Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Gorzowie Wielkopolskim

Dwa gatunki chrząszczy z rodziny bogatkowatych z rodzaju Agrilus znajdują się na liście agrofagów prioryterowych UE oraz w załączniku II część A rozporządzenia  wykonawczego komisji (UE) 2019/2072 z 28.11.2019 ustanawiającego jednolite warunki wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)2016/2031 w sprawie środków ochronnych przeciwko agrofagom roślin (…) oraz Rozporządzenie wykonawcze komisji (UE) 2021/2285 z dnia 14 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze (UE) 2019/2072 (…). Oznacza to, że te dwa gatunki nie są znane z występowania na terenie UE ale warunki klimatyczne i dostęp do roślin żywicielskich pozwalają im na zadomowienie się i wyrządzenie znacznych szkód w środowisku. Jeden gatunek Agrilus planipennis (opiętek jesionowiec) został już stwierdzony w Europie, jednak jeszcze nie na terytorium Unii.

Rodzinę bogatkowatych w Polsce reprezentuje 88 gatunków zaliczanych do 20 rodzajów. Do samego rodzaju Agrilus zaliczane jest 28 gatunków. Gatunki z rodzaju Agrilus są bardzo podobne do siebie i dlatego ich identyfikacja może być utrudniona i powinna odbywać się w laboratoriach. Do identyfikacji gatunku wykorzystuje się min. metody molekularne.

Agrilus anxius (opiętek brzozowiec) – jego naturalnym obszarem występowania jest terytorium Kanady (południowa część) oraz większość obszaru Stanów Zjednoczonych. Główną rośliną żywicielską jest, jak wskazuje polska nazwa, brzoza - różne gatunki. Do tej pory nie stwierdzono tego szkodnika na innych kontynentach. Rozprzestrzenianie jest możliwe głównie z międzynarodowymi transportami drewna brzozowego i jego pochodnych oraz import sadzonek brzóz. Dorosły chrząszcz opiętka brzozowego osiąga długość od 6,5 – 11,3 mm, jest barwy brązowo czarnej do oliwkowo brązowej z metalicznym połyskiem. Larwy są kremowo – białe z brązową głową, spłaszczone pozbawione odnóży długości 19-30 mm. Występują 4 stadia rozwojowe larw. Poczwarka kremowa, typu wolnego. Cały rozwój odbywa się pod korą brzozy. Dorosłe osobniki pojawiają się od maja do połowy lipca. Obecnie ryzyko rozprzestrzeniania się szkodnika jest niewielkie do średniego. Jednak w przypadku zawleczenia szkodnika na kontynent europejski wzrasta do dużego z racji podobnego klimatu i występowania dużej ilości brzóz w kraju.

Agrilus planipennis (opiętek jesionowiec) gatunek pochodzący z wschodniej Azji (Chiny, Mongolia, Korea i wschodnia cześć Rosji), rozprzestrzenił się na tereny środkowo-wschodnich części Ameryki Północnej. W Europie stwierdzono występowanie opiętka na terenach wschodniej Ukrainy. Można spotkać doniesienia o stwierdzonym stanowisku szkodnika już w okolicach Kijowa, a więc całkiem blisko polskiej granicy. Agrilus planipennis atakuje rośliny z rodzaju Fraxinus, różne gatunki jesionu. Owad dorosły ma długość od 8,5 do  14 mm, ciało wąskie wydłużone barwy niebiesko - zielonej z metalicznym połyskiem. Larwy i rozwój bardzo podobny do wyżej opisanego gatunku. Drogi rozprzestrzenienia  agrofaga to również transport międzynarodowy drewna i sadzonek. W przypadku tego szkodnika dochodzi jeszcze możliwość naturalnego rozprzestrzeniania się szkodnika poprzez loty. Literatura podaje, że szkodnik w ciągu roku może przelecieć nawet do 200 km. Dodatkowo działania wojenne w Ukrainie, przemieszczanie wojsk, używanie gałęzi do maskowania pojazdów wojskowych sprzyja rozprzestrzenianiu się tego owada.  Ryzyko zawleczenia Agrilus planipennis do Polski jest duże.

Odpowiednie warunki klimatyczne, obfitość roślin żywicielskich i obecność opiętka jesionowego za naszą wschodnią granicą stanowią poważne i bardzo realne zagrożenie dla naszych drzew. Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w ramach programu Singel Market Program finansowanego przez Unię Europejską od kilku lat prowadzi monitoring tych agrofagów. W ramach SMP co roku są kupowane pułapki feromonowe do odłowu osobników Agrilus planipennis, które są wywieszane w zbiorowiskach drzew jesionów. Na szczęście do tej pory nie stwierdzono występowania tych szkodników w naszych lasach czy parkach.

Tekst: Aleksandra Wolniewicz

Zdjęcia: Wikipedia