.), a zimuje na drzewach, głównie z rodzaju lipa (Tilia L.), na których często tworzy agregacje liczące setki, a nawet tysiące osobników. Gromadzenie się owadów w zagłębieniach kory służy utrzymaniu ciepła, gdyż skupieniec jest wrażliwy na niskie temperatury, szczególnie te poniżej -15℃. W takich warunkach śmiertelność gatunku sięga nawet 99%, co zaobserwowali nasi inspektorzy w Raciborzu, gdzie w 2019 roku, po kilkudniowych mrozach chodniki pod aleją lipową przy ul. Katowickiej były wręcz usłane martwymi owadami.

Co do szkodliwości skupieńca lipowego, z dotychczasowych obserwacji wynika, że jest ona marginalna. Doniesienia na temat uszkodzeń drzew dotyczą wyłącznie młodych okazów i są to przypadki odosobnione. Z zachowań mogących negatywnie oddziaływać na rośliny odnotowano, że po przezimowaniu, wiosną skupieńce żerują na młodych liściach drzew (przeprowadzając tzw. żer uzupełniający), co może prowadzić do deformacji liści. Co ciekawe, w 2016 roku w śliniankach skupieńcy wykryto obecność nowego dla nauki gatunku pierwotniaka – świdrowca Phytomonas oxycareni, z rodzaju Phytomonas. Rodzaj ten obejmuje liczne agrofagi, czyli organizmy szkodliwe dla roślin. Czy „nowy” świdrowiec jest patogenem roślin i czy skupieniec jest jego wektorem, tego jeszcze nie wiemy. W odniesieniu do obecności skupieńca w mieszkaniach Siemianowiczan jest ona związana z tym, że tak jak wiele innych pluskwiaków, skupieniec szuka „ciepłego kąta” na zimę i oprócz ich wątpliwie miłego towarzystwa możemy doświadczyć także przykrych doznań zapachowych, gdyż niepokojony wydziela odstraszającą woń.

 

Agata Znamirowska

 

Literatura:

1. Emily A. Seward i inni: Description of Phytomonas oxycareni n. sp. from the Salivary Glands of Oxycarenus lavaterae, „Protist”, 168 (1), 2017
2. Oldřich Nedvěd, Evgeni Chehlarov, Plamen Kalushkov: Life History of the Invasive Bug Oxycarenus lavaterae (Heteroptera: Oxycarenidae) in Bulgaria, „Acta Zoologica Bulgarica”, 66 (2), 2014