Lasy Państwowe Nadleśnictwo Szczebra

W Nadleśnictwie Szczebra występują następujące formy ochrony przyrody wymienione w Ustawie o ochronie przyrody z dnia 16.04.2004 r.:

    Rezerwaty przyrody
    Na terenie Nadleśnictwa Szczebra znajdują się 4 rezerwaty przyrody:

1. Brzozowy Grąd - rezerwat powołany zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 14.01.1963r. (M. P. z 1963 r. Nr 14, poz. 81) zmieniony Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 9 sierpnia 2022r. w sprawie rezerwatu przyrody „Brzozowy Grąd” (Dz. Urz. z 2022 r. poz. 3495). Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych obuwika pospolitego (Cypripedium calceolus). Jest to rezerwat florystyczny, objęty ochroną częściową.Rezerwat położony jest na terenie obrębu Serwy I, Leśnictwa Przewięź w oddziale 178h w powiecie augustowskim na terenie gminy Augustów. Powierzchnia geometryczna rezerwatu wynosi 0,12 ha (0,08 w akcie powołującym). Rezerwat obejmuje swoim zasięgiem całość niewielkiej wyspy „Brzozowy Grąd” położonej w zachodniej części jeziora Studzieniczne. Wyspa jest wyniesiona ponad poziom jeziora, w zależności od poziomu tafli wody, od 15 do 50 cm. Całą powierzchnię obiektu pokrywają gleby gruntowo-glejowe właściwe o wysokim stopniu uwilgotnienia, wytworzone z piasku słabogliniastego zalegającego na piaskach luźnych. Na wyspie występuje zbiorowisko roślinne o nieustabilizowanym charakterze fitosocjologicznym, stanowiące stadium przejściowe w sukcesji zbiorowisk szuwarowych do zbiorowisk grądowych. Według typologii leśnej można je zakwalifikować, jako las wilgotny o znacznym stopniu zniekształcenia. Drzewostan tworzony jest przez olszę czarną i lipę w wieku 70 lat i miejscami olszę czarną w wieku 40 lat, o niskim zadrzewieniu.Oprócz obuwika pospolitego (Cypripedium calceolus) w rezerwacie występuje również wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) podlegający ochronie częściowej. Wyspa stanowi też miejsce schronienia dla ptactwa wodno-błotnego.Rezerwat posiada plan ochrony zatwierdzony rozporządzeniem Wojewody Podlaskiego Nr 9/08 z 14.08.2008 r. (Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 204 poz. 2043), który obowiązuje do 05.09.2028 r.

2. Jezioro Kalejty - powołany zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 11.08.1980 r. (M. P. z 1980, Nr 19, poz. 94) zmieniony Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 1 sierpnia 2016 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Jezioro Kalejty” (Dz. Urz. z 2016 r. poz. 3211). Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie wartości przyrodniczych jeziora Długiego Augustowskiego (dawna nazwa: Kalejty) oraz swoistych cech krajobrazu. Jest to rezerwat krajobrazowy, objęty ochroną częściową o typowym dla Puszczy Augustowskiej naturalnym układzie biotopów las –jezioro. Rezerwat położony jest w zachodniej części Puszczy Augustowskiej, na terenie obrębów leśnych: Szczebra (w leśnictwach: Blizna i Klonownica) i Serwy I (Leśnictwo Przewięź) w powiecie augustowskim na terenie gmin Nowinka i Płaska. Łączna powierzchnia geometryczna rezerwatu wynosi 763,30 ha. Powierzchnia podana w zarządzeniu powołującym rezerwat wynosi 740,67 ha. Granice rezerwatu nie były zmienione, a różnica powierzchni wynika z innego niż kiedyś sposobu jej pomiaru i rozliczania. Ponad 78,5% powierzchni rezerwatu, czyli 599,27 ha, stanowią grunty Skarbu Państwa w trwałym zarządzie Nadleśnictwa Szczebra. Pozostałe 21,4% powierzchni, czyli 163,07 ha, zajmuje położone w środkowej części rezerwatu jezioro Długie Augustowskie, zwane też jeziorem Kalejty, będące we władaniu Państwowego Gospodarstwa Rybackiego w Giżycku, Zakład Augustów. Obecnie jezioro znajduje się w dzierżawie osoby prywatnej. W skład rezerwatu wchodzi także rzeka Dłużanka zajmująca 0,1% powierzchni (0,96 ha).

3. „Bory nad Kanałem Augustowskim" - rezerwat powołany w ramach inicjatywy "100 rezerwatów na 100-lecie Lasów Państwowych".

Powołany ZARZĄDZENIEM REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BIAŁYMSTOKU z dnia 4 grudnia 2024 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Bory nad Kanałem Augustowskim”. Uznano za rezerwat przyrody pod nazwą „Bory nad Kanałem Augustowskim”, obszar o powierzchni 57,17 ha, położony na terenie gmin Płaska oraz Augustów, w powiecie augustowskim, w województwie podlaskim. Rezerwat posiada bardzo wysokie walory krajobrazowe i historyczne pochodzenia antropogenicznego. Składa się na to zarówno drzewostan jak i kanał augustowski. Sędziwe sosny i świerki nad Kanałem Augustowskim nadają temu miejscu wyjątkowy charakter. Celem rezerwatu jest zachowanie walorów krajobrazowych starodrzewów nad Kanałem Augustowskim oraz związanej z nimi bioróżnorodnością wraz z zachodzącymi tam procesami naturalnymi. Rodzaj rezerwatu określono się jako Leśny (L). Typ rezerwatu ze względu na dominujący przedmiot ochrony określa się jako bicenotyczny i fizjocenotyczny (PBf), podtyp – biocenoz naturalnych i półnaturalnych (bp). Typ rezerwatu ze względu na główny typ ekosystemu określa się jako leśny i borowy (EL), podtyp –
borów nizinnych (bni).
W celu zabezpieczenia rezerwatu przed zagrożeniami zewnętrznymi wyznacza się otulinę rezerwatu obejmującą obszar o powierzchni 14,70 ha.

4. „Dolina Rospudy im. prof. Aleksandra Sokołowskiego” - rezerwat powołany w ramach inicjatywy "100 rezerwatów na 100-lecie Lasów Państwowych".

Powołany ZARZĄDZENIEM REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BIAŁYMSTOKU z dnia 4 grudnia 2024 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Dolina Rospudy im. prof. Aleksandra Sokołowskiego”. Uznano za rezerwat przyrody pod nazwą „Dolina Rospudy im. prof. Aleksandra Sokołowskiego”, obszar o powierzchni 261,56 ha, położony na terenie gmin Nowinka oraz Augustów, w powiecie augustowskim, w województwie podlaskim. Celem rezerwatu jest zachowanie największego w Puszczy Augustowskiej ekosystemu torfowiskowego wraz z otaczającymi borami i lasami bagiennymi oraz związaną z nimi bioróżnorodnością oraz zachodzącymi w nim procesami naturalnymi. Rodzaj rezerwatu określono się jako torfowiskowy (T). Typ rezerwatu ze względu na dominujący przedmiot ochrony określa się jako bicenotyczny i fizjocenotyczny (PBf), podtyp – biocenoz naturalnych o półnaturalnych (bp). Typ rezerwatu ze względu na główny typ ekosystemu określa się jako torfowiskowy
(ET), podtyp – torfowisk przejściowych (tp).

Rezerwat posiada bardzo wysokie walory krajobrazowe. Składa się na to szczególnie: urozmaicona rzeźba terenu, otwarte torfowiska zajmujące dno doliny oraz porośnięte lasami zbocza z licznymi wypływami źródeł tworzą niezwykle malowniczą mozaikę siedlisk. Według przyjętej skali waloryzacyjnej walor rezerwatu został uznany za wybitny - jest to teren cechujący się bardzo dużym stopniem naturalności i unikalności przyrodniczej, licznie występują rzadkie i chronione organizmy oraz wzorcowo wykształcone rzadkie siedliska przyrodnicze.

5. Rezerwat przyrody „Swoboda” - został powołany ZARZĄDZENIEM REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BIAŁYMSTOKU z dnia 15 września 2025 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Swoboda”. Uznano za rezerwat przyrody „Swoboda” obszar o powierzchni 25,69 ha, położony w województwie podlaskim , w powiecie augustowskim, w gminie Płaska. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie populacji i siedlisk występowania skrajnie rzadkich gatunków chrząszczy saproksylicznych. Rodzaj rezerwatu określono jako faunistyczny (Fn). Typ rezerwatu – faunistyczny (PFn), podtyp – bezkręgowców (bk) ze względu na dominujący przedmiot ochrony. Typ rezerwatu – leśny i borowy (El), podtyp – borów mieszanych nizinnych (bmn) ze względu na główny typ ekosystemu.

Na obszarach graniczących z rezerwatem wyznaczona została otulina o powierzchni 8,03 ha.

    Obszary chronionego krajobrazu
    Na terenie Nadleśnictwa Szczebra występują dwa obszary chronionego krajobrazu:

    1. Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Rospudy"
Aktualnie obowiązujący akt prawny powołujący obiekt rozporządzenie Nr 6/91 Wojewody Suwalskiego z 2.05.1991 r. (Dz. Urz. Woj. Suw. Nr 17, poz. 167), zmiana: rozporządzenie Nr 82/98 Wojewody Suwalskiego z dnia 15.06.1998 r. (Dz. Urz. Woj. Suw. Nr 36, poz. 194). Zasady postępowania w obszarze reguluje uchwała Nr XII/90/15 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 22 czerwca 2015 r. (Dz. Urz. z 2018 r. poz. 2909) z późniejszymi zmianami. Położony jest w powiecie augustowskim, na terenie gminy Nowinka i w powiecie suwalskim, na terenie gmin: Bakałarzewo, Filipów, Przerośl, Raczki i Suwałki. Obejmuje dolinę rzeki Rospudy o łącznej powierzchni 23710,86 ha. Został utworzony w celu ochrony i zachowania doliny Rospudy odznaczającej się wysokim stopniem naturalności, z roślinnością torfowiskową zbiorowisk leśnych i nieleśnych. W skład obszaru wchodzi 7783,89 ha gruntów Nadleśnictwa Szczebra.

    2. Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza i Jeziora Augustowskie"
Aktualnie obowiązujący akt prawny powołujący obiekt to rozporządzenie Nr 6/91 Wojewody Suwalskiego z 2.05.1991 r. (Dz. Urz. Woj. Suw. Nr 17, poz. 167), zmiana: rozporządzenie Nr 82/98 Wojewody Suwalskiego z dnia 15.06.1998 r. (Dz. Urz. Woj. Suw. Nr 36, poz. 194). Zasady postępowania w obszarze reguluje uchwała Nr XII/89/15 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 22 czerwca 2015 r. (Dz. Urz. z 2015 r. poz. 2117). Położony jest w powiecie augustowskim, na terenie gmin: Augustów, Augustów miasto, Nowinka, Płaska, Lipsk i Sztabin. Obejmuje obszar Puszczy Augustowskiej i Kanału Augustowskiego o łącznej powierzchni 69574,99 ha. Został utworzony w celu ochrony i zachowania jednego z największych i najcenniejszych pod względem przyrodniczym kompleksu leśnego Puszczy Augustowskiej oraz wartości kulturowych i historycznych Kanału Augustowskiego.W skład obszaru wchodzi 8101,87 ha gruntów Nadleśnictwa Szczebra.

    Pomniki przyrody

    Na terenie Nadleśnictwa Szczebra występują:
    - 2 pojedyncze drzewa, sosny, w leśnictwach Nowinka i Klonownica w gminie Nowinka powołane zarządzeniem nr 12/80 Wojewody Suwalskiego z dnia 12 marca 1980 roku.
    - 2 grupy drzew w leśnictwie Nowinka w gminie Nowinka (3 sosny, 3 dęby) powołane orzeczeniem nr 41/78 Wojewody Suwalskiego z dnia 4 listopada 1978 roku
    - 1 grupę drzew w leśnictwie Blizna w gminie Nowinka (3 cisy) powołane uchwałą Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej nr LXVII/442 z 4 listopada 1953 r,
    - 1 aleja drzew w gminie Raczki (poza gruntami LP)
    - 1 głaz narzutowy w gminie Raczki (poza gruntami LP)

    Sieć obszarów Natura 2000:

Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 roku w sprawie ochrony dzikiego ptactwa i Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa. Wszystkie aspekty funkcjonowania obszarów Natura 2000 w Polsce zostały zawarte w Ustawie o ochronie przyrody oraz w Ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko. W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Szczebra znajdują się następujące obszary Natura 2000, zatwierdzone przez Komisję Europejską i polski rząd:

- (OSO) PLB200002 Puszcza Augustowska,

- (SOO) PLH200005 Ostoja Augustowska,

- (SOO) PLH200022 Dolina Górnej Rospudy.

    - Puszcza Augustowska - PLB200002. Obszar powołany w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Obszar obejmuje zwarty kompleks Puszczy Augustowskiej, leżący na styku Równiny Augustowskiej i Kotliny Biebrzańskiej o powierzchni 134377,70 ha. W skład obszaru wchodzi 16344,27 ha gruntów Nadleśnictwa Szczebra. Brak planu ochrony.
    - Ostoja Augustowska - PLH200005. Ostoja została utworzona w 2009 roku przez Komisję Europejską (Decyzja 2009/93/WE Komisji Europejskiej z dnia 12 grudnia 2008 r. (Dz. Urz. Unii Europejskiej L43/63 z dnia 13 lutego 2009) . Ostoja o powierzchni 107068,70 ha obejmuje swym zasięgiem prawie całą polską część Puszczy Augustowskiej. W skład obszaru wchodzi 16344,27 ha gruntów Nadleśnictwa Szczebra. Obszar Ostoja Augustowska posiada plan zadań ochronnych zatwierdzony Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z 31.12.2013 r. (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2014 r. Poz. 137). Zmienione zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 4 listopada 2020 r. zmieniającym zarządzenie w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Ostoja Augustowska PLH200005 (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego 2020.4651).
    - Dolina Górnej Rospudy - PLH200022. Obszar powołany Rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 14 stycznia 2022 r. w sprawie specjalnego obszaru ochrony siedlisk Dolina Górnej Rospudy (PLH200022). Obszar o powierzchni 4070,70 ha. W skład obszaru wchodzi 201,30 ha gruntów Nadleśnictwa Szczebra. Obszar Dolina Górnej Rospudy posiada plan zadań ochronnych zatwierdzony zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z 09.12.2013 r. (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2013 r. Poz. 4472). Zmienione zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 08.09.2017r. zmieniającym zarządzenie w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Górnej Rozpudy PLH200022 (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2017r. Poz. 3414). PZO jest aktem prawa miejscowego i jego zapisy są realizowane w PUL.
     
    Strefy ptaków – w Nadleśnictwie Szczebra występuje 8 stref ochrony całorocznej i okresowej występowania i gniazdowania ptaków – 4 bielika oraz 3 bociana czarnego i 1 sóweczki.
    

Gatunki roślin, grzybów i zwierząt podlegających ochronie prawnej

W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Szczebra możliwe jest występowanie:
106 gatunków roślin objętych ochroną: 41 – ścisłą, 65 – częściową,
4 gatunki porostów objętych ochroną częściową,
2 gatunki grzybów objętych ochroną częściową.