Służby specjalne

W artykule nakreślone zostały geneza oraz założenia rosyjskiej koncepcji inżynierii przymusowej migracji ze szczególnym uwzględnieniem roli służb specjalnych w takich działaniach. Sam termin inżynierii przymusowej migracji (ang. coercive engineered migration) autor rozumie jako transgraniczny ruch ludności, który jest inspirowany przez jedno państwo, a następnie poddawany manipulacji, by spowodować polityczne, wojskowe, gospodarcze i inne ustępstwa ze strony państwa docelowego. M. Wojnowski zauważa, że mimo dostępności wielu dokumentów i opracowań sporządzonych zwłaszcza przez amerykańskie służby specjalne, a także zeznań byłych rosyjskich funkcjonariuszy, nadal pojawiają się głosy negujące występowanie inżynierii przymusowej migracji jako zjawiska dokładnie zaplanowanego i przeprowadzanego w sposób systemowy. Jednak zdaniem autora, analizując dostępne dokumenty, publikacje, wywiady czy artykuły, a także materiały opracowywane przez rosyjskie zaplecze naukowo-badawcze, można postawić następujące tezy:

1. Inżynieria przymusowej migracji w ujęciu rosyjskim na ogół jest traktowana jako niewojskowy środek walki lub jedna z technologii geopolitycznych.
2. Najpierw ZSRR a następnie Federacja Rosyjska wypracowały skuteczne środki i metody inżynierii przymusowej migracji, wykorzystując ją jako narzędzie służące do osłabiania poszczególnych państw lub pomagające wymusić korzystne dla siebie ustępstwa polityczne.
3. Przygotowaniem oraz realizacją inżynierii przymusowej migracji zajmują się zarówno rosyjskie organy bezpieczeństwa, jak i służby specjalne państw znajdujących się w sojuszu z FR.

Samo zjawisko inżynierii przymusowej migracji wywodzi się z sowieckiej koncepcji tzw. wywiadu aktywnego lub środków aktywnych, które stanowiły specjalne, ofensywne przedsięwzięcia zgodne z interesami ZSRR i innych państw bloku komunistycznego. Polegały one na wywieraniu wpływu i oddziaływaniu na różne dziedziny życia w krajach demokratycznych, w tym na osłabianiu, dezinformowaniu czy paraliżowaniu działań państw uznanych za wrogie. Operacje te nie ograniczały się tylko do służb wywiadowczych, ale obejmowały w zasadzie wszystkie elementy sowieckiej struktury państwowej.

Jako przykład zastosowania metod inżynierii przymusowej migracji przez ZSRR przytoczona została akcja sprowadzenia do USA w latach 70. sowieckich Żydów. Władze ZSRR zezwoliły na migrację ponad 5000 swoich obywateli żydowskiego pochodzenia, by wykorzystać ich w operacji destabilizującej USA. Pozwolono wtedy wyjechać groźnym przestępcom z sowieckich więzień i kolonii karnych. Jeden z nich, Jewsiej Argon, stworzył w Brooklynie dużą organizację przestępczą, która dała początek rosyjskiej przestępczości zorganizowanej w USA.

Inny przykład, tym razem działań na dużo większą skalę, to operacja o kryptonimie „Bravo”, która polegała na zainicjowaniu migracji obywateli Kuby do USA w celu zdestabilizowania sytuacji na amerykańskim wschodnim wybrzeżu. Operacja ta została z powodzeniem przeprowadzona przez kubańskie służby specjalne. W niej także wykorzystano element przestępczy do destabilizacji życia społecznego w państwie uważanym za wrogie. Zeznania uchodźców oraz ustalenia CIA i FBI pozwoliły na częściowe zrekonstruowanie kulisów operacji, która została zaplanowana, przygotowana i przeprowadzona przez uzależniony od Moskwy kubański wywiad. Kierujący operacją oficer miał rozgłaszać w hiszpańskojęzycznych audycjach radiowych w Miami, że port Mariel jest otwarty, a w operacji brali też udział przedstawiciele Havanatur Travel Agency. W wyniku napływu migrantów, spośród których wielu było kubańskimi przestępcami, liczni kubańscy agencji przeniknęli do różnych organizacji migracyjnych i grup biznesowych, organizacji politycznych czy think tanków. W dłuższej perspektywie operacja reżimu Castro okazała się sukcesem. Kubańskim komunistom udało się czasowo złagodzić wewnętrzne napięcia w kraju dzięki opuszczeniu Kuby przez grupę najbardziej rozczarowanych obywateli. Z drugiej strony w amerykańskich miastach udało się doprowadzić do zwiększenia napięć na tle etnicznym, ponieważ wśród kubańskich migrantów do USA trafiły tysiące przestępców. Dodatkowo, działania te obciążyły budżet Stanów Zjednoczonych, a kubańskie służby wywiadowcze zyskały olbrzymie zaplecze.

Sprawdzone w czasach ZSRR metody inżynierii przymusowej migracji są dalej stosowane w rosyjskiej polityce zagranicznej w XXI wieku – np. podczas wojny w Syrii czy w operacji wpływu prowadzonej w latach 2015-2016 w Finlandii. Na potwierdzenie tej tezy autor przytacza opinię Władysława Surkowa, wieloletniego doradcy Władimira Putina, który twierdzi, że FR może przetrwać tylko poprzez nieustanne poszerzanie swoich granic. Przez ekspansjonistyczną politykę i „projekcję chaosu” do państw ościennych może podejmować działania konsolidujące własne społeczeństwo oraz kreować podziały wśród obcych, czego przykładem jest np. aneksja Półwyspu Krymskiego.

Zachód ma świadomość imperialnych zapędów Rosji. W ocenie ekspertów NATO rosyjskie hybrydowe metody walki obejmują działalność wywrotową i terrorystyczną, operacje w cyberprzestrzeni, dokonywanie zabójstw, stosowanie przymusu politycznego czy ekonomicznego, zmasowane użycie dezinformacji i propagandy. Są to zmodyfikowane środki aktywne, których stosowania FR nie tylko nie przerwała, lecz znacznie je udoskonaliła. Jednym z tych środków jest właśnie inżynieria przymusowej migracji, o której rozważania można znaleźć we współczesnym rosyjskim naukowym piśmiennictwie wojskowym, w którym wiele miejsca poświęca się użyciu tzw. środków niewojskowych, stosowanych gdy zachodzi konieczność uzupełnienia lub zastąpienia walki zbrojnej. Jednym z takich środków, przywoływanym przez rosyjskich wojskowych w ramach stosowanych technologii geopolitycznych, jest inżynieria przymusowej migracji. Wg rosyjskiego eksperta wojskowego, gen. mjr. Aleksandra Władimirowa, migracje ludności są narzędziem prowadzenia wojny. Są to „strumienie” lub „przepływy ludzkie” stanowiące jedno z największych wyzwań dla bezpieczeństwa wewnętrznego państw europejskich. Wykorzystanie takiej „broni” umożliwia:

- zburzenie granic politycznych,

- rozbicie integralności terytorialnej państwa narodowego, co prowadzi do utraty jego dotychczasowego statusu geopolitycznego i regionalnego,

- zniszczenie kultury, wartości i sposobu życia danego narodu, a w konsekwencji – jego wymazanie z historii.

 Skuteczne zastosowanie inżynierii przymusowej migracji jest uwarunkowane m.in.:

- stworzeniem warunków umożliwiających napływ i osiedlenie się na terytorium wrogiego państwa niewielkiej, lecz bardzo aktywnej mniejszości,

- przygotowaniem przyczółku, który następnie umożliwi dyslokację głównej fali migracji,

- zwiększeniem strumienia emigrantów i zintensyfikowaniem ich działań.

Inżynieria przymusowej migracji stała się bezprecedensową formą nacisku, za pomocą której FR realizuje swoje interesy geopolityczne. Obecnie, od 2021 r. to Polska i kraje bałtyckie stoją w obliczu zastosowania inżynierii przymusowej migracji przez uzależniony od Kremla reżim białoruski, a oprócz działań związanych z destabilizacją sytuacji na polsko-białoruskiej granicy, trwa systematyczna walka informacyjna przeciwko Polsce. Dlatego, zdaniem M. Wojnowskiego, zasadne wydaje się podjęcie badań nad działaniami i środkami umożliwiającymi inspirację przepływu migrantów i metodami sterowania takim migracyjnym szlakiem.

Michał Wojnowski, Geneza, teoria i praktyka rosyjskiej inżynierii przymusowej migracji. Przyczynek do badań nad kryzysem migracyjnym na wschodniej flance NATO, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego, nr 26

Cały tekst jest dostępny na stronie Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.