Odra

Punkt wyjścia: badania naukowe

Minister Klimatu i Środowiska w sierpniu 2022 roku powołała Zespół ds. sytuacji powstałej na rzece Odrze. W jego skład weszli eksperci z ośrodków naukowych, państwowych instytutów badawczych oraz jednostek zajmujących się m.in. ochroną środowiska i gospodarką wodną.

Zespół odbył kilkadziesiąt spotkań i narad. Efektem są dwa obszerne raporty naukowe z analizą zjawiska masowych śnięć ryb w Odrze, sytuacji panującej na rzece oraz rekomendacjami, które pomogą uniknąć zjawisk o podobnej skali w przyszłości. Na podstawie analiz badawczych i rekomendacji zespołu wprowadzony został stały monitoring jakości wód. System ten jest ukierunkowany na wykrywanie „złotej algi” i ryzyka jej toksycznego zakwitu. Zespół sformułował też wskazania konkretnych działań zaradczych.

Katalog niezbędnych działań

Rekomendowane przez ekspertów rozwiązania uwzględniają nowe zjawisko: zagrożenia środowiskowe o masowej skali. Badania naukowe dowiodły, że do rozwoju inwazyjnego glonu, który spowodował śnięcie ponad 300 ton ryb przyczyniła się kombinacja ekstremalnych zjawisk, jakie nałożyły się na siebie w 2022 roku. Susza drastycznie obniżyła poziom wody i przepływy w rzece, zwiększyła dotychczasowe stężenie substancji obecnych w wodzie. Utrzymujące się upały podgrzały rzekę do blisko 30oC, a wyższe o 1/3 nasłonecznienie umożliwiło szybkie namnażanie się inwazyjnego glonu. Wykluczenie ekstremalnych warunków nie jest możliwe, natomiast możliwe jest podjęcie działań, które ograniczą zanieczyszczenie rzeki w okresie, gdy pojawią się długotrwałe upały i susza. Dlatego uruchomione zostało zarządzanie zrzutami, stale są prowadzone kontrole użytkowników wód, likwidowane są nielegalne wyloty do rzek. Planowane są kolejne inwestycje, które zmniejszą zanieczyszczenie wód. Powstają programy dla odbudowy odrzańskich ekosystemów.

Perspektywy – w obliczu zmian klimatu

Nasilenie zjawisk ekstremalnych, takich jak susza i wzrost średnich wartości temperatur, mają decydujący wpływ na stan zasobów wodnych. Jednym ze zjawisk, które towarzyszą tym procesom, jest ekspansja gatunków inwazyjnych do których należy „złota alga”. Z dotychczasowych analiz resortu klimatu i środowiska jednoznacznie wynika, że konieczne jest przyjęcie długofalowej strategii, związanej z przeciwdziałaniem zagrożeniom środowiskowym wynikającym z nasilających się ekstremalnych zjawisk pogodowych. Kluczowym elementem w tym kontekście jest stworzenie programu ograniczania ładunków zanieczyszczeń dla poszczególnych zlewni rzek. Jako najistotniejsza, rekomendowana jest zmiana w zapisach pozwoleń wodno-prawnych w zakresie dopuszczalnych stężeń substancji zanieczyszczających, które mogą być wprowadzane do wód lub do ziemi, w szczególności biogenów oraz chlorków i siarczanów. Wniosek jest wynikiem dotychczasowych ustaleń, wynikających bezpośrednio z prac naukowych i badawczych Zespołu ds. sytuacji powstałej na rzece Odrze, z uwzględnieniem wniosków z działań terenowych prowadzonych pod nadzorem Instytutu Ochrony Środowiska - Państwowego Instytutu Badawczego.

Wszelkie działania prewencyjne, polegające na minimalizacji ryzyka zakwitów inwazyjnego glonu, będą korzystniejsze, skuteczniejsze i mniej kosztowne – dla środowiska przyrodniczego, społeczeństwa i gospodarki niż usuwanie skutków toksycznych zakwitów, prowadzących do masowych śnięcia ryb i degradacji ekosystemów.

Szczegóły dotyczące systemowych działań w sprawie Odry są dostępne w publikacji.