Uwaga na kleszcze!
Sezon aktywności kleszczy w pełni. Niektóre z tych pajęczaków mogą przenosić na człowieka wirusy i bakterie, które wywołują groźne choroby. Najczęściej w naszym regionie występują kleszcze z rodzaju Ixodes, przenoszą wirusy wywołujące kleszczowe zapalenie mózgu i bakterie wywołujące boreliozę.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)
To choroba wirusowa, wywoływana przez flawiwirusy. Dostają się do organizmu żywiciela po ukłuciu przez zakażonego nimi kleszcza. Do zakażenia człowieka, oprócz wkłucia zainfekowanego wirusami kleszcza, może dochodzić również na drodze pokarmowej – po spożyciu niepasteryzowanych produktów zwierząt mlecznych, na których żerowały kleszcze.
Wirus wywołujący kleszczowe zapalenie mózgu początkowo namnaża się w komórkach w miejscu ukłucia przez kleszcza, a następnie drogą limfatyczną dostają się do węzłów chłonnych, śledziony, wątroby, czy szpiku kostnego. W tych miejscach namnażają się dalej, a poprzez układ krwionośny docierają do ośrodkowego układu nerwowego. Ten etap choroby (faza namnażania się wirusa) trwa zwykle od 2 do 15 dni, towarzyszą mu objawy grypopodobne: gorączka, bóle stawowe, ogólne osłabienie organizmu – złe samopoczucie, nieżyt górnych dróg oddechowych, mdłości, wymioty. Po tej fazie następuje 1-20 dniowy okres bezobjawowy (pozorne zdrowienie), po którym następuje drugie stadium choroby związane z zajęciem przez wirusy ośrodkowego układu nerwowego – zapalenie mózgu i opon rdzeniowo mózgowych. Kleszczowe zapalenie mózgu może doprowadzić do powikłań tj.: porażenia i niedowłady, zaniki mięśni, uszkodzenia nerwów czaszkowych, depresja, zaburzenia świadomości i snu.
Kleszczowemu zapaleniu mózgu można skutecznie zapobiegać poprzez szczepienia ochronne.
Szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministerstwa Zdrowia) między innymi osobom, które często podejmują aktywność fizyczną poza pomieszczeniami (np. biegacze, spacerowicze, grzybiarze, właściciele psów, myśliwi, rodziny z małymi dziećmi) i innym osobom podejmującym aktywność na świeżym powietrzu, w szczególności turystom i uczestnikom obozów i kolonii.
Borelioza z Lyme
To wieloukładowa choroba bakteryjna, wywołana przez krętki z rodzaju Borrelia (Borrelia burgdorferi). Bakterie przenoszone są na człowieka poprzez wektor (kleszcze) od zwierząt zakażonych krętkami. W czasie żerowania krętki gwałtownie się namnażają w jelicie kleszcza oraz przedostają się do ślinianek, a stamtąd wraz ze śliną, poprzez miejsce ukłucia, do organizmu człowieka.
Borelioza może przyjmować różne postacie, takie jak: skórna, stawowa, neurologiczna, powodować zaburzenia układu krążenia czy objawy neuropsychiczne.
Objawy kliniczne boreliozy są różne w zależności od czasu trwania choroby.
Stadium I: postać wczesna: rumień wędrujący, występujący u 40% do 80% chorych. W miejscu ukłucia zakażonego kleszcza powstaje czerwona plamka lub grudka, z której w ciągu 4-30 dni powstaje rozszerzający się, zaczerwieniony pierścień (rumień, często w części środkowej przejaśniony lub zasiniały; tzw. „bawole oko”) o średnicy od 5 do 75 cm: jest niebolesny, nie swędzi, ustępuje samoistnie zwykle po kilku dniach lub miesiącach, nawet bez leczenia. Czasami w przebiegu wczesnego zakażenia mogą pojawiać się także wtórne zmiany na skórze. W tej wczesnej fazie osoby chore mogą odczuwać dolegliwości grypopodobne.
Stadium II: w wyniku rozprzestrzeniania się krętków z krwią i drogami chłonnymi człowieka do różnych tkanek występują objawy narządowe (nie wszystkie u wszystkich zakażonych), które występują od kilku tygodni do kilku miesięcy od zakażenia: zmiany skórne pojawiające się i znikające w różnych miejscach na ciele, zmiany zapalne mięśnia sercowego, zapalenie opon mózgowych, nerwów czaszkowych (głównie nerwu twarzowego), bóle korzonkowe dwustronne, nawracające bóle stawowe, przewlekłe zmęczenie. Występują także inne objawy nawracające: zapalenie mięśni, błony naczyniowej oka, powiększenie węzłów chłonnych, kaszel o nieznanym pochodzeniu.
Stadium III: przewlekła infekcja rozpoczynająca się od jednego roku do kilku lat od zakażenia. W tym okresie występuje przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn dolnych i grzbietu dłoni, przewlekłe zapalenie stawów, zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, późne zmiany neurologiczne tj. zaburzenia czucia, mowy, pamięci, stany depresyjne.
Przechorowanie boreliozy nie chroni przed ponownym zachorowaniem. Dotychczas nie ma szczepionki przeciwko boreliozie, która stanowiłaby skuteczną ochronę przed chorobą. W leczeniu boreliozy podstawowe znaczenie mają antybiotyki, czas leczenia uzależniony jest od postaci i długości trwania zakażenia.
Co należy zrobić, aby uniknąć chorób przenoszonych przez kleszcze?
- zaszczepić się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu (kzm),
- nie spożywać niepasteryzowanych produktów mlecznych,
- dokładnie osłaniać ciało podczas przebywania na terenach żerowania kleszczy (w jasnych kolorach koszula z długimi rękawami, długie spodnie, dłuższe skarpety i zakryte buty, czapka chroniąca głowę/uszy/kark),
- unikać przebywania w wysokich trawach, przy krzewach, nie siadać na zwalonych pniach drzew,
- używać repelentów – czyli preparatów, których zapach odstrasza owady kłujące i ssące (Uwaga: należy sprawdzić na etykiecie, czy produkt jest dopuszczony do stosowania na skórę dziecka)
- starannie obejrzeć skórę ciała każdorazowo po powrocie z obszaru zadrzewionego, wysokich traw (typowe miejsca ukłucia kleszcza: okolice głowy, uszu, zgięcia dużych stawów, pachwiny, ręce, nogi – najbardziej odsłonięte części ciała).
Co zrobić, gdy kleszcz wbije się w skórę?
- bez zbędnej zwłoki należy kleszcza usunąć przy pomocy kleszczołapek, pensety, czy lassa, chwytając go tuż przy skórze, miejsce po ukąszeniu zdezynfekować.
Nie należy kleszcza wyciskać, wyduszać, ucinać, smarować tłuszczem czy innymi substancjami. Tak potraktowany kleszcz zaczyna się dusić i wydalać do krwi żywiciela materiał zakaźny, powodujący choroby.