Lasy Państwowe Nadleśnictwo Koniecpol

Do szczególnych form ochrony przyrody występujących na terenie Nadleśnictwa lub w jego zasięgu należą: rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, pomniki przyrody, europejska sieć obszarów chronionych – Natura 2000, użytki ekologiczne oraz prawnie chronione gatunki flory i fauny.

REZERWATY

Na gruntach Nadleśnictwa położone są trzy rezerwaty:

a)      „Kępina”
b)      „Borek”
c)      „Góra Zborów”

Zajmują one łącznie 154,43 ha, co stanowi około 1,5% powierzchni Nadleśnictwa.

W granicach zasięgu administracyjnego Nadleśnictwa znajduje się w/w rezerwat „Góra Zborów”, z tym że jest on położony zarówno na gruntach Nadleśnictwa (0,15 ha) jak i poza nimi (pozostała część- około 44,85 ha). Poniżej przestawiono ogólny opis rezerwatów.

Rezerwat „Kępina”
Został powołany Rozporządzeniem nr 36/2005 Wojewody Śląskiego z dnia 19 sierpnia 2005 r. Rezerwat zajmuje powierzchnię 89,58 ha (87,39 ha na gruntach LP - Leśnictwo Pradła) i obejmuje naturalne obniżenie terenu, przez który przepływa potok Rajecznica. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie cennych zbiorowisk roślinnych. Na siedliskach wilgotnych i lekko zabagnionych występuje las łęgowy z panującą olszą czarną. W obniżeniach rozwinął się ols porzeczkowy, charakteryzujący się dominacją olszy czarnej i kępkową strukturą runa. Na piaszczystych wzniesieniach terenu występują zbiorowiska suboceanicznego boru wilgotnego, a w miejscach nieco bardziej suchych płaty suboceanicznego boru świeżego. Najcenniejszym pod względem przyrodniczym fragmentem rezerwatu jest otoczenie potoku Rajecznica oraz jego obszar źródliskowy. Występuje tu m.in. endemiczny gatunek rośliny- warzucha polska. O wyjątkowych walorach przyrodniczych rezerwatu "Kępina" decydują również stanowiska gatunków roślin objętych ochroną prawną- jak np. jak wawrzynek wilczełyko, kukułka Fuchsa, ciemiężyca zielona, widłak goździsty. Jak podaje Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody został on ogólnie powołany w celu ochrony naturalnych zbiorowisk roślinnych w postaci niżowego lasu łęgowego, olsu porzeczkowego i ziołorośli wraz z całym bogactwem gatunkowym flory i fauny oraz źródlisk i wywierzysk. Dodatkowo „Kępina” leży w zasięgu OZW „Źródła Rajecznicy” oraz posiada otulinę o powierzchni 73,37 ha. Otulinę tworzy się w celu zabezpieczenia danego rezerwatu przed zewnętrznymi zagrożeniami wynikającymi z działalności człowieka. Sama otulina nie jest formą ochrony przyrody, lecz obszarem na którym działalność człowieka nie może negatywnie oddziaływać na przyrodę obszaru chronionego. Zadania gospodarcze zaplanowane w otulinie rezerwatu „Kępina” zostały uzgodnione z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w Katowicach i „nie będą skutkować naruszeniem przedmiotu i celu ochrony rezerwatu oraz nie spowodują zakłócenia przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych na jego terenie”. Dla rezerwatu Zarządzeniem Nr 14/2024 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach z dnia 17 lipca 2024r. ustanowione są zadania ochronne na okres 5 lat.
 
Rezerwat „Borek”.
Został utworzony Zarządzeniem Ministra Leśnictwa z dnia 19 marca 1953 r. w celu ochrony kompleksu leśnego o urozmaiconych wielogatunkowych drzewostanach, posiadających cechy zespołów naturalnych, spełniających wybitną pod względem biologicznym rolę w krajobrazie jako jedyne w okolicy, na znacznej przestrzeni zadrzewienie. Rezerwat obejmuje naturalny las sosnowy, w którym występują liczne grupki 200-letnich dębów. Największą wartość rezerwatu stanowią świetliste dąbrowy, łęg olchowy i ols typowy. Teren rezerwatu jest płaski, lekko nachylony w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim z lokalnym obniżeniem w części północnej. Wysokość rezerwatu nad poziomem morza wynosi około 250 m. W rezerwacie występuje kilka gatunków roślin chronionych tj. widłak jałowcowaty (Lycopodium Annotinum), wawrzynek wilczełyko (Daphne Mezereum) . Obszar rezerwatu jest izolowany od większych kompleksów leśnych. Rezerwat wyróżnia się bogatą avifauną. Omawiany rezerwat posiada aktualny Plan Ochrony zatwierdzony rozporządzeniem nr 64/06 Wojewody Śląskiego z dnia 7 grudnia 2006 r. Powierzchnia Rezerwatu Borek na terenie Nadleśnictwa to 64,70 ha. Położony jest na terenie leśnictwa Kuczków.

Rezerwat „Góra Zborów”.
Został utworzony zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 sierpnia 1957 r. w celu zachowania licznych skał wapiennych tworzących najbardziej malowniczą grupę ostańców na Wyżynie Częstochowskiej. Rezerwat jest zlokalizowany na terenie Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Natura 2000 „Ostoja Kroczycka” oraz w zasięgu Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Obszar rezerwatu to, jak wcześniej wspomniano, liczne ostańce skał wapiennych, nierzadko kilkudziesięciometrowej wysokości z jaskiniami, w tym udostępnioną do ruchu turystycznego Jaskinią Głęboką oraz wydmy śródlądowe. Obszar ten odznacza się również wyjątkowym zróżnicowaniem zbiorowisk roślinnych. Bezleśne stoki zajmują zarośla z szakłakiem, dereniem, głogami, tarniną i leszczyną oraz murawy kserotermiczne i roślinność naskalna. W wielu miejscach dużą powierzchnię porastają priorytetowe płaty jałowca pospolitego na podłożu wapiennym. Na skałach rozwinęły się murawy naskalne i zbiorowiska paproci szczelinowych, z rzadkimi gatunkami roślin, m.in.: goździk siny, rojownik pospolity.Ponadto na skałkach rezerwatu występują liczne gatunki typowe dla siedlisk muraw oraz gatunki o szerszym spektrum występowania, m. in.: lebiodka pospolita, pajęcznica gałęzista, goździk kartuzek, goździcznik wycięty, szałwia okręgowa, pięciornik pagórkowy. Murawy ciepłolubne stanowią także dogodne siedlisko dla wielu rzadkich i chronionych owadów, zwłaszcza motyli.Na terenach zarządzanych przez Nadleśnictwo znajduje się tylko niewielka część rezerwatu o powierzchni 0,15 ha, zlokalizowana w wydzieleniu 688p w  Leśnictwie Pradła. Wydzielenie znajduje się na działce ewidencyjnej, która została przekazana Nadleśnictwu przez Śląski Urząd Wojewódzki i dodatkowo pozostaje ona we współwłasności z osobą prywatną. Omawiany rezerwat posiada Zadania Ochronne ustanowione na okres 5 lat Zarządzeniem nr 11/2024 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach z dnia 5 czerwca 2024 r.

 PARK KRAJOBRAZOWY

W granicach Nadleśnictwa funkcjonuje Park Krajobrazowy Orlich Gniazd funkcjonujący w strukturze Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego z siedzibą w Będzinie. Łączna powierzchnia Nadleśnictwa Koniecpol wchodząca w skład tej formy ochrony przyrody wynosi 169,98 ha i położona jest w zasięgu leśnictwa Biała Wielka i Pradła.

Park Krajobrazowy Orlich Gniazd został utworzony został 20 czerwca 1980 roku, natomiast Zarządzeniem Wojewody Śląskiego nr 222/99 z dnia 16 listopada 1999 roku, został włączony do Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Obecnie obowiązującym w województwie sląskim aktem prawnym dotyczącym parku jest Rozporządzenie Nr 18/06 Wojewody Śląskiego z dnia 18 kwietnia 2006r. w sprawie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd oraz Rozpoprządzenie Nr 13/07 Wojewody Śląskiego z dnia 29 marca 2007r. Park rozciąga się od przełomu Warty pod Mstowem na północy po linię Pustynia Błędowska – Rabsztyn – Trzyciąż na południu, obejmując praktycznie całą Wyżynę Częstochowską oraz fragment Wyżyny Olkuskiej. Ukształtowanie powierzchni i budowa geologiczna terenu Parku ma odbicie w zróżnicowaniu krajobrazowym i przyrodniczym. Obszar Parku zbudowany jest głównie ze skał mezozoicznych, natomiast zasadnicza część utworów pochodzi z okresu jurajskiego. Niewątpliwie czynnikiem zasadniczo wpływającym na rozwój rzeźby tego terenu jest zjawisko krasowienia. Występujące tutaj jaskinie oraz schroniska skalne to jedne z najpiękniejszych i najbardziej interesujących obiektów w regionie. Formą krajobrazu są również licznie występujące tu ostańce wapienne (zwane inaczej mogotami), stanowiące również jeden z elementów rzeźby krasowej. Budowa geologiczna PK Orlich Gniazd ma zasadniczy wpływ na warunki hydrologiczne tego obszaru. Teren Parku jest bardzo ubogi w wody powierzchniowe (rzeki i potoki). Mała ilość stałych systemów wodnych uzupełniana jest przez sieć cieków okresowych, które pojawiają się po ulewnych deszczach, szczególnie w okresie letnim. Wiele wód powierzchniowych ginie pod ziemią w tzw. ponorach, by wypłynąć ponownie w pewnej odległości w postaci źródła krasowego zwanego także wywierzyskiem. Urozmaicona rzeźba terenu, niejednolity mikroklimat i stosunki glebowe oraz bogata przeszłość historyczna są przyczyną różnorodności zbiorowisk roślinnych jakie spotykamy na Wyżynie Krakowsko – Częstochowskiej, a tym samym w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd. Flora, według dotychczasowych doniesień, liczy około 1300 gatunków. Spośród zwierząt na szczególną uwagę zasługują nietoperze, które znajdują znakomite miejsca bytowania w licznych na terenie Parku jaskiniach, schroniskach skalnych i starych wyrobiskach. Występuje tu kilkanaście gatunków tych ssaków. Na terenie Parku występuje także wiele rzadkich ciepłolubnych gatunków bezkręgowców. Biorąc pod uwagę obszar Nadleśnictwa, Park Krajobrazowy „Orlich Gniazd” obejmuje południowo zachodnią część Nadleśnictwa. Łączna powierzchnia gruntów należących do Nadleśnictwa, a wchodzących w obszar Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd wynosi 169,60 ha. Są to oddziały 685-689 leśnictwa Pradła. W otulinie PK Orlich Gniazd znajdują się częściowo lub w całości oddziały 488-491,495-497,501,505,508 leśnictwa Biała Wielka oraz 656-681 leśnictwa Pradła. Łącznie otulina zajmuje obszar 1027,99 ha gruntów Nadleśnictwa. Park Krajobrazowy „Orlich Gniazd” posiada aktualny Plan Ochrony ustanowiony uchwałą Sejmiku Województwa Śląskiego nr IV/48/2/2014 z dnia 10 marca 2014 r.

 

POMNIKI PRZYRODY

Na terenie Nadleśnictwa Koniecpol ochroną pomnikową objętych jest 6 obiektów:

a)      Dwa okazy dęba szypułkowego znajdujące się w oddziale 257h leśnictwa Bałków, w gminie Secemin – ( akt prawny: Rozporządzenie Nr 23/94 Wojewody Częstochowskiego z dnia 30 grudnia 1994r. w sprawie uznania za pomnik przyrody, Rozporządzenie Nr 4/96 Wojewody Częstochowskiego z dnia 6 lutego 1996r. zmieniające rozporządzenie w sprawie uznania za pomnik przyrody, Uchwała Nr IX/71/19 Rady Gminy Secemin z dnia 26 czerwca 2019r. w sprawie pomników przyrody
b)      Dąb szypułkowy znajdujący się w oddziale 210g leśnictwa Bałków , w gminie Secemin - ( akt prawny: Rozporządzenie Nr 23/94 Wojewody Częstochowskiego z dnia 30 grudnia 1994r. w sprawie uznania za pomnik przyrody, Rozporządzenie Nr 4/96 Wojewody Częstochowskiego z dnia 6 lutego 1996r. zmieniające rozporządzenie w sprawie uznania za pomnik przyrody, Uchwała Nr IX/71/19 Rady Gminy Secemin z dnia 26 czerwca 2019r. w sprawie pomników przyrody)

c)      Daglezja zielona znajdująca się w oddziale 594c leśnictwa Szczekociny, w gminie Szczekociny – (akt prawny: Rozporządzenie Nr 23/94 Wojewody Częstochowskiego z dnia 30 grudnia 1994r. w sprawie uznania za pomnik przyrody, Rozporządzenie Nr 4/96 Wojewody Częstochowskiego z dnia 6 lutego 1996r. zmieniające rozporządzenie w sprawie uznania za pomnik przyrody, Uchwała Nr 194/XXXI/2017 Rady Miasta i Gminy Szczekociny z dnia 28 lutego 2017r. w sprawie zmiany Rozporządzenia Nr 23/94 Wojewody Częstochowskiego z dnia 30 grudnia 1994r. w sprawie uznania za pomnik przyrody)

d)      Modrzew europejski znajdujący się w oddziale 594m leśnictwa Szczekociny, w gminie Szczekociny (akt prawny: Rozporządzenie Nr 23/94 Wojewody Częstochowskiego z dnia 30 grudnia 1994r. w sprawie uznania za pomnik przyrody, Rozporządzenie Nr 4/96 Wojewody Częstochowskiego z dnia 6 lutego 1996r. zmieniające rozporządzenie w sprawie uznania za pomnik przyrody, Uchwała Nr 194/XXXI/2017 Rady Miasta i Gminy Szczekociny z dnia 28 lutego 2017r. w sprawie zmiany Rozporządzenia Nr 23/94 Wojewody Częstochowskiego z dnia 30 grudnia 1994r. w sprawie uznania za pomnik przyrody)

e)      Dąb szypułkowy znajdujący się w oddziale 594m leśnictwa Szczekociny, w gminie Szczekociny (akt prawny: Rozporządzenie Nr 23/94 Wojewody Częstochowskiego z dnia 30 grudnia 1994r. w sprawie uznania za pomnik przyrody, Rozporządzenie Nr 4/96 Wojewody Częstochowskiego z dnia 6 lutego 1996r. zmieniające rozporządzenie w sprawie uznania za pomnik przyrody, Uchwała Nr 194/XXXI/2017 Rady Miasta i Gminy Szczekociny z dnia 28 lutego 2017r. w sprawie zmiany Rozporządzenia Nr 23/94 Wojewody Częstochowskiego z dnia 30 grudnia 1994r. w sprawie uznania za pomnik przyrody)

  

NATURA 2000

W granicach zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa Koniecpol znajduje się 6 obszarów chronionych sieci Natura 2000. Są to wyłącznie obszary ochrony siedlisk. Sieć Natura 2000 w Nadleśnictwie Koniecpol tworzą następujące obszary o znaczeniu wspólnotowym:
1. PLH240016 „Suchy Młyn”, powierzchnia 524,27 ha, w tym na gruntach Nadleśnictwa 41,51 ha
2. PLH260018 „Dolina Górnej Pilicy”, powierzchnia 11 193,22 ha, w tym na gruntach Nadleśnictwa 276,91 ha;
3. PLH260013 „Dolina Białej Nidy”, powierzchnia 5 116,84 ha, w tym na gruntach Nadleśnictwa 79,44 ha;
4. PLH240033 „Źródła Rajecznicy”, powierzchnia 194,27 ha, w tym na gruntach Nadleśnictwa 162,10 ha;
5. PLH240032 „Ostoja Kroczycka”, powierzchnia 1 391,16 ha, w tym na gruntach Nadleśnictwa 5,06 ha;
6. PLH240031 „Białka Lelowska”, powierzchnia 7,23 ha, nie występuje na gruntach Nadleśnictwa ale w ich bezpośrednim sąsiedztwie, w zasięgu administracyjnym Nadleśnictwa;


UŻYTKI EKOLOGICZNE

Na gruntach Nadleśnictwa zlokalizowanych jest 16 użytków ekologicznych, spełniających bardzo ważną rolę dla zachowania różnorodności biologicznej nie tylko ekosystemów związanych z roślinnością drzewiastą ale również wymienianych łąk, oczek wodnych czy wydm. Poniżej przedstawiono wykaz i opis tych form ochrony przyrody.

OCHRONA GATUNKOWA

Gatunki grzybów, porostów i roślin stwierdzone na obszarze bądź gruntach Nadleśnictwa: Borowikowiec tęgoskórowy, Smardz jadalny, Bielistka siwa, Drabik drzewkowaty, Gajnik lśniący, Piórosz pierzasty, Płonnik pospolity, Płonnik cienki, Rokietnik pospolity, Torfowiec kończysty, Torfowiec brunatny, Torfowiec Girgensona, Torfowiec magellański, Torfowiec błotny, Torfowiec czerwonawy, Torfowiec nastroszony, Widłoząb kędzierzawy, Widłoząb miotłowy, Chrobotek reniferowy, Chrobotek leśny, Płucnica islandzka,  Bagno zwyczajne, Bobrek trójlistkowy, Buławnik czerwony, Ciemiężyca zielona, Cis pospolity, Goździk siny, Grzybienie białe, Języczka syberyjska, Kruszczyk szerokolistny, Lilia złotogłów, Listera jajowata, Mącznica lekarska, Modrzewnica zwyczajna, Pełnik europejski, Pierwiosnka wyniosła,  Podkolan biały, Pomocnik baldaszkowy, Rojownik pospolity, Rosiczka okrągłolistna, Śnieżyczka przebiśnieg,   Warzucha polska, Wawrzynek wilczełyko, Widłak goździsty, Widłak jałowcowaty.

Gatunki zwierząt stwierdzone na obszarze bądź gruntach Nadleśnictwa: Biegacz skórzasty, Biegacz zielonozłoty, Trzepla zielona, Czerwończyk nieparek, Czerwończyk fioletek, Modraszek nausitous, Modraszek telejus, Trzmiele, Mrówka ćmawa, Mrówka rudnica, Poczwarówka zwężona, Poczwarówka jajowata, Ślimak winniczek, Grzebiuszka ziemna,  Kumak nizinny, Ropucha szara, Ropucha zielona, Rzekotka drzewna, Traszka grzebieniasta, Traszka zwyczajna, Kompleks żab zielonych, Żaba moczarowa, Żaba trawna, Jaszczurka żyworodna, Jaszczurka zwinka, Padalec zwyczajny, Zaskroniec zwyczajny, Żmija zygzakowata,  Bąk, Bielik, Błotniak stawowy, Bocian biały, Bocian czarny, Brzęczka, Cyranka, Cyraneczka, Czajka, Czapla biała, Czapla siwa, Derkacz, Dudek, Dzięcioł średni, Dzięcioł czarny, Dzięcioł zielonosiwy, Gąsiorek, Jarzębatka, Kszyk, Lelek, Lerka, Łabędź krzykliwy, Nurogęś, Ortolan, Perkoz dwuczuby, Pustułka, Przepiórka, Remiz, Rokitniczka, Sieweczka rzeczna, Siniak, Słowik szary, Srokosz, Świerszczak, Wodnik, Zimorodek, Żuraw, Bóbr europejski, Badylarka, Gronostaj, Jeż zachodni, Karczownik ziemnowodny, Mysz zaroślowa, Nocek duży, Ryjówka aksamitna, Ryjówka malutka, Wiewiórka pospolita, Wydra.