Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Ostrowie Wielkopolskim

                                       KLESZCZE

                          -  co warto o nich wiedzieć?

 

                Kleszcze to stawonogi należące do pajęczaków z podgromady roztoczy są bardzo odporne – wytrzymują długie okresy suszy, głodne dojrzałe osobniki są w stanie przetrwać w odrętwieniu nawet 800 dni (larwy i nimfy – do 500 dni); żyją dość długo, średnio 2-4 lata.

            Kleszcze to czasowe pasożyty zewnętrzne ludzi i zwierząt, wywołujące choroby zakaźne i pasożytnicze.

           Zimą kleszcze zapadają w letarg (chowają się w ściółce i przesypiają niekorzystne warunki) ale można „złapać” je nawet w lutym – wystarczy,          że temperatura wzrośnie do  + 7 stopni C, by przerwały hibernację.

Występowanie kleszczy

                Naturalnym środowiskiem kleszczy jest każde delikatne wilgotne miejsce, w którym występuje roślinność i gryzonie. Preferowane miejsca charakteryzuje  duża wilgotność powietrza (80-100%), małe skoki temperatury w ciągu doby, nie przewiewność. Kleszcze przebywają głównie wśród drzew liściastych,  krzewów i na łąkach; skupiają się wzdłuż dróg i ścieżek leśnych porośniętych trawiastą roślinnością. Coraz częściej można je spotkać w miastach: parkach, skwerach, przydomowych  ogródkach, a  nawet  w  piwnicach.

Ryzyko  - choroby odkleszczowe

               W Polsce kleszcz pospolity to gatunek kleszcza najczęściej atakującego ludzi. Przenosi na przykład boreliozę oraz wirus Kleszczowe Zapalenie Mózgu (KZM)  na ludzi i zwierzęta. Kleszcze nie chorują tylko przenoszą infekcje (są tzw. wektorem – przenosicielem), jeśli zostały wcześniej zainfekowane. Zakażenie  u kleszczy  utrzymuje  się  przez  wiele  pokoleń.

               Pomimo faktu, że pokłucie przez kleszcza zwykle jest całkowicie bezbolesne, a sprawca wyjątkowo mały, konsekwencje przenoszonych           przez niego chorób mogą długotrwale wpłynąć na nasze życie. Przewlekłe    zmęczenie,   problemy   ze   snem,   porażenia    nerwów    utrudniające   poruszanie   – to   tylko   niektóre   z   nieprzyjemnych   konsekwencji  chorób  odkleszczowych.

 

 Najbardziej  znane  choroby  odkleszczowe, wywoływane  przez  patogeny     to:

• choroby bakteryjne:  borelioza,  tularemia,  bartonelloza,  babeszjoza;
• choroba wirusowa:  Kleszczowe  zapalenie  mózgu (KZM).

Szczyty aktywności kleszczy:

Wzmożona aktywność kleszczy spowodowana jest wzrostem temperatury.

Nimfy, samice i samce są głównie aktywne od marca do października/ listopada (sezon jest krótszy na wyżynach i w górach), larwy wykazują najwyższą aktywność  od kwietnia/maja do października.

Wielkość

Dorosłe samice przed pobraniem pokarmu mierzą około 3-4 mm, napite krwią liczą do 1 cm. Dorosłe samce mierzą do 3,5 mm. Nimfy przed pobraniem pokarmu liczą około 1,5 mm a larwy mierzą około 1 mm.             

 Ukąszenie

Kleszcz podczas zagłębiania się w skórę żywiciela wydziela dużą ilość szybko twardniejącej śliny, która tworzy rurkowatą pochewkę wokół narządów gębowych – trwale mocując je w skórze. Podczas żerowania kleszcz wydziela drugi typ śliny, która wywołuje rozpad tkanek żywiciela i zapobiega krzepnięciu krwi; wstrzykiwana ślina może zawierać chorobotwórcze bakterie i wirusy. Kleszcz żerując pochłania krew, limfę i rozpuszczone tkani żywiciela.  Gdy się nasyci to odpada. Wystarcza mu jedno żerowanie w każdym stadium   w momencie, gdy zostało ono przerwane, będzie chciał je dokończyć.                   

Żywiciele

Kleszcze poszukują żywicieli najintensywniej wiosną i jesienią. Kleszcze mimo, że są ślepe, świetnie radzą sobie podczas polowania. Szukają żywiciela            np. zwierząt – królika, jelenia, człowieka. Kleszcze żerują na ogół rano od 8.00-1200 i od godziny 16.00- 20.00. W upały jest ich mniej, ukrywają się.         Mogą żerować 6-7 dni i wypijają ok. 2 ml krwi i znacznie powiększają swoje rozmiary (dorosły głodny osobnik ma ok. 2 mm długości, a najedzony nawet 12 mm).

Naturalni wrogowie kleszczy

Mrówki, chrząszcze, ropuchy, ryjówki, myszy, szczury, ptaki, larwy motyli, roztocza.

Wskazówki, które pozwolą uniknąć pokłucia przez kleszcze:

• unikaj przebywania w wysokiej trawie lub zaroślach – nie tylko w lesie,  ale również na łąkach, a także w miejskich parkach;
• noś ubrania z długimi rękawami;
• wybieraj jasne ubrania;
• nakładaj na skórę środek odstraszający insekty;
• obejrzyj całe ciało w poszukiwaniu kleszczy po pobycie na łonie natury;
• zaszczep się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu.

Bezpieczne usuwanie kleszcza

NIE WOLNO miejsca wokół kleszcza i samego kleszcza smarować                     tłuszczem, masłem, kremem, ściskać, dusić (bo zwraca wydzielinę), ciągnąć,    przypalać, ucinać, wydłubywać, masować, wypychać, manipulować nim            w    jakikolwiek    sposób,   dotykać    gołymi    palcami.

Kleszcza należy chwycić jak najbliżej skóry ruchem lekko obrotowym energicznie pociągać do góry (nie należy wykręcać, robimy to w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara)  za pomocą  kleszczołapek, pęsety, lassa.  

Po usunięciu kleszcza rankę należy zdezynfekować i sprawdzić  czy w         skórze nie został fragment pasożyta. Gdy ranka jątrzeje, pojawi się  rumień należy  szybko  skontaktować  się  z  lekarzem.

​​​​​​Kto powinien się zaszczepić przeciw KZM?

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu zaleca się osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, w szczególności: 

• zatrudnionym przy eksploatacji lasu; 
• stacjonującemu wojsku; 
• funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej; 
• rolnikom; 
• młodzieży  odbywającej  praktyki, turystom  oraz   uczestnikom obozów i kolonii.                                                                                          Szczepienie  przeciw  KZM zalecane  jest  osobom  szczególnie   często podejmującym aktywność fizyczną poza  pomieszczeniami i  na  świeżym powietrzu, w tym: 
• biegaczom; 
• grzybiarzom; 
• właścicielom psów;  
• myśliwym; 
• rodzinom z małymi dziećmi. 

Źródło:

1. Ixodes ricinus - ECDC.Factsheet for experts. https://ecdc.europa.eu/en/disease-vectors
2. https://www.kleszcze.info.pl/jak-sie-chronic
3. https://www.gov.pl/web/gis/program-szczepien-ochronnych-na-rok-2021 
4. „Mały kleszcz – duży problem?” – Materiał  informacyjno-edukacyjny na temat kleszczy, związanych z nimi zagrożeń oraz profilaktyki chorób odkleszczowych – opracowanie: dr. n. med. Agnieszka Dyk-Duszyńska, Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Poznań 2018 r.
5. Grafiki do druku – Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Poznaniu.