Główny Inspektorat Ochrony Środowiska

Ze sprawozdań składanych do GIOŚ przez organizacje pożytku publicznego (OPP) od 2020 roku (zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności) wynika wyraźny wzrost liczby organizacji, które otrzymują żywność od sprzedawców.

W ostatnich latach zauważamy także tendencję wskazującą na coraz lepszą i bardziej przemyślaną logistykę po stronie sprzedawców (bardziej racjonalne zamawianie towarów), co przekłada się na lepsze zagospodarowanie żywności – a co za tym idzie, mniejszą potrzebę przekazywania żywności bezpośrednio do OPP. O ile w pierwszych latach obowiązywania przepisów do OPP trafiało rocznie nawet ponad 50 mln kg żywności, o tyle w ostatnich dwóch latach (2023 i 2024) obserwujemy spadek tej wartości o ponad połowę:

• w 2020 r. 115 opp otrzymało od sprzedawców 19 089 000 kg (19 089 ton) żywności;
• w 2021 r. 137 opp otrzymało od sprzedawców 31 759 000 kg (31 759 ton) żywności;
• w 2022 r. 150 opp otrzymało od sprzedawców 53 734 000 kg (53 734 ton) żywności;
• w 2023 r. 157 opp otrzymało od sprzedawców 26 073 000 kg (26 073 ton) żywności;
• w 2024 r. 162 opp otrzymały od sprzedawców 25 045 000 kg (25 045 ton) żywności.

Co ważne, rok do roku niemal cała przekazana żywność trafia do potrzebujących.

A ile żywności marnuje się u sprzedawców objętych przepisami ustawy (zgodnie z ustawą to ci prowadzący sklepy o powierzchni powyżej 250 m², w których przychód ze sprzedaży żywności wynosi co najmniej 50 proc.)?

Z danych uzyskanych przez GIOŚ ze sprawozdań składanych przez Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wynika, że w latach 2020-2023 całkowita masa marnowanej żywności przez sprzedawców żywności objętych przepisami ustawy to prawie 228,7 mln kg (228,7 tys. ton):

• w 2020 r. – 50 963 000 kg (50 963 ton);
• w 2021 r. – 54 225 000 kg (54 225 ton);
• w 2022 r. – 64 107 000 kg (64 107 ton);
• w 2023 r. – 59 364 000 kg (59 364 ton).

Dane za 2024 r. będą dostępne w połowie roku. 

Zmiana zaczyna się od małych kroków

Pomimo coraz lepszego zagospodarowania żywności na poziomie sprzedawców i organizacji pożytku publicznego, nadal każdego roku w Polsce marnuje się ok. 5 miliardów kg (5 mln ton) żywności. Gdyby chcieć załadować całą tę zmarnowaną żywność na popularne na naszych drogach TIR-y, potrzebowalibyśmy ponad 200 tysięcy ciężarówek. I to tylko w jednym roku.    

Co ważne, około 9 proc. tej masy, czyli 450 milionów kg, to żywność zmarnowana w placówkach handlowych (wszystkich działających na rynku, nie tylko tych objętych ustawą o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności), około 60 proc. to żywność zmarnowana przez konsumentów, czyli nas wszystkich.  

Marnowanie żywności wpływa negatywnie na środowisko naturalne, bo:

• wiąże się z utratą cennych zasobów, jak woda, energia potrzebna do wyprodukowania żywności; paliw potrzebnych do przewiezienia żywności od producenta do klienta; ciężkiej pracy ludzi.
• powoduje, że uwalniane są do atmosfery gazy cieplarniane.
• produkowane są znaczne ilości odpadów żywnościowych, zwiększając objętość i tak pęczniejących już składowisk odpadów.

Dlatego GIOŚ od lat przeciwdziała marnowaniu żywności. Zachęcamy – nie marnuj, podziel się. Rozważ też małe zmiany codziennych nawyków, dzięki którym do kosza trafi mniej żywności. Kupuj tylko tyle żywności, ile rzeczywiście potrzebujesz. Nie wyrzucaj – podziel się produktami, które jeszcze nadają się do spożycia. Możesz skorzystać z jednej ze społecznych lub gminnych jadłodzielni, a jeśli żywności masz więcej, możesz przekazać ją do wybranej organizacji pożytku publicznego. Segreguj odpady – sprawdź, co możesz wyrzucić do pojemnika BIO.

W całym procesie obrotu żywnością ważna jest także odpowiedzialna redystrybucja – sprzedawcy przekazują żywność do organizacji pozarządowych, skąd trafia ona do osób najbardziej potrzebujących.

GIOŚ czuwa nad przestrzeganiem przepisów Ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności i prowadzi kontrole u sprzedawców żywności i organizacji pozarządowych. W latach 2020-2024 wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska przeprowadzili 1109 kontroli w zakresie przestrzegania przepisów ustawy.

Z kolei sprzedawcy (zgodnie z ustawą to ci prowadzący sklepy o powierzchni powyżej 250 m², w których przychód ze sprzedaży żywności wynosi co najmniej 50 proc.) są zobowiązani do tego, aby zawierać umowy, w ramach których przekazują żywność, która w przeciwnym razie uległaby zmarnowaniu. Z OPP żywność trafia do potrzebujących (paczki żywnościowe, posiłki, wsparcie organizacji współpracujących).

***

Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności organizacje pozarządowe zobowiązane są do złożenia do GIOŚ pisemnego rocznego sprawozdania o sposobie zagospodarowania otrzymanej żywności, zawierającego dane o masie żywności otrzymanej od sprzedawców żywności oraz masie żywności, którą organizacja przekazała na rzecz potrzebujących, wraz z wykazem sprzedawców żywności, od których otrzymała żywność.

Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności, do 30 czerwca do GIOŚ składane będą również przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska
i gospodarki wodnej roczne zbiorcze sprawozdania o marnowanej żywności za rok 2024, zawierające dane o całkowitej masie marnowanej żywności przez sprzedawców żywności, oraz całkowitej wysokości należnej opłaty i wysokości opłaty wpłaconej do wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej wraz z wykazem sprzedawców żywności, którzy złożyli sprawozdania.