Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Miechowie

„Blue march” to nazwa ogólnoświatowej kampanii edukacyjnej mającej promować badania profilaktyczne w kierunku raka jelita grubego. Eksperci przekonują – im wcześniej zdiagnozujemy nowotwór, tym większa jest szansa na jego wyleczenie.

Rak jelita grubego staje się światową epidemią. W 2021 roku w Polsce zmierzyło się z tą diagnozą 18 tysięcy osób – 10 tysięcy mężczyzn i 8 tysięcy kobiet. Jest trzecią najczęstszą przyczyną zgonów na choroby nowotworowe wśród kobiet (po raku płuca i raku piersi) oraz drugą wśród mężczyzn (po raku płuca).

Często rozwija się bezobjawowo, a zanim się w pełni uaktywni może upłynąć nawet kilka lat. Ważna jest więc profilaktyka oraz regularne badania kontrolne, pozwalające wykryć nowotwór we wczesnym stadium - zwiększając tym samym szanse na wyleczenie. Rak jelita rozwija się ze zmian łagodnych, tak zwanych polipów. Dzięki badaniom profilaktycznym i usuwaniu polipów, możliwe jest obniżenie ryzyka zachorowania na raka jelita grubego, a także skuteczne leczenie już istniejących, bezobjawowych nowotworów we wczesnym stadium choroby.

Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju nowotworu zalicza się:

• predyspozycje genetyczne – są w ok. 20–25% przypadków głównym czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworu. Przyjmuje się, że występowanie raka jelita grubego u członków rodziny pierwszego stopnia pokrewieństwa zwiększa dwukrotnie ryzyko zachorowania
• wiek – około 72% populacji u której zdiagnozowano raka jelita grubego, była w wieku powyżej 65. lat. Szczyt zachorowań przypada w wieku około 60.-70. lat.
• obecność w jelicie grubym gruczolaków,
• nieswoiste choroby zapalne jelit,
• palenie papierosów i picie alkoholu,
• niewłaściwa dieta – dieta bogata w błonnik i niską zawartość tłuszczów nasyconych, może zmniejszać ryzyko wystąpienia nowotworu, natomiast odwrotną zależność obserwuje się przy stosowaniu diety bogatej w czerwone i przetworzone mięsa.
• niska aktywność fizyczna,
• otyłość – osoby z prawidłową masą ciała mają mniejsze ryzyko wystąpienia raka jelita grubego niż osoby otyłe. Stwierdzono statystycznie istotną korelację pomiędzy nadwagą, wskaźnikiem masy ciała (body mass index – BMI) i zwiększonym ryzykiem rozwoju raka jelita grubego, szczególnie u mężczyzn. Korelacji takiej nie stwierdzono u kobiet, co tłumaczy się różnicami w rozkładzie tkanki tłuszczowej u obu płci. Otyłość brzuszna, znacznie zwiększająca ryzyko rozwoju nowotworu, częściej obserwowana jest wśród mężczyzn.

Objawy raka jelita grubego

Niestety nowotwór ten długo rozwija się bezobjawowo. To bardzo niebezpieczny nowotwór, gdyż w początkowej fazie może nie dawać żadnych objawów. Zależą one od lokalizacji i stopnia zaawansowania nowotworu. Wszystkie niepokojące symptomy chorobowe mogące sugerować nowotwór jelita grubego czy odbytu powinny przekonać do szybkiej kontroli u lekarza. Specjalista zleci niezbędne badania diagnostyczne, m.in. kolonoskopię.

Najczęstsze objawy raka jelita grubego to:

• bóle brzucha
• zmiana rytmu wypróżnień
• krew w stolcu
• osłabienie ogólne
• niedokrwistość bez innych objawów ze strony przewodu pokarmowego
• utrata masy ciała i osłabienie

Objawy chorobowe raka jelita grubego są zależne od odcinka jelita, w którym umiejscowiona jest zmiana. Zmiana w okolicy wstępnicy, czyli w prawej połowie jelita grubego daje następujące objawy: stolec zmieszany z krwią lub ciemny, bóle w prawym podbrzuszu, wyczuwalny guz w prawej połowie jamy brzusznej, niedokrwistość. Zmiana w okolicy poprzecznicy daje następujące objawy: stolec zmieszany z krwią, bóle w centrum jamy brzusznej, niedokrwistość. Zmiana zlokalizowana w zstępnicy, czyli w lewej części jelita grubego: biegunki na przemian z zaparciami, jasnoczerwona krew na powierzchni stolca, zmienne pory wypróżnień, kolki, wzdęcia, stolec wąski (ołówkowaty). Zmiana zlokalizowana w końcowym odcinku jelita grubego, czyli w esicy lub odbytnicy daje następujące objawy: domieszka jasnoczerwonej krwi pokrywająca stolec, uczucie niepełnego wypróżnienia, kolka jelitowa z potrzebą wypróżniania, bóle brzucha, bóle krocza.

Profilaktyka raka jelita grubego

1. Utrzymuj prawidłowe BMI przez całe życie -  waż się regularnie i unikaj wahań masy ciała.
2. Zadbaj o regularną aktywność fizyczną – 150 – 300 minut tygodniowego umiarkowanego wysiłku fizycznego lub do 150 minut intensywnego wysiłku. Aktywność fizyczna pobudza ruchy robaczkowe jelita, co zapobiega zaparciom i redukuje problem zalegania w jelicie zbędnych produktów przemiany materii.
3. Zadbaj o zdrową dietę – zalecenia dietetyczne obejmują pokarmy bogate w składniki odżywcze: warzywa, owoce, ziarna, ryby i inne jedzenie bogate w wapń, błonnik i kwasy omega-3.
4. Unikaj czerwonego mięsa, produktów przetworzonych, alkoholu.
5. Bezwzględnie rzuć palenie tytoniu – palenie papierosów zwiększa ryzyko raka jelita grubego aż o 18 %.
6. Badaj się profilaktycznie!

 

Autor: Magdalena Wolska, Sekcja Nadzoru Higieny Pracy