Odra

Sytuacja w starorzeczach

W przypadku starorzeczy w Januszkowicach oraz zbiornika Czernica złota alga utrzymuje się od wiosny 2023 roku, gdy nastąpiły śnięcia ryb. W ramach działań zaradczych w starorzeczach zamontowane zostały siatki ograniczające rybom z rzeki możliwość wpływania do obu zbiorników. W starorzeczach zastosowano też biostabilizatory, które uwalniają substancje ograniczające rozwój złotej algi. Wyniki stałego monitoringu prowadzonego przez Centralne Laboratorium Badawcze GIOŚ wykazują obecność złotej algi w obu zbiornikach na poziomie kilkunastu milionów komórek w litrze wody. Odpowiada to I stopniowi w trzystopniowej skali zagrożenia zakwitem. Warunki w zbiorniku Czernica są bardzo nietypowe dla złotej algi, ponieważ woda w zbiorniku ma niskie zasolenie, średnio ok. 800 do 1100 µS/cm. Według światowej literatury dolna wartość graniczna dla występowania złotej algi wynosi 1350 µS/cm. Nietypowa sytuacja wskazuje, że choć warunki nie są optymalne dla tego inwazyjnego glonu, sa wystarczające dla jego utrzymania się i rozwijania. Szczegóły przedstawiają wykresy.

 

Duży wpływ na rozwój złotej algi ma dopływ biogenów, zwłaszcza związków azotu i fosforu, które stanowią dla niej pożywkę. Do wód biogeny dostają się ze ścieków komunalnych i bytowych oraz ze spływem powierzchniowym z pól, gdzie stosowane są nawozy rolnicze. Zmniejszenie dostępności biogenów, zwłaszcza azotu, osłabiała możliwości dalszego rozwoju złotej algi w zbiorniku Czernica oraz w starorzeczu w Januszkowicach.

Dodatkowym czynnikiem, który ma wpływ na to, czy alga dominuje w zbiorniku, mają opady deszczu.  Opady burzowe wymieniają oraz wymieszają wody, co może prowadzić do destabilizacji dominującego gatunku fitoplanktonu np. sinic i faworyzować rozwój innego – np. złotej algi.

Z końcem lipca bieżącego roku gwałtowne opady oraz fala wezbraniowa przyczyniły do zwiększenia dostępności biogenów pochodzących ze zrzutów burzowych oraz z spływu powierzchniowego. Te zdarzenia prawdopodobnie wpłynęły na destabilizację struktury fitoplanktonu, faworyzując rozwój złotej algi. Po burzach nadeszły upały. Wysokie nasłonecznienie oraz dostępność biogenów stworzyły korzystne warunki dla rozwoju złotej algi w starorzeczu Januszkowic, zbiorniku Czernica oraz w Kanale Gliwickim. W zbiorniku Czernica, 31 lipca 2023 roku liczebność złotej algi wynosiła 27 milionów osobników na litr, a dwa tygodnie później, 17 sierpnia wzrosła do 118 milionów osobników na litr, przekraczając próg II stopnia zagrożenia. Jednym z głównych zagrożeń w tej sytuacji było ryzyko przedostania się inwazyjnego glonu ze starorzecza do nurtu Odry. Punkt pomiarowy w Odrze, znajdujący się 12 km poniżej wylotu zbiornika Czernica, regularnie odnotowywał obecność złotej na poziomie około 30 000 osobników na litr. Dane z 21 sierpnia 2023 roku dla zbiornika Czernica wskazują spadek do 71 mln osobników/litr wody, w Januszkowicach występuje 16 mln osobników /litr.

Sytuacja w Kanale Gliwickim

Obecność złotej algi w Kanale Gliwickim została potwierdzona w 2022 r. Dane pomiarowe wskazują, że populacja inwazyjnego glonu utrzymywała się na bardzo wysokim poziomie również w okresie zimowym, a następnie zaczęła rosnąć od początku wiosny, osiągając swoje maksimum w maju, gdzie w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Pyskowicach stwierdzono ponad 400 milionów osobników w litrze wody. Pod koniec maja bieżącego roku zaobserwowano gwałtowny spadek liczebności złotej algi, aż do całkowitego „zniknięcia” jej z pomiarów. Główną przyczyną było korzystanie z gospodarki wodnej oraz panujących wtedy warunków pogodowych i hydrologicznych w celu „przepłukania” Kanału Gliwickiego. Warto przy tym podkreślić, że wymiana lub wymieszanie wody na skutek opadów burzowych czy fali wezbraniowej może prowadzić do destabilizacji struktury fitoplanktonów. Taka destabilizacja, podobnie jak w starorzeczach, może prowadzić do utraty pozycji dominanta przez jeden gatunek i sprzyjać rozwojowi innego. Od połowy sierpnia bieżącego roku w Kanale Gliwickim jest obserwowany wzrost liczebności złotej algi do poziomu 30 mln osobników/litr wody. Dane z 21 sierpnia 2023 roku wykazują w Rudzińcu 17 mln os./l, w Ujeździe 27 mln os./l, w Kędzierzynie Koźlu powyżej śluzy Kłodnica 19,9 mln os./l, poniżej ujścia Kanału Kędzierzyńskiego 28,8 mln os./l, na wysokości Portu Koźle (28,8 mln os./l). Dla tych lokalizacji obowiązuje alert I stopnia.

 

 

Działania służb

Sytuacja na Odrze jest na bieżąco monitorowana przez służby. Prowadzone są wizje terenowe, codziennie przygotowywane są raporty z danymi monitoringu oraz bieżącą sytuacją hydro-i meteorologiczną. Ponadto w celu ograniczenia możliwości rozwoju złotej algi w Odrze, przeprowadzane są działania mające na celu ograniczenie kumulacji ładunków chlorków wprowadzanych do wód. Działania te obejmują retencjonowanie oraz ograniczenie zrzutów. Część zakładów wprowadzających wody kopalniane lub ścieki o podwyższonej zawartości soli jest wyposażona w systemy retencyjne umożliwiające kontrolowanie ilości wprowadzanych zrzutów do wód. Dzięki temu, zakłady te mają możliwość dostosowywania ilości soli wprowadzanej do wód do warunków hydrologicznych panujących w Odrze, co w konsekwencji prowadzi do ograniczenia zrzutów w przypadku wystąpienia niskich stanów wód. Działania są przeprowadzane i koordynowane przez zespół ekspertów.

Sytuacja związana z występowaniem złotej algi jest dynamiczna, bezpośrednio uzależniona od warunków meteorologicznych i hydrologicznych. Dlatego służby pozostają w kontakcie i podejmują skoordynowane działania w celu minimalizacji zagrożeń.

Informacje nt. danych w grafikach:

Prymnesium cf. parvum – liczebność złotej algi w milionach osobników na litr wody

mg N/l – azot ogólny w miligramach na litr

ms/cm – przewodność elektryczna potocznie zwana zasoleniem w miliSiemensach na centymetr (mS/cm), 1 mS/cm = 1000 µS/cm (1000 microSiemensów na centymetr)

mg P/l – fosfor ogólny w miligramach na litr