Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Turku

Co warto wiedzieć o kleszczach:

Kleszcze są pajęczakami. Żyją powszechnie na terenie całego kraju. Występują w miejscach o dużej wilgotności, porośniętych krzewami, niskimi zaroślami i trawami: na łąkach, nad brzegami rzek i jezior, skupiają się wzdłuż dróg i ścieżek leśnych. Coraz częściej można je spotkać w miastach: parkach, skwerach, przydomowych ogródkach, a nawet w piwnicach. Wykazują ogromną wytrzymałość na zmienne warunki otoczenia, a ich aktywność trwa od marca do listopada - z krótką przerwą na gorące miesiące letnie, gdy temperatura wzrasta powyżej 25°C. Kleszcze poszukują żywicieli najintensywniej wiosną i jesienią w porze przedpołudniowej i przedwieczornej.

W cyklu rozwojowym kleszcz przechodzi trzy stadia, które różnią się wielkością: LARWA (prawie przeźroczysta, niewidoczna dla oka), NIMFA (wielkości główki od szpilki) i IMAGO (stadium dojrzałe) i każde z nich może potencjalnie przenosić zakażenie. Kleszcze żywią się krwią zwierząt i ludzi.  Polują aktywnie (zwłaszcza larwy) lub czekają na liściu, źdźble trawy i zahaczają się, gdy obok przechodzi upatrzony żywiciel. Reagują na wibracje, zapach, stężenie dwutlenku węgla i ciepło jego ciała. W ułamku sekundy potrafią haczykami na końcach odnóży zaczepić się o skórę, sierść, ubranie. Kleszcze nie skaczą, nie spadają z drzew. Choć wkłuwają się dość głęboko w skórę, jest to w zasadzie niewyczuwalne, ze względu na obecność w ich ślinie substancji znieczulającej. Kleszcze po wessaniu krwi powiększają swoją objętość nawet 10-krotnie. W czasie żerowania mogą przenieść groźne dla zdrowia bakterie wywołujące np. boreliozę, czy wirusa kleszczowego zapalenia mózgu (KZM).

Do najczęstszych chorób odkleszczowych w Polsce zalicza się boreliozę z Lyme i odkleszczowe zapalenie mózgu.

Borelioza jest wieloukładową chorobą zapalną wywoływaną przez bakterię Borrelia burgdorferi. Bakteria ta bytuje w przewodzie pokarmowym kleszcza i przedostaje się do organizmu człowieka w czasie ukąszenia wraz z jego śliną. Ryzyko zakażenia wzrasta wraz z czasem żerowania kleszcza. Z badań wynika, że po 72 godzinach osiąga ono 100%.  Zakażenie boreliozą ma charakter postępujący, można wyodrębnić kolejne stadia choroby. W pierwszym stadium, po kilku dniach bądź tygodniach od ukąszenia przez kleszcza, może się pojawić wokół miejsca wkłucia rumień wędrujący, któremu towarzyszą zazwyczaj objawy grypopodobne. Rumień ten ma najczęściej kształt owalny, ale może też przybrać formę plamy, która sinieje pod wpływem ucisku. Jednak rumień nie występuje u wszystkich – ma go od 40 do 60 % zakażonych. Nieleczony znika zwykle po kilku tygodniach albo kilku miesiącach. W drugim etapie choroby mogą się pojawić dolegliwości ze strony różnych układów - układu nerwowego (zapalenie opon mózgowo--rdzeniowych, porażenie nerwów, np. twarzy), układu kostno-stawowego (bóle mięśniowo-stawowe), układu krążenia. W fazie trzeciej, przy tzw. późnej boreliozie następują nieodwracalne zmiany stawowe i uszkodzenia układu nerwowego. Wśród objawów zakażenia boreliozą wymienia się m.in. depresję, zaburzenia nastroju, zespół stresu pourazowego i psychozy. Zakażenie boreliozą u dzieci może spowodować zaburzenia w rozwoju fizycznym, psychicznym i społecznym. Boreliozę rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego (zaobserwowany rumień, objawy ogólne), wywiadu z pacjentem (zgłoszony fakt ukąszenia przez kleszcza) oraz badań laboratoryjnych. Leczenie polega na przyjmowaniu antybiotykoterapii. Trzeba pamiętać, że nie istnieje szczepienie przeciwko boreliozie.

Za pomocą szczepienia możemy zapobiegać innej częstej w naszym kraju chorobie odkleszczowej - kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM). Jest to ostra choroba ośrodkowego układu nerwowego, którą wywołuje wirus KZM.

Kleszczowe zapalenie mózgu przebiega najczęściej dwufazowo. Początkowo pacjent odczuwa dolegliwości grypopodobne – gorączkę i ból mięśni. Ponieważ najczęściej objawy KZM występują poza sezonem grypowym, a dodatkowo pacjent został ukąszony przez kleszcza, można podejrzewać zakażenie. W fazie drugiej (tzw. neurologicznej) dochodzi do zajęcia struktur w centralnym układzie nerwowym – najczęściej opon mózgowo-rdzeniowych, a w cięższych przypadkach mózgu oraz rdzenia kręgowego. Pojawia się wysoka gorączka, silny ból głowy, sztywność karku, zaburzenia równowagi i świadomości, napady padaczkowe. W najcięższych przypadkach może dojść do zaburzeń oddychania, dlatego ta faza KZM wymaga każdorazowo pobytu w szpitalu. Choroba ta może zakończyć się zgonem lub długotrwałymi powikłaniami neurologicznymi. Nie ma leków na KZM, można jedynie łagodzić przebieg tej choroby. Podaje się w tym celu leki obniżające gorączkę, łagodzące ból i stan zapalny. Można natomiast jej zapobiec poprzez szczepienie. Zaleca się je rolnikom i hodowcom zwierząt, pracownikom leśnym, turystom i biwakowiczom, wojskowym przebywającym na poligonach oraz wszystkim amatorom wypoczynku na łonie przyrody. Szczepienia na kleszczowe zapalenie mózgu najlepiej wykonywać zimą lub wczesną wiosną – dzięki temu zyskuje się ochronę już od pierwszych tygodni aktywności kleszczy.

 Jak zmniejszyć ryzyko ukąszenia przez kleszcza?

Wybierając się np. na spacer do lasu, należy pamiętać o odpowiednim okryciu ciała: długich spodniach, bluzce z rękawem, nakryciu głowy. Najlepiej, aby ubranie było jasne, wtedy łatwiej na nim zauważyć kleszcza. W zapobieganiu ukąszeniu przez kleszcza ważne jest stosowanie odpowiednich preparatów odstraszających te pajęczaki (tzw. repelentów, do kupienia w drogeriach i aptekach). 

 Co zrobić w sytuacji ukąszenia przez kleszcza?

Tkwiącego w skórze pajęczaka nie wolno niczym smarować (masłem, kremem, wazeliną), zgniatać, przypalać czy polewać spirytusem, ponieważ kleszcz dusząc się - wymiotuje, co zwiększa ryzyko zakażenia. Należy go jak najszybciej usunąć za pomocą specjalnego urządzenia np.: kleszczołapek, „lassa”, szczypczyków do usuwania pasożytów, dostępnych w aptece. Kleszcza należy chwycić jak najbliżej skóry i ruchem lekko obrotowym energicznie pociągnąć do góry. Miejsce po usunięciu kleszcza trzeba zdezynfekować i sprawdzić, czy w skórze nie został jego fragment. W przypadku jątrzenia ranki, pojawienia się rumienia oraz innych objawów czy wątpliwości należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.

Badanie kleszcza usuniętego ze skóry, w celu sprawdzenia czy jest on nosicielem chorób, nie jest uznawane jako metoda diagnostyczna.