Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. A. Kenara w Zakopanem

•  1876 -1918 Szkoła Snycerska

 Cesarsko-Królewska Szkoła Fachowa dla Przemysłu Drzewnego

 C.K. Szkoła Zawodowa Przemysłu Drzewnego

• 1918 -1947 Państwowa Szkoła Przemysłu Drzewnego

• 1939 -1944 (czas okupacji hitlerowskiej) Państwowa Szkoła Zawodowa Góralskiej Sztuki Ludowej (Berufsfachschule für Goralische Volkskunst)

• 1948 Państwowe Liceum Technik Plastycznych

• 1967 Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara

• 1999 Ogólnokształcąca Szkoła Sztuk Pięknych im. Antoniego Kenara

• 2002 Zespół Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara

• 2022 Państwowe Liceum  Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara

Założenie w Zakopanem w 1876 roku przez Towarzystwo Tatrzańskie szkoły snycerskiej otwiera niewątpliwie ważny okres kształcenia artystyczno - zawodowego na terenie ówczesnej Galicji. Jej celem było wspomaganie ubogiej ludności góralskiej oraz wspierania rodzimego przemysłu. Wkrótce przemianowano ją na państwową, a z czasem nadano nazwę C. K. Szkoła Przemysłu Drzewnego.

Niezależnie od wielu narzuconych wówczas szkole wzorów, prądów i nakazów (chociażby automatyczne włączenie jej w nurt szkolnictwa austriackiego), potrafiła jednak zachować w tym czasie wiele rodzimych i regionalnych wartości sztuki. Pierwsi nauczyciele i dyrektorzy, począwszy od F. Marduły, F. Neużila, E. Kovatsa, a przede wszystkim St. Barabasza, położyli ogromne zasługi dla jej rozgłosu i rozwoju.

W latach 80-tych XIX wieku szkołę odwiedzają wybitni przedstawiciele życia politycznego ówczesnej Galicji z marszał­kami krajowymi na czele, kardynałowie oraz znani artyści: W. Gerson, J. Matejko, H. Siemiradzki, W. Gadomski, St. Witkiewicz i inni.
Z ważniejszych wystaw prac uczniów z tego okresu wymienić wypada prezentacje w Wiedniu, w Czechach i we Lwowie oraz udział w wystawie światowej w St. Louis. Szczególną uwagę zwrócić należy na prezentację wnętrza “Pawilonu Galicyjskiego” na wystawie światowej w Paryżu. Godna odnotowania jest również uroczystość przekazania szkole nowego budynku przy ulicy Krupówki w Zakopanem w 1883 roku, kiedy to ówczesny zakopiański proboszcz J. Stolarczyk wypowiedział do zebranych uczniów i gości znamienne, iście prorocze słowa:

”...Jak imiona wszystkich dobrodziejów nauczycieli, tak i wasze zapiszą się w księdze historii szkoły snycerskiej w Zakopanem. I po stu latach, I dalej mówić o Was będą, Jacyście byli I coście za jedni…”.

Istotnie, dalsze jej dzieje potwierdziły te słowa.

Na początku minionego wieku nowy dyrektor St. Barabasz wyraźnie i już bez przeszkód (także pod wpływem St. Witkiewicza) wprowadza do szkoły “jedyny dla niej właściwy kierunek artystyczny - polski”.

Do czasu odzyskania niepodległości Polski placówka przeszła przez wszystkie prądy, jakie występowały w sztuce światowej i polskiej na przełomie XIX i XX wieku, od eklektyzmu poprzez secesję, modernizm, prymitywizm, kubizm, aż po poszukiwanie rodzimego stylu opartego na tradycjach sztuki ludowej.

Objęcie w 1922 roku dyrekcji przez K. Stryjeńskiego otwiera dla niej nowy, ważny rozdział. Pomimo ogromnych trudności materialnych, nowy dyrektor rozbudowuje budynek szkolny i internat, a jednocześnie przeprowadza gruntowną reformę, ulepsza system rekrutacji, wznawia “warsztaty absol­wentów”, zmienia całkowicie styl dyrektorowania. Uznaje, że szkoła “powinna być terenem wiecznie żywych i ciekawych eksperymentów”. Osiągnięcia jej uwidaczniają się między innymi na wystawie w Paryżu w 1925 roku, która przyniosła trzy nagrody: za drzeworyt, metodę nauczania i dyplom złotego medalu za rzeźbę, a także wyróżnienie honorowe dla samego K. Stryjeńskiego. Po pięcioletnim okresie pobytu w Zakopanem K. Stryjeński przenosi się do Warszawy, zabierając ze sobą swoich uczniów, A. Kenara i W. Wnuka. Kierunki nauczania byłego dyrektora przez pewien czas kontynuuje, choć nie bezkrytycznie, W. Brzega, pełniący obowiązki dyrektora do 1928 roku. Do czasu wybuchu II wojny światowej placówką kierowali A. Dobrodzicki i M. Wimmer. Nadal organizowane są liczne wystawy wewnątrzszkolne, a także w Gdańsku, Warszawie, Bukareszcie, Strasburgu, Berlinie oraz Paryżu w 1937 roku (srebrny medal). Na szczególne jednak wyróżnienie zasługują tu wysiłki i praca znamienitych profesorów szkoły: W. Skoczylasa, W. Brzegi, R. Olszewskiego, M. Wimmera czy początkującego wtedy pedagoga A. Kenara, który do zakopiańskiej szkoły powrócił w 1938 roku.

Wybuch wojny przerwał prace nad odnową i kolejnymi reformami placówki. Władze okupacyjne przemianowały ją na Berutsfachschule Für Goralische Volkskunst. W programie tej uczelni władze niemieckie potępiły wyraźnie jej przeszłość i dorobek, nie mając jednak żadnej koncepcji poza stworzeniem trzyletniej szkółki rzemieślniczej. W tym też czasie kilkudziesięciu uczniów skierowano na roboty przymusowe do Niemiec.

Po smutnych dziejach okresu wojennego i pierwszych latach powojennych w 1948 roku Państwowa Szkoła Przemysłu Drzewnego rozdzieliła się na trzy resorty, z których wydział rzeźby przejmuje MKiSz jako Państwowe Liceum Technik Plastycznych. Dyrektorem tej nowej placówki zostaje H. Kenarowa, kierownikiem działu rzeźby A. Kenar. Taki typ szkoły był, - co nie ulega wątpliwości - zupełnie nowy w dotychczas stosowanym systemie kształcenia zawodowo - artystycznego.

Proces dwutorowości, a więc kształcenia artystycznego i ogólnego zmuszał do wydłużenia cyklu kształcenia do lat pięciu. Staraniem Państwa H. i A. Kenarów MKiSz w 1953 roku przejmuje zasadniczą szkolę stolarską i lutniczą jako oddziały Liceum. W tych trudnych i pionierskich zarazem czasach Antoni Kenar samodzielnie formułuje swoje metody pedagogiczne, uwzględniając po pierwsze - pełne możliwości indywidualnego rozwoju ucznia, następnie zaś całkowite utożsamianie pedagogiki z twórczością artystyczną. Jak nikt przedtem Antoni Kenar starał się zachować i utrzymać równowagę między rzemiosłem a twórczością artystyczną, posiadał także określoną wyraźnie wizję szkoły.

Jego praca z młodzieżą była swoistą, niepowtarzalną twórczością, uczynił z niej sztukę, która przeszła do legendy.

Niestrudzenie towarzyszyła A. Kenarowi w jego pracy H. Kenarowa jako dyrektor, nauczyciel wiedzy o sztuce, wybitny pedagog i literat. Pomimo ciężkich powojennych warunków szkoła kontynuowała coroczne pokazy prac uczniowskich, uczestniczyła w wystawach w Warszawie, Berlinie, Mediolanie, Wenecji, zdobywała nagrody, dyplomy i powszechne uznanie.

Śmierć A. Kenara w 1959 roku przerwała 10-letni okres jego twórczej działalności, pozostała szkoła jego imienia, powszechnie do dziś zwana “Szkołą Kenara”.

Dalsze dzieje zakopiańskiego liceum są; mimo bardzo różnorodnych na temat ten opinii; kontynuacją kenarowskiej idei edukacji plastycznej. Przejmują ją przecież byli współpracownicy i uczniowie Kenara. Szkołę prowadził przez krótki okres jeden z najwybitniejszych twórców okresu powojennego, malarz T. Brzozowski, następnie od 1961 roku rzeźbiarz K. Fajkosz. W szkole pracowali nadal między innymi G. Pecuch, A. Rząsa i W. Hasior. Dokonano w tym czasie częściowej modernizacji warsztatów, rozbudowano pracownię ceramiczną i metaloplastyki. Wzrasta aktywność szkoły na terenie samego Zakopanego. Wykonano wiele pamiątkowych tablic, nagrobków na Starym Cmentarzu, opracowano projekty i zrealizowano wnętrza licznych obiektów publicznych. Widoczny był stały udział liceum w organizacji imprez kulturalnych m.in. przy MFFZG, Przeglądu Filmów o Sztuce i innych. Z inicjatywy nauczycieli rozpoczyna działalność galeria Pegaz, gromadząca zbiory sztuki współczesnej. Od 1983 roku stanowisko dyrektora obejmuje art. rzeźbiarz Michał Gąsienica Szostak. Szkoła ponownie po paru latach przerwy przejmuje dział lutnictwa. Nadal prezentowany jest dorobek szkolny na wystawach ogólnopolskich w Białymstoku, Zamościu, Poznaniu, Toruniu, a także w 100-lecie powstania w BWA w Zakopanem. Za dyrekcji B. Łuszczek-Adamskiej skatalogowano ostatecznie zbiory szkolnego archiwum.

W 1980 roku szkoła ponosi bolesną stratę, umiera jeden z wybitnych twórców i nauczycieli Antoni Rząsa.

W latach 80-tych, po objęciu funkcji dyrektora przez Ireneusza Września, godnym odnotowania jest fakt szerokiego otwarcia się szkoły na Zachód. Nastąpiła ożywiona współpraca kulturalna z Francją (kraj Basków), Niemcami, Finlandią i Słowacją. Coroczne wystawy i plenery miały miejsce w Bayonne i Gannat we Francji, w San Sebastian w Hiszpanii, w Siegen w Niemczech, Savonlinna w Finlandii i w Kremnicy na Słowacji. Liceum byto także organizatorem ogólnopolskiej wystawy szkól plastycznych w Zakopanem.

W 110-lecie powstania placówki rodzice ufundowali jej sztandar, Rada Państwa odznaczyła Liceum Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, przyznano także szkole dyplomy honorowe Ministra Kultury i Sztuki. Najważniejszym jednak wydarzeniem z tych lat było przystąpienie do rozbudowy jedynego własnego budynku, jaki szkoła posiadała -“Strugu” i jego całkowita modernizacja. Tej bardzo trudnej na ówczesne czasy decyzji zawdzięcza chyba obecnie szkoła swoje dalsze istnienie, wszystkie bowiem prywatne budynki, które użytkowano, zostały właścicielom zwrócone.

Rok 1989 przynosi ogromne zmiany w życiu społeczno - politycznym kraju, miało to oczywiście wpływ na dalsze funkcjonowanie szkoły. Nastąpiła zmiana w podporządkowaniu placówki przejętej pod bezpośredni nadzór MKiSZ. Bardziej zaktywizowały się różne środowiska wokół szkoły, w tym i rodzice, - choć nie zawsze ze zrozumieniem aktualnych potrzeb. Liceum otrzymuje coraz większą samodzielność.

W 1989 roku dyrektorem została Anna Wrońska. Po trzech latach zastąpił ją Władysław Hyc, którego w roku 1994 zmienił rzeźbiarz Stanisłąw Cukier. W tym też roku w budynku „Marilor” rozpoczęła działalność szkolna galeria i zorganizowano I Ogólnopolskie Biennale Rzeźby w Drewnie. Od 1996 roku wszystkie zajęcia odbywają się w wyremontowanym budynku („Strug”) przy ulicy Kościeliskiej 35.

Przejęcie liceum pod bezpośredni nadzór MKiSZ poprawiło znacznie sytuację materialną, co m.in. pozwoliło na szybsze oddanie do użytku dobudowanej części budynku “Strug” i przekazanie w użytkowanie młodzieży ok. 15 nowych pomieszczeń dydaktycznych. Stało się to za dyrekcji W. Hyca oraz ponownie sprawującego tę funkcję, I. Września. W tym czasie proces kształcenia artystycznego młodzieży kontynuują nadal profesorowie rzeźbiarze A. Grabowski (wieloletni zastępca dyrektorów), Z. Piekacz, W. Pawlik, malarz A. Waloch, lutnik St. Marduła i inni. W 1994 roku liceum po raz pierwszy organizuje ogólnopolską wystawę „Biennale rzeźby w drewnie”. Ta konkursowa impreza jest organizowana nadal. Od 1994 roku funkcję dyrektora objął artysta rzeźbiarz Stanisław Cukier, absolwent szkoły z lat 70-tych. Zastępcami dyrektora pozostali I. Wrzesień i A. Wrońska. Grono pedagogiczne przystąpiło wtedy do opracowania innowacyjnych programów nauczania przedmiotów artystycznych.

W 120 - lecie powstania szkoły snycerskiej w 1996 roku zorganizowano cykl wystaw, z których najważniejsza miała miejsce w Muzeum Tatrzańskim w Galerii im. Kulczyckich pt. “Absolwenci i profesorowie”. Także i przy tej okazji oddano do użytku nowe pomieszczenia w odremontowanej części starego budynku.

Odnotować należy kolejne wystawy konkursowe rzeźby w drewnie. Ważną imprezą promującą dorobek szkoły, są coroczne prezentacje rzeźb “Szopka Betlejemska”, (zw. dworcową) w Stuttgarcie w Niemczech od 1996 roku. W 1999 roku ekspozycję w Stuttgarcie poszerzono o wystawę 17 rzeźb w domu towarowym Karstad. Wydarzeniem nie tylko artystycznym byt w 1998 roku wyjazd młodzieży do Paryża i zaprezentowanie tam dwóch wystaw w polskich kościołach przy współpracy z Polską Misją Katolicką we Francji oraz wystawa w Zurichu w 1999 roku przy współpracy z tamtejszą filharmonią. Corocznie także (poza krajowymi) odbywają się plenery rzeźbiarskie w Niemczech.

Nadal przeprowadza się gruntowną modernizację budynku “Strug” poszerzając bazę dydaktyczną. W roku poprzedzającym “Jubileusz 2000” profesorowie i uczniowie prezentowali swoje prace w cyklu wystaw “Na przełomie Tysiącleci”, na wszystkich wystawach byty prezentowane także prace z lutnictwa.

W ramach ogólnopolskiej reformy systemu edukacji dotychczasowe Liceum Plastyczne zostało decyzją Ministra Edukacji Narodowej przekształcone w Ogólnokształcącą Szkolę Sztuk Pięknych. Jej działalność rozpoczęła się 1.09.1999 roku.

Corocznie młodzież szkolna i grono bierze czynny udział w organizacji szczególnej imprezy, jaką jest Święto ulicy Kościeliskiej, odnotować także należy znaczący udział profesorów artystów w wystawach “Hommage a Edith Stein”. W 2002 roku uroczyście otwarto galerię szkolną “Strug” oraz grupa uczniów wzięła udział w “Mundialu Zawodów” w Lyonie.
W 2002 roku Ministerstwo Kultury na wniosek dyrekcji szkoły wyraziło zgodę na utworzenie czteroletniego Liceum Plastycznego, tworząc tym samym Zespół Sztuk Plastycznych im. A. Kenara. Staraniem wszystkich uczących w obecnej placówce jest kontynuowanie tradycji i doskonalenie metod nauczania słynnego Liceum Kenara. Nadal także zgodnie z tradycją szkoła kontynuuje trzy kierunki kształcenia, tj. snycerstwo, meblarstwo artystyczne i lutnictwo.

Wymieniając w tym krótkim zarysie dziejów szkoły szczególnie jej działalność artystyczną, nie pomniejsza się w niczym wysiłków grona nauczycieli uczących przedmiotów ogólnokształcących. Przykładem niech będzie tutaj wieloletnia, urastająca do rangi symbolu, ofiarności i poświęcenia dla uczniów, praca zmarłej w 1993 roku nauczycielki języków obcych K. Wojewódzkiej.

Do sprawnego i owocnego przez lata funkcjonowania szkoły przyczyniła się także praca administracji szkolnej, którą od lat przeszło 30 nieprzerwanie kieruje K. Zębala.

Niezwykłość tej placówki to także wyjątkowy stosunek do uczniów, to często przez lata świadczona pomoc (również materialna) ze strony profesorów, co wielu absolwentom umożliwiło ukończenie szkoły i start do przyszłego życia.

W latach 2004–2008 Szkoła w ramach programu UE Socrates-Comenius nawiązała współpracę z artystycznymi szkołami z Włoch (Liceo Artistico Statale “L. B. Alberti” di Firenze) i Portugalii (Profissional de Oficios Tradicionais da Batalha) realizując wspólny projekt: „Rzemiosła Tradycyjne w XXI wieku”.

W roku 2006 Szkoła zorganizowała I Międzynarodowe Triennale Drzeworytu.

W roku 2007 w Zespole Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara uruchomiono czwartą specjalność artystyczną; Projektowanie Graficzne.

W roku 2008 Szkoła zorganizował I Młodzieżowe Międzynarodowe Triennale Rysunku, konkurs realizowany był pod Honorowym Patronatem Magdaleny Abakanowicz.

W latach 2012–2014 Szkoła w ramach programu UE Socrates-Comenius nawiązała współpracę z Súkromná Stredná Umelecká Škola w Žilinie i zrealizowała wspólny projekt: „Dwugłos”.

W roku 2016 Szkoła obchodziła Jubileusz 140-lecia swojego istnienia. W ramach obchodów jubileuszowych odbyło się szereg wydarzeń towarzyszących, w tym: Uroczysta Gala Jubileuszowa, sesja naukowa poświęcona działalności Szkoły, szereg wystaw prac uczniów, pedagogów i absolwentów oraz Bal Absolwentów Szkoły. Z okazji Jubileuszu 140-lecia Zespół Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem został odznaczony Złotym Medalem “Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, a jej wieloletni dyrektor Stanisław Cukier Medalem za Długoletnią Służbę oraz Srebrnym Medalem “Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Stanisław Cukier kieruje szkołą do roku 2019. Od 1 września 2019 roku dyrektorem Zespołu Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem zostaje Marek Król-Józaga absolwent Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. A. Kenara w Zakopanem oraz Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie na Wydziale Form Przemysłowych.

W latach 2021–2024 budynek głównej siedziby Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara, mieszczący się przy ul. Kościeliskiej 35 w ramach Termomodernizacji przeszedł gruntowny remont. Projekt został sfinansowany ze środków Unii Europejskiej (Funduszu Spójności) w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 oraz środków MKiDN – budżetu państwa.

W styczniu 2022 roku Szkoła dzięki staraniom dyrektora Marka Króla-Józagi pozyskała budynek byłego Gimnazjum nr 2 im. ks. Józefa Tischnera „Maraton” przy ul. Sienkiewicza 27 w Zakopanem.

Budynek został zakupiony od Gminy Miasta Zakopane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotra Glińskiego na rzecz Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem. W budynku przy ul. Sienkiewicza 27 od września 2022 roku zostały uruchomione dodatkowo dwie specjalizacje artystyczne: Tkanina Artystyczna i Projektowanie Ubioru.

Zgodnie z ogólnopolską reformą systemu edukacji w roku 2022 wygasła 6-letnia Ogólnokształcąca Szkoła Sztuk Pięknych wchodząca w skład Zespołu Szkół Plastycznych im. A. Kenara w Zakopanem, a w roku 2023 również 4-letnie Liceum Plastyczne zakończyło swoją działalność. Placówka wróciła do 5-letniego systemu kształcenia i tym samym zakopiańska szkoła plastyczna przestała funkcjonować jako Zespół Szkół Plastycznych. Od 1 września 2022 roku Szkoła po blisko dwudziestu latach ponownie wróciła do nazwy Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem. W związku z tym faktem, jeszcze w roku 2020 zostało zaprojektowane nowe logo Szkoły. Autorem projektu jest Marcin Tas oraz Agnieszka Rokicka i Magdalenę Wanat, nauczyciele projektowania graficznego w PLSP im. A. Kenara w Zakopanem. Projekt nawiązuje swym charakterem, formą i symboliką do znaków graficznych Pegaza używanych w latach ubiegłych. Nowe logo PLSP im. A. Kenar w Zakopanem zostało zarejestrowane w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskało prawo ochronne.

Dzieje zakopiańskiej szkoły obrazują ogromny wysiłek poszczególnych dyrektorów, grona pedagogicznego, pozostałych pracowników w dziele wychowania szerokiej rzeszy uzdolnionej plastycznie młodzieży, a o jej dorobku świadczą absolwenci, wybitni twórcy, pedagodzy, profesorowie i rektorzy wyższych uczelni plastycznych w Polsce i poza jej granicami. Tak, więc ponad 145-letnia działalność zakopiańskiej placówki stanowi ważny okres w dziejach kultury i sztuki polskiej.