Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Miechowie

 

Pył azbestu, pomimo zaniechania produkcji wyrobów azbestowych i ich wykorzystywania w państwach europejskich, stanowi nadal istotne zagrożenie dla zdrowia pracujących w narażeniu na ten czynnik. Ponadto przy niewłaściwym wykonywaniu prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest może on negatywnie wpływać na zdrowie osób postronnych. Azbest jest zaliczany do substancji o udowodnionym działaniu chorobotwórczym. Wskazuje się, że jest on przyczyną pylicy azbestowej, chorób opłucnej oraz nowotworów – m.in. raka oskrzela, jajnika, nerki i krtani. W pyle azbestowym znajdują się niezwykle małe włókna, tj. włókna respirabilne niewidoczne dla oka o średnicy < 3μm i długości > 5μm, które wykazują działanie chorobotwórcze.

Rodzaje azbestu

Azbestem nazywane są włókniste krzemiany, do których należą:

• azbest chryzotylowy,
• azbest krokidolitowy,
• azbest amozytowy (gruenerytowy),
• azbest antofilitowy,
• azbest tremolitowy,
• azbest aktynolitowy.

Dzielą się na grupy serpentynów i amfiboli. Do grupy serpentynów należy azbest chryzotylowy, który stanowił większość ogólnej ilości wykorzystywanych minerałów (85-90%). Amfibole to pozostałe pięć odmian azbestu.

Chryzotyl (uwodniony krzemian magnezu) jest miękki, ma kolor żółtawy, po rozwłóknieniu prawie biały. Włókna tej odmiany azbestu mają kształt rurek i są najcieńsze ze wszystkich znanych włókien pochodzenia naturalnego.

Krokidolit jest barwy niebieskiej, cechuje go odporność na działanie kwasów, zasad i wody morskiej. To drugi, co do ilości, minerał wykorzystywany na skalę przemysłową. Jednak ze względu na kształt swoich włókien, skład chemiczny (krzemian sodowo-żelazowy) oraz słabą rozpuszczalność w płynach ustrojowych uznawany jest za najbardziej agresywną biologicznie odmianę azbestu.

Amozyt (krzemian żelazowo-magnezowy) ma zabarwienie szaro-brązowe. Wykorzystywany był ze względu na swoją odporność na kwasy, zasady oraz wodę morską.

Antofilit (krzemian magnezowy zawierający żelazo) cechuje duża odporność na temperaturę i czynniki chemiczne, jednak mała wytrzymałość mechaniczna.

Tremolit i aktynolit nie miały znaczenia przemysłowego.

Zastosowanie azbestu

Największa ilość azbestu (ponad 80%), głównie chryzotylu, wykorzystywana była do produkcji azbestowo-cementowych wyrobów budowlanych. Miejscami, w których azbest znalazł szerokie zastosowanie, były obiekty budowlane, przemysłowe, gospodarczo-inwentarskie oraz działkowe.

Azbest jest m.in. składnikiem materiałów budowlanych, w tym pokryć dachowych i elementów elewacji budynków, izolacji termicznej instalacji przesyłowych oraz wchodzi w skład wyrobów wykorzystywanych w elementach instalacji wodnej i kanalizacyjnej. Służył też jako izolacja akustyczna lub elektryczna oraz był stosowany w procesach filtracji i procesach elektrolitycznych. Wytrzymałość na tarcie wpłynęła na jego wykorzystanie w uszczelkach, masach uszczelniających oraz klejach. Szacuje się, że azbest zastosowano w około 3 000 wyrobów przemysłowych, które podzielono na dwie klasy.

• Klasa I obejmuje tzw. wyroby „miękkie” zawierające powyżej 20% azbestu o gęstości objętościowej mniejszej od 1 000 kg/m3 i stwarzające duże narażenie na pył azbestu. Do tej grupy należały wyroby izolacyjne i włókiennicze (koce gaśnicze, tektury, płytki podłogowe PCW, szczeliwa, masy natryskowe, izolacje cieplne, dodatki do lakierów i farb).
• Klasa II to tzw. wyroby „twarde” zawierające poniżej 20% azbestu o gęstości objętościowej powyżej 1 000 kg/m3 i na skutek utwardzenia cementem stwarzające mniejsze narażenie na pył azbestu. Włókna azbestu w tych wyrobach są mocno związane. Do tej grupy należały płyty azbestowo-cementowe faliste i karo, płyty elewacyjne płaskie, osłony szybów windowych, wentylacyjnych i instalacyjnych, a także rury wodociągowe i kanalizacyjne, przewody kominowe i zsypy. Głównymi zagrożeniami jest ich mechaniczna obróbka (cięcie, wiercenie, kruszenie).

Stosowane wyroby miały różną zawartość azbestu. Obecnie, przystępując do ich usuwania, bądź zabezpieczania należy zdawać sobie sprawę z możliwości uwalniania przez nie włókien azbestowych. Zależy to od zmieniającego się stanu materiałów wraz z upływem czasu oraz czynników na nie działających, tj. zużycia bądź uszkodzeń.

Należy zwrócić szczególną uwagę na łatwopalność niektórych wyrobów, mimo ognioodporności samego azbestu! Takich materiałów nie można palić, ponieważ podczas spalania uwalniane są włókna azbestu. Należą do nich związki bitumiczne i gumowe, a także polimerowe pokrycia podłogowe.

Kto jest narażony na włókna azbestowe?

Na ryzyko zetknięcia się z materiałami zawierającymi azbest narażeni są głównie przedstawiciele kilku zawodów. Są to: pracownicy budowlani, cieśle, stolarze, hydraulicy, gazownicy, elektrycy, instalatorzy okablowania, dozorcy, woźni, pracownicy stoczni zajmujący się złomowaniem i remontem statków oraz mechanicy, w tym mechanicy samochodowi.

Obecnie do grup szczególnie narażonych na szkodliwe wchłanianie włókien azbestu można zaliczyć:

• ekipy prowadzące prace usuwania i zabezpieczania wyrobów zawierających azbest;
• pracowników zakładów unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych zawierających azbest;
• mieszkańców domów i użytkowników obiektów usługowo-mieszkaniowych sąsiadujących z zakładami unieszkodliwiania odpadów azbestowych, w sąsiedztwie nieprawidłowo rekultywowanych składowisk.

Obowiązki wykonawcy prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest

Obecnie dopuszczalną formą kontaktu z wyrobami azbestowymi jest zabezpieczanie takich wyrobów, gdy ich stan na to pozwala oraz ich usuwanie wraz z przekazaniem takiego odpadu niebezpiecznego na składowisko.

Przez zabezpieczanie wyrobów zawierających azbest należy rozumieć m.in. prace związane z utrzymaniem obiektów budowlanych w należytym stanie technicznym, w których podczas ich budowy lub modernizacji używane były materiały zawierające azbest.

Usuwanie wyrobów zawierających azbest związane jest m.in. z wyburzaniem budynków lub ich części oraz z pracami modernizacyjnymi w obiektach budowlanych (w tym wymianą pokryć dachowych, zmianą elewacji, pracami termomodernizacyjnymi). Dotyczy także demontażu i oczyszczania instalacji, przy produkcji i montażu których wykorzystany był azbest.

Wykonawca prac powinien posiadać niezbędne wyposażenie techniczne i socjalne zapewniające prowadzenie prac określonych planem oraz przewidzieć zabezpieczenia pracowników i środowiska przed narażeniem na działanie azbestu.

Pracodawca ma obowiązek przeszkolenia pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do wykonywania pracy oraz prowadzenia okresowych szkoleń w tym zakresie. Nie wolno bowiem dopuścić pracownika do pracy, do wykonywania której nie posiada wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zgłoszenie prac związanych z usuwaniem lub zabezpieczaniem wyrobów zawierających azbest

Wykonawca prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest obowiązany jest do zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia tych prac właściwemu organowi nadzoru budowlanego, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed ich rozpoczęciem.

Druk zgłoszenia prac związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest

Zgłoszenie to powinno zawierać:

• rodzaj lub nazwę wyrobów zawierających azbest według grup wyrobów określonych w odrębnych przepisach,
• termin rozpoczęcia i planowanego zakończenia prac,
• adres obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej,
• kopię aktualnej oceny stanu wyrobów zawierających azbest,
• określenie liczby pracowników, którzy przebywać będą w kontakcie z azbestem,
• obowiązanie wykonawcy prac do przedłożenia nowego zgłoszenia w przypadku zmiany warunków prowadzenia robót.

Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości obowiązany jest zgłosić prace polegające na zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest do właściwego organu administracji architektoniczno-budowlanej.

Kontrola stanu wyrobów zawierających azbest

Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, przeprowadza kontrole stanu tych wyrobów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów. Z przeprowadzonej kontroli okresowej sporządza się ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest.

Według tej oceny ustala się tzw. stopnie pilności, od I do III, gdzie:

I stopień pilności – to wymagana bezzwłocznie wymiana lub zabezpieczenie,

II stopień pilności – to wymagana w czasie do 1 roku ponowna ocena,

III stopień pilności – to ponowna ocena w terminie do 5 lat.

Druk oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest

Bezpieczne usuwanie wyrobów zawierających azbest

Wykonawca prac zobowiązany jest do zastosowania odpowiednich środków technicznych ograniczających do minimum emisję azbestu do środowiska.

Prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest prowadzi się w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska oraz powodujący zminimalizowanie pylenia.

Podstawą bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest jest:

• nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy,
• używanie wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych narzędzi mechanicznych,
• demontaż wyrobów w miarę możliwości w całości, unikając destrukcji mechanicznej,
• wykonanie praz z dużą ostrożnością, bez uszkodzeń płyt eternitowych,
• bezwzględny zakaz niszczenia odpadów azbestowych, ich kruszenia, miażdżenia, swobodnego zrzucania  wysokości
• szczelne opakowanie odpadów azbestowych w grubą folię ( nie mniej niż 0,2 mm) o wytrzymałości uniemożliwiającej jej rozdarcie,
• oznakowanie odpadów azbestowych według ustalonego wzoru i ich wywiezienie na specjalnie do tego celu przystosowane legalne składowisko,
• sprzątnięcie terenu wykonywania robót z maksymalną starannością z wykorzystaniem metod tłumiących pył, jak wilgotne szmaty, ręczniki czy mokre mopy. Niedopuszczalne jest ręczne zamiatanie na sucho.

Transport wyrobów i odpadów zawierających azbest

Do transportu wyrobów i odpadów zawierających azbest stosuje się przepisy o przewozie towarów niebezpiecznych. W przypadku, gdy wskazane przepisy nie ustalają szczególnych warunków przewozowych dla tych odpadów, ich transport należy wykonać w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska.

Zapewnić to można przez:

• szczelne opakowanie w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm wyrobów i odpadów o gęstości objętościowej równej lub większej niż 1 000 kg/m3;
• zestalenie przy użyciu cementu, a następnie po utwardzeniu szczelne opakowanie w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm odpadów zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1 000 kg/m3;
• szczelne opakowanie odpadów pozostających w kontakcie z azbestem i zakwalifikowanych jako odpady o gęstości objętościowej mniejszej niż 1 000 kg/m3 w worki z folii polietylenowej o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm, a następnie umieszczenie w opakowaniu zbiorczym z folii polietylenowej i szczelne zamknięcie;
• utrzymywanie w stanie wilgotnym odpadów zawierających azbest w trakcie ich przygotowywania do transportu;
• oznakowanie opakowań odpadów;
• magazynowanie przygotowanych do transportu opakowań w osobnych miejscach zabezpieczonych przed dostępem osób niepowołanych.

Przed załadowaniem przygotowanych odpadów zawierających azbest środek transportu powinien być oczyszczony z elementów umożliwiających uszkodzenie opakowań w trakcie transportu. Ładunek odpadów należy umocować, aby w trakcie transportu nie był narażony na wstrząsy, przewracanie lub wypadnięcie z pojazdu.

Wygrodzenie i oznakowanie terenu prac

Teren prac powinien być wygrodzony z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych (nie mniejszej niż 1 m).

W strefie wykonywania prac należy umieścić w widocznym miejscu tablice informacyjne o treści: „Uwaga! Zagrożenie azbestem”. Gdy prace dotyczą wyrobów zawierających krokidolit, to treść tablic informacyjnych powinna wskazywać: „Uwaga! Zagrożenie azbestem – krokidolitem”.

Oznakowanie informujące o występowaniu azbestu

Oznakowanie wyrobów, odpadów i opakowań zawierających azbest, a także miejsc ich występowania powinno być zgodne z obowiązującym wzorem. Oznakowanie powinno posiadać wymiary: co najmniej 5 cm wysokości (H) i 2,5 cm szerokości. Powinno składać się z dwóch części:

• górnej (h1 = 40 % H) zawierającej literę „a” w białym kolorze na czarnym tle,
• dolnej (h2 = 60 % H) zawierającej wyraźny i czytelny napis w białym lub czarnym kolorze na czerwonym tle.

Jeżeli wyrób zawiera krokidolit, zwrot „zawiera azbest” powinien być zastąpiony zwrotem „zawiera krokidolit/azbest niebieski”.

Kontrola przedsiębiorcy przez Inspekcję Sanitarną

Państwowa Inspekcja Sanitarna kontroluje przedsiębiorców w zakresie przestrzegania przepisów prawa, które stanowią, że wykonawca prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest obowiązany jest m.in. do:

• znajomości przepisów regulujących bezpieczne zasady usuwania bądź unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest,
• zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia ww. prac właściwemu organowi nadzoru budowlanego, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac,
• przeszkolenia pracowników oraz osób kierujących pracami do przeszkolenia przez uprawnioną instytucję w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania przy zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest,
• opracowania planu usuwania wyrobów zawierających azbest, wyposażenia i zabezpieczenia pracowników w niezbędne środki ochrony indywidualnej i obuwie robocze,
• opracowania i udokumentowania ryzyka zawodowego,
• prowadzenia rejestrów wynikających z przepisów regulujących zagadnienia czynników rakotwórczych obecnych w środowisku pracy,
• posiadania aktualnych orzeczeń lekarskich stwierdzających u pracowników brak przeciwwskazań do pracy zatrudnionych w ekspozycji na azbest,
• odpowiedniego zabezpieczenia terenu podczas wykonywania prac rozbiórkowych,
• oznakowania obszaru prac z azbestem m.in. poprzez umieszczenie w widocznym miejscu tablic odpowiednich tablic informacyjnych,
• przekazywania corocznie właściwemu organowi Inspekcji Sanitarnej informacji o substancjach chemicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.