Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Katowicach

Martwe drzewa, drewno, martwe drewno

Drewno to złożona tkanka roślin naczyniowych, zbudowana z naczyń i cewek transportujących wodę oraz sole mineralne, elementów wzmacniających (włókna drzewne, cewki włókniste) i spichrzowych (miękisz drzewny). Tworzą je głównie martwe komórki.

Powszechnie używane pojęcie „martwe drewno” odnosi się do drewna martwych roślin drzewiastych lub ich części. Może występować jako obumarłe fragmenty żyjących jeszcze osobników (np. suche gałęzie i konary), a także jako całe drzewa – zarówno stojące, jak i leżące – znajdujące się w różnych stadiach rozkładu.

Kiedy koniec jest początkiem…

Zamieranie drzew jest zjawiskiem naturalnym. W życie lasu wpisany jest koniec życia drzew – zarówno pojedynczych osobników, jak i całych skupisk. Martwe drzewa nie znikają – zostają i wciąż pełnią ważne funkcje. Powalone pnie uczestniczą m.in. w retencji wód powierzchniowych – spowalniają bieg górskich potoków i zapobiegają erozji. Stanowią również naturalne mosty dla zwierząt oraz schronienie i siedlisko dla niezliczonych organizmów. Czynniki prowadzące do obumierania drzew to m.in.: wichury, uderzenia piorunów, osuwiska oraz oddziaływanie innych żywych organizmów. Wraz z wiekiem drzewa stają się bardziej podatne na ich wpływ.

Różnorodne formy martwego drewna – różne gatunki drzew, ich kształty, wielkość i stopień rozkładu – zwiększają różnorodność siedlisk leśnych, umożliwiając bytowanie wielu gatunkom o zróżnicowanych wymaganiach.

Martwe drewno jako siedlisko życia

Martwe i zamierające drzewa oraz ich szczątki tworzą warunki życia dla niezliczonych organizmów. To, co obumarło, daje początek nowemu życiu:

• Biegacz urozmaicony zimuje w rozkładających się szczątkach drzew.
• Salamandra plamista znajduje schronienie w wilgotnym, rozkładającym się drewnie.
• Larwy wielu owadów przeobrażają się w murszejących pniach i konarach.
• Chrząszcze - niedziób czerwony oraz zagwoździk fiołkowy rozwijają się w zmurszałym drewnie – odpowiednio drzew liściastych i iglastych.

W miarę jak drewno rozkłada się, rośnie jego wartość jako mikrosiedliska – pełnego nisz ekologicznych.

Rola martwego drewna w lesie

Martwe drewno to nieodłączny składnik żywego lasu. Spełnia wiele kluczowych funkcji:

• Obieg materii – rozkładające się drewno oddaje do gleby zgromadzone pierwiastki, które są przyswajane przez inne rośliny.
• Odnowa lasu – na martwych pniach pojawiają się siewki, które wyniesione ponad runo mają większe szanse na przeżycie. Leżące pnie i konary chronią je przed roślinożercami.
• Magazynowanie wody – martwe drewno gromadzi wodę z opadów i procesów rozkładu.
• Uczestniczenie w procesach glebotwórczych – wykroty (drzewa wyrwane przez wiatr) przyczyniają się do przemieszczania i napowietrzania gleby.
• Żerowisko i schronienie – rozkładające się drewno przyciąga wiele gatunków roślin, bezkręgowców i kręgowców:
  - Dla płazów i gadów martwe drewno jest bezpiecznym schronieniem – daje cień, wilgoć, a czasem dostęp do ciepłych powierzchni.
  - Dla ptaków to miejsca gniazdowania i żerowania. Niektóre gatunki dzięciołów (np. trójpalczasty, białogrzbiety) zależą od obecności martwych drzew. Wykuwane przez nie dziuple służą także innym ptakom, np. sowom.
  - Dla ssaków (np. nietoperzy, gryzoni) martwe drewno jest miejscem ukrycia, żerowania i magazynowania pokarmu.

Las żyje

Wędrując po lasach i obserwując zamierające drzewa, różnorodne formy martwego drewna i ich mieszkańców, miejmy świadomość, że to naturalne zjawisko zapewniające trwałość ekosystemu i różnorodność biologiczną.