Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej

Zbieranie i ujednolicanie nazw geograficznych ma w Polsce długą tradycję. Na szerszą skalę rozpoczęto ten proces w XVIII wieku, wraz z opracowaniami map i wykazów nazw miejscowych, obejmujących całe lub prawie całe terytorium Rzeczypospolitej. Wielkie znaczenie ma tu „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”. To monumentalne, piętnastotomowe dzieło, wydane w latach 1880-1902 zawiera nazwy miejscowości, rzek, gór, jezior i innych obiektów geograficznych. Hasła tego słownika stanowią pierwszą próbę standaryzacji nazw geograficznych z obszaru całych ziem polskich.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. zaistniała konieczność ujednolicenia nazewnictwa geograficznego obszarów przez ponad 100 lat anektowanych przez Prusy, Austro-Węgry i Rosję. Początkowo nie istniał żaden oficjalny organ standaryzujący nazewnictwo geograficzne, nazwy były natomiast ustalane na potrzeby wydawania map topograficznych i spisów powszechnych. Pierwsze mapy topograficzne zaczął wydawać w 1919 r. Instytut Wojskowo-Geograficzny (od. 1921 r. Wojskowy Instytut Geograficzny) – początkowo były to przedruki map państw zaborczych, na których jednak zmieniano nazewnictwo na polskie. Prace standaryzacyjne uległy znacznemu przyśpieszeniu w 1921 r. w związku z przeprowadzeniem na terenie kraju spisu powszechnego. W czasie spisu zbierane były również informacje o nazwach miejscowości, a rezultatem tych prac był „Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych”, wydany przez Główny Urząd Statystyczny w latach 1923-26 w 16 tomach. Był to pierwszy polski wykaz nazw wszystkich miejscowości.

Standaryzacja nazw geograficznych w Polsce na poziomie centralnym nie istniała jednak aż do 1934 r. „Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o ustaleniu nazw miejscowości i o numeracji nieruchomości”, mające moc ustawy, definitywnie regulowało kwestie ustalania urzędowych nazw miejscowości zamieszkanych (nadal brak było regulacji dotyczących ustalania nazw miejscowości niezamieszkanych i obiektów fizjograficznych). Na mocy tego rozporządzenia utworzono przy Ministrze Spraw Wewnętrznych Komisję Ustalania Nazw Miejscowości. Komisja działała do 1939 roku, w tym czasie ustaliła: nazwy miast Polski (wykaz opublikowany w 1937 r.), nazwy miejscowości województwa wileńskiego (wykaz opublikowany w 1938 r.), nazwy miejscowości województwa kieleckiego (wykaz nie został opublikowany, a materiał zaginął w czasie wojny).

Okres po II wojnie światowej przyniósł konieczność dalszych prac nad ujednoliceniem, a na dużych obszarach tzw. Ziem Odzyskanych nad utworzeniem i ustaleniem nazewnictwa geograficznego. Pracami tymi zajęła się, reaktywowana w 1945 r. Komisja Ustalania Nazw Miejscowości. W 1948 r. rozszerzono zakres ustalania urzędowych nazw na miejscowości niezamieszkane i obiekty fizjograficzne oraz zmieniono nazwę komisji na Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych (od 2003 r. jako Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych). Początkowo całość prac skupiła się na ustalaniu nazw nowo włączonych do Polski obszarów. Ich rezultatem był wydany w 1951 r. przez S. Rosponda „Słownik nazw geograficznych Polski Zachodniej i Północnej” zawierający ponad 30000 nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych.

W kolejnych latach standaryzowano nazwy z pozostałych obszarów kraju – do 1974 r. opublikowano 197 zeszytów „Urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych” z nazewnictwem z obszarów poszczególnych powiatów. W latach 1980-82 ukazał się „Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce” – ten trzytomowy gazeter zawierał ok. 111000 nazw miejscowości oraz ich części i do 2012 roku był jedynym urzędowym wykazem zawierającym nazwy miejscowości całego kraju.

Działalność Polski na forum UNGEGN przyczyniła się do wydania w 1991 r. pierwszego gazetera całego kraju – „Nazwy geograficzne Rzeczypospolitej Polskiej” – zawierającego ok. 28000 zestandaryzowanych przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych nazw jednostek administracyjnych, miejscowości i obiektów fizjograficznych. W 2006 r. ukazał się natomiast wykaz „Nazewnictwo geograficzne Polski, tom 1. Hydronimy” wydany w dwóch częściach i zawierający 15857 nazw.

Na początku 2013 roku ukazał się nowy wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części – został on ogłoszony rozporządzeniem Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dziennik Ustaw z 13 lutego 2013 roku, poz. 200). Zawarto w nim 103225 nazw dla 23 rodzajów miejscowości i ich części, w tym 908 nazw miast, 6708 nazw części miast, 43051 nazw wsi, 36349 nazw części wsi, 5136 nazw osad.