Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach

19.11.2025

Lekooporność drobnoustrojów – globalne wyzwanie zdrowia publicznego

Oporność drobnoustrojów na środki przeciwdrobnoustrojowe jest jednym z największych współczesnych zagrożeń zdrowia publicznego. Zjawisko to dotyczy różnych grup patogenów – przede wszystkim bakterii, ale także wirusów, grzybów i pasożytów.

Ważne daty:

18 listopada: Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach (ustanowiony w 2008 r. przez Komisję Europejską na wniosek ECDC).
18–24 listopada: Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach (ustanowiony w 2015 r. przez WHO).

1. Skąd bierze się oporność drobnoustrojów?

Głównymi przyczynami narastania i rozprzestrzeniania się oporności na leki są:

Rolnictwo i hodowla: Stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych w rolnictwie oraz w hodowli i leczeniu zwierząt (mimo prawnych ograniczeń w UE).
Nadużywanie leków u ludzi: Zbyt częste przepisywanie antybiotyków w nieuzasadnionych przypadkach, np. przy chorobach wirusowych lub stanach zapalnych nieinfekcyjnych.
Samoleczenie: Przyjmowanie antybiotyków „na własną rękę” (np. pozostałych po poprzednich terapiach) oraz nadużywanie leków dostępnych bez recepty.
Błędy w terapii: Stosowanie antybiotyków niezgodnie z zaleceniami lekarza, np. przerywanie leczenia lub zachowywanie niewłaściwych odstępów czasu między dawkami.

Mechanizm powstawania oporności

Drobnoustroje pod wpływem obecnych w środowisku leków podlegają mutacjom genetycznym, których celem jest przetrwanie w toksycznym środowisku.

Wytworzone mechanizmy oporności mogą być przekazywane między gatunkami bakterii (wymiana materiału genetycznego).
Proces ten zachodzi najczęściej w organizmach ludzi, zwierząt oraz w środowisku skażonym odchodami.
Bakterie oporne mogą łatwo przenosić się na innych ludzi i zwierzęta.

2. Konsekwencje oporności na antybiotyki

Wymiar zdrowotny, społeczny i gospodarczy tego zjawiska jest ogromny:

Trudności w leczeniu: Infekcje stają się niemożliwe do wyleczenia, co prowadzi do powikłań i śmierci. Często konieczne jest stosowanie tzw. terapii ratunkowych lub złożonych, a czasem żaden antybiotyk nie jest skuteczny.
Obciążenie systemu ochrony zdrowia: Rośnie liczba pacjentów wymagających opieki specjalistycznej.
Koszty społeczne: Dłuższe pobyty w szpitalu, wyższe koszty leczenia, mniejsza aktywność zawodowa, a nawet przedwczesne zgony.

📊 Statystyki: Szacuje się, że w 2021 r. oporność bakteryjna była bezpośrednią przyczyną 1,14 miliona zgonów i przyczyniła się do 4,71 miliona zgonów na świecie. Bez działań prewencyjnych liczby te mogą się podwoić w ciągu kilku lat.

3. Racjonalne stosowanie antybiotyków

Pamiętaj: Antybiotyki działają tylko na bakterie. Nie leczą infekcji wirusowych, takich jak grypa, RSV czy COVID-19.

Lek należy stosować wyłącznie w przypadku potwierdzonego lub wysoce prawdopodobnego zakażenia bakteryjnego, w dawkach i czasie zaleconym przez lekarza.

Zasady dla pacjentów: ❌ Nie sięgaj po antybiotyki pozostałe po wcześniejszym leczeniu. ❌ Nie przerywaj kuracji przy pierwszej poprawie samopoczucia. ❌ Nie dziel się antybiotykiem z innymi osobami. ❌ Nie wymuszaj na lekarzu przepisania antybiotyku przy infekcjach wirusowych.

Decyzja lekarza musi wynikać z analizy danych klinicznych i diagnostyki, a nie z presji pacjenta.

4. Kontrola zakażeń i rola szczepień

Drugim filarem walki z lekoopornością jest ograniczanie transmisji drobnoustrojów poprzez:

Badania przesiewowe i izolację pacjentów zakażonych bakteriami wieloopornymi.
Przestrzeganie reżimów sanitarnych w placówkach ochrony zdrowia.
Racjonalne stosowanie antybiotyków w weterynarii i produkcji żywności.

Dlaczego szczepienia są ważne?

Szczepienia ochronne to kluczowe narzędzie, ponieważ:

Zapobiegają chorobom, które wymagałyby podania antybiotyku.
Zmniejszają ryzyko powikłań bakteryjnych po chorobach wirusowych (np. po grypie).
Ograniczają krążenie patogenów (zarówno wrażliwych, jak i opornych) w populacji.

Zdrowy styl życia (dieta, sen, brak używek) również buduje odporność, redukując liczbę infekcji.

5. Strategia „One Health” (Jedno Zdrowie)

Walka z lekoopornością opiera się na założeniu, że zdrowie ludzi, zwierząt, roślin i środowiska naturalnego jest ze sobą ściśle powiązane. Działania muszą obejmować jednocześnie:

Sektor ochrony zdrowia.
Weterynarię i rolnictwo.
Ochronę środowiska.
Administrację publiczną.

🔗 Więcej informacji: antybiotyki.edu.pl

Źródła:

WHO: Antimicrobial resistance
ECDC: Factsheets for general public
GIS: Oporność na leki przeciwdrobnoustrojowe