Badania profilaktyczne - Twoje narzędzie do walki z nowotworem
02.12.2025
Nowotwory to jedne z najpoważniejszych i coraz częściej występujących chorób współczesnego świata. Co roku tysiące osób dowiaduje się o chorobie nowotworowej, niestety
często zbyt późno, by leczenie było w pełni skuteczne. Regularne badania profilaktyczne są dla zdrowia tym, czym przegląd maszyn dla gospodarstwa – pozwalają wcześnie wychwycić
problem i zapobiec większym stratom.
Czym są zmiany nowotworowe?
Zmiany nowotworowe to nieprawidłowe skupiska komórek, które rosną i dzielą się w sposób niekontrolowany, nie odpowiadają na sygnały hamujące wzrost. Mogą mieć charakter łagodny
(np. mięśniaki, gruczolaki) lub złośliwy – wtedy mówimy o nowotworach, które mogą naciekać na inne tkanki i dawać przerzuty.
Dlaczego chorujemy na nowotwory?
Niezdrowy tryb życia, stres czy predyspozycje genetyczne – to tylko część czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania na pewne typy nowotworów. Na oddziaływanie wielu
czynników kancerogennych narażone są również osoby prowadzące gospodarstwa rolne, co wiąże się z wieloma czynnikami ryzyka. Do najważniejszych należą:
- kontakt ze środkami ochrony roślin i innymi szkodliwymi substancjami – długotrwała ekspozycja na pestycydy i herbicydy może zwiększać ryzyko nowotworów skóry, układu oddechowego czy układu chłonnego;
- promieniowanie słoneczne – praca na słońcu przez wiele godzin dziennie sprzyja rakowi skóry, zwłaszcza czerniakowi;
- dym z pieców i maszyn rolniczych, spaliny, kurz i pył – mogą prowadzić do chorób płuc i zwiększać ryzyko raka płuca;
- brak czasu na badania – wielu rolników bagatelizuje drobne dolegliwości, odkładając wizytę u lekarza „na później”.
Z raportu opublikowanego przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Instytut Badawczy wynika, że w ciągu ostatnich 50 lat liczba rozpoznanych chorób nowotworowych
u mężczyzn zwiększyła się o ponad 55 tys., osiągając niemal 90 tys. przypadków rocznie, natomiast u kobiet wzrosła o prawie 61 tys., dochodząc do 91,5 tys. rocznie.
Najczęściej diagnozowanymi nowotworami u mężczyzn w Polsce są rak: prostaty, płuc oraz jelita grubego. U kobiet przeważają nowotwory piersi, jelita grubego oraz płuc. Mimo powolnego spadku liczby zachorowań równie niebezpiecznymi są nowotwory szyjki macicy, trzonu macicy, a także jajników.
Pomimo tych niepokojących danych, postęp medycyny umożliwia dziś wykrycie nawet niewielkich zmian przy użyciu nowoczesnych technik diagnostycznych. Ponadto dostępne są
coraz skuteczniejsze metody leczenia, zwłaszcza jeśli nowotwór zostanie wykryty odpowiednio wcześnie. Dlatego oprócz unikania czynników ryzyka, kluczowe jest systematyczne monitorowanie stanu zdrowia i uważne obserwowanie objawów, które mogą wskazywać na rozwój choroby.
Dlaczego wczesne wykrycie zmian nowotworowych jest tak istotne?
W początkowej fazie nowotwór często nie daje żadnych objawów. Brak bólu nie oznacza, że wszystko jest w porządku. To sprawia, że wiele osób zgłasza się do lekarza dopiero wtedy,
gdy choroba jest już zaawansowana. Wówczas leczenie jest trudniejsze, dłuższe i mniej skuteczne.
Czym jest profilaktyka chorób nowotworowych?
Profilaktyka chorób nowotworowych to działania mające na celu zapobieganie wystąpieniu nowotworu lub wczesne wykrycie choroby.
Działania te obejmują m.in.:
- Zapobieganie – dążenie do tego, aby choroba w ogóle się nie pojawiła.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization – WHO), przestrzeganie zaleceń Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem przez wszystkich mieszkańców Europy mogłoby zapobiec nawet 50% zgonów nowotworowych w tym regionie. To wyraźnie pokazuje, jak istotny wpływ na nasze zdrowie mają codzienne decyzje i działania profilaktyczne.
- Spowalnianie postępu choroby – podejmowanie kroków, które hamują jej rozwój i opóźniają nasilenie objawów.
Wczesne wykrycie zmian nowotworowych:
- zwiększa szanse na całkowite wyleczenie;
- pozwala zastosować mniej inwazyjne metody leczenia;
- ogranicza ryzyko przerzutów;
- zmniejsza koszty terapii i czas jej trwania.
Słuchaj swojego organizmu! Objawy, które powinny zaniepokoić.
- utrzymujące się guzki, zgrubienia lub owrzodzenia;
- przewlekły kaszel, chrypka lub trudności z połykaniem;
- krwawienia (np. z dróg rodnych, odbytu, dróg moczowych);
- zmiany w znamionach skórnych;
- przewlekłe bóle bez uchwytnej przyczyny.
Sposoby wykrywania zmian nowotworowych – najważniejsze badania
Wczesne wykrycie nowotworu często decyduje o rokowaniach. Dlatego kluczowe są odpowiednie badania diagnostyczne, takie jak:
Dla kobiet:
- cytologia (Pap test) – pozwala wykryć stany przedrakowe i raka szyjki macicy;
- mammografia – przesiewowe badanie piersi w kierunku raka piersi (zalecana po 45 roku życia, co 2 lata);
- USG piersi – zalecane u młodszych kobiet lub jako uzupełnienie mammografii;
- badanie ginekologiczne – raz w roku.
Dla mężczyzn:
- badanie prostaty (per rectum) oraz PSA (antygen specyficzny dla prostaty) – szczególnie po 50 roku życia;
- USG jąder – w razie niepokojących objawów.
Dla wszystkich:
- kolonoskopia – badanie jelita grubego w kierunku raka jelita grubego (zalecane po 50 roku życia lub wcześniej, jeśli są przypadki w rodzinie);
- RTG klatki piersiowej – w przypadku osób palących lub narażonych na kontakt z substancjami szkodliwymi;
- badania krwi i moczu – mogą pomóc wykryć nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu;
- badanie dermatologiczne znamion – raz do roku, szczególnie przy dużej liczbie znamion.
Programy profilaktyczne NFZ – korzystaj bez skierowania
Regularne badania profilaktyczne to jedyny sposób, by wykryć niepokojące zmiany na wczesnym etapie – czyli wtedy, gdy szanse na wyleczenie są największe.
Narodowy Fundusz Zdrowia oferuje szereg programów profilaktycznych, z których mogą korzystać wszyscy ubezpieczeni – również rolnicy objęci ubezpieczeniem w KRUS. Co ważne, – nie wymagają skierowania i są dostępne w większości przychodni!
Sugerowane programy NFZ umożliwiające wykrycie nowotworów:
1. Program profilaktyki raka piersi
Kierowany jest dla kobiet w wieku 45-74 lata, które spełniają jedno z poniższych kryteriów:
- nie miały wykonywanej mammografii w ciągu ostatnich dwóch lat (przy określaniu wieku należy wziąć pod uwagę rok urodzenia);
- zakończyły okres 5 lat od leczenia chirurgicznego raka piersi pozostają w trakcie uzupełniającej hormonoterapii (HT) – zalecenie badania co 12 miesięcy;
- zakończyły leczenie raka piersi i 5-letni proces monitorowania po zakończonym leczeniu – zalecenie badania co 12 miesięcy.
Badanie mammograficzne możesz wykonać w poradniach stacjonarnych lub w mammobusie.
2. Program profilaktyki raka szyjki macicy
Stworzono go z myślą o kobietach w wieku 25-64 lata. Dostępne są dwa rodzaje badańprzesiewowych:
- schemat tradycyjny – klasyczna cytologia, wykonywana co 3 lata;
- schemat nowy – polega na wykonaniu testu HPV HR z genotypowaniem, który wykrywa DNA lub RNA wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) o wysokim ryzyku onkogennym w wymazie z szyjki macicy. Wykonywany jest co 5 lat. Ponadto, jeśli wynik testu HPV HR jest dodatni, z tego samego pobranego materiału wykonuje się dodatkowo cytologię na podłożu płynnym (LBC).
Badanie można wykonać w każdej poradni położniczo-ginekologicznej, która ma podpisaną umowę z NFZ oraz w wybranych poradniach POZ, które podpisały umowę z NFZ na
świadczenia położnej POZ w programie profilaktyki raka szyjki macicy.
3. Program badań przesiewowych raka jelita grubego
Jest on dla osób, które:
- nie mają objawów sugerujących nowotwór jelita grubego;
- nie miały wykonywanej kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat;
- spełniają kryterium wiekowe:
- 50-65 lat,
- 40-49 lat – jeśli Twój krewny pierwszego stopnia miał diagnozę nowotworu jelita grubego.
Program realizowany jest w placówkach w całej Polsce.
Wszystkie informacje dotyczące ww. programów profilaktycznych można znaleźć pod linkiem:
https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/.
Rolniku, jesteś potrzebny – zadbaj o zdrowie
Praca na roli to ogromny wysiłek i codzienne wyzwania. Warto jednak pamiętać, że zdrowie to najważniejszy zasób, jakim dysponujemy. Wczesne wykrycie nowotworu może nie tylko
uratować życie, ale również pozwolić na szybki powrót do pełnej sprawności. Dzięki badaniom profilaktycznym możemy wygrać z rakiem, zanim on rozpocznie walkę z nami. Nie odkładaj
zdrowia na później – umów się na badania, zadbaj o siebie i swoich bliskich!
Pamiętaj! Strach przed badaniem lub jego wynikiem jest naturalny, ale nie powinien powstrzymywać przed działaniem!
https://onkologia.pacjent.gov.pl/pl/profilaktyka
https://www.zwrotnikraka.pl/raport-aktualne-trendy-zachorowan-na-nowotwory-w-polsce/
https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/