Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Rypinie

Poliomyelitis zwane inaczej chorobą Heinego-Medina lub nagminnym porażeniem dziecięcym to groźna choroba zakaźna, którą  wywołują poliowirusy należące do rodzaju Enterovirus. Istnieją 3 typy poliowirusów, które nieznacznie różnią się zakaźnością i nasileniem objawów.

Polio należy do chorób „brudnych rąk” co oznacza, że zakażenie szerzy się głównie drogą pokarmową i drogą kropelkową – przez bliski kontakt z zakażonym człowiekiem, skażonymi przedmiotami, przez spożycie skażonych pokarmów i w wyniku niedostatecznego przestrzegania zasad higieny osobistej. Jeśli wirus polio przedostaje się do układu nerwowego, może powodować uszkodzenie komórek nerwowych prowadząc do porażeń i niedowładów. Na polio chorują głównie dzieci do 5 roku życia. Okres wylęgania, czyli okres od momentu kontaktu z wirusem do rozwinięcia objawów wynosi średnio 7-14 dni. Okres największej zakaźności występuje od kilku dni przed pojawieniem się pierwszych objawów choroby do 3-4 tygodni po ich wystąpieniu. Chorzy wydalają wirusy z kałem nawet do 6 tygodni.

Przebieg zakażenia wirusem polio może dawać różnorodne objawy kliniczne:

•  zakażenie bezobjawowe (w większości przypadków),

• polio poronne czyli nieswoista choroba gorączkowa (4-8%): bóle głowy, niewysoka (<39°C) gorączka z osłabieniem, bóle brzucha, wymioty, brak apetytu, trwa 24-72 godzin, po których następuje całkowite wyleczenie, często nie zostaje rozpoznana,

• postać nieporażenna polio (oponowa, 1-2%): jałowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z gorączką, bólem głowy, światłowstrętem, bólami mięśni, wymiotami, objawami oponowymi i osłabieniu odruchów, wyzdrowienie następuje po okresie 3-10 dni,

• postać porażenna (ok. 1%): objawy takie jak w wyżej wymienionych postaciach oraz porażenie mięśni szkieletowych.

Postać porażenna polio dotyka przede wszystkim dzieci starsze i osoby dorosłe. Ciężki przebieg dotyczy również częściej: kobiet ciężarnych, pacjentów z zaburzeniami odporności (np. w przebiegu zakażenia HIV) oraz pacjentów stosujących leki obniżające odporność np. po przeszczepieniu narządów. Przy zakażeniu polio obejmującym porażenie pojawia się duża bolesność mięśni, przeczulica, oraz skurcze mięśniowe. Porażenia mięśni mają charakter wiotki, czyli powodują spadek napięcia mięśniowego i są zazwyczaj asymetryczne. Polio w zależności od miejsca zajętych neuronów może powodować: zaburzenia krążenia, połykania i oddychania, zatrzymanie moczu, a nawet zgon. 

Objawy zakażenia polio, które przebiega bez zajęcia układu nerwowego, zwykle ustępują samoistnie w ciągu kilku dni nie pozostawiając zdrowotnych konsekwencji. Najgroźniejsze stałe powikłania polio dotyczą trwałych porażeń mięśni, uszkodzenia komórek nerwowych w rdzeniu kręgowym oraz nerwów czaszkowych. Przy porażeniach mięśni oddechowych dochodzi do najpoważniejszych konsekwencji takich jak niewydolność oddechowa i zastoinowe zapalenie płuc, które wynikają z upośledzonej wentylacji płuc oraz unieruchomienia pacjenta.

Diagnostyka polio wykonywana jest w referencyjnych laboratoriach. Wirusa izoluje się i identyfikuje z próbek kału, płynu mózgowo-rdzeniowego lub wymazu z gardła. Mniej przydatne diagnostycznie są badania serologiczne, w których ocenia się obecność przeciwciał w klasie IgM (przeciwciała wczesne) lub wzrost miana tych przeciwciał w 2 próbkach surowicy krwi w odstępie 3-4 tygodni.

Całkowite wyleczenie polio jest możliwe u pacjentów bez porażeń. Jeśli dochodzi do porażeń wiotkich, stają się one trwałym powikłaniem choroby Heinego-Medina. Przechorowanie polio pozostawia trwałą odporność względem typu wirusa (jednego z trzech), który wywołał zakażenie.

W leczeniu polio stosuje się terapię objawową: zmniejszenie temperatury ciała uzyskuje się poprzez leki przeciwgorączkowe oraz podawanie leków przeciwbólowych. Terapia polega również na leczeniu u pacjenta zaburzeń wodno – elektrolitowych, zaburzeń krzepnięcia krwi oraz odpoczynku. U chorych na polio z porażeniem mięśni oddechowych stosuje się wspomaganie oddechu. Nie istnieje przyczynowe leczenie polio, czyli ukierunkowane na zwalczanie samego wirusa.

Poliomyelitis stanowiło w przeszłości znaczne obciążenie dla społeczeństwa. Przed wprowadzeniem szczepień choroba Heinego-Medina rocznie powodowała tysiące zgonów oraz kilkanaście tysięcy przypadków trwałego inwalidztwa u dzieci w wieku szkolnym na świecie. Od 1988 roku prowadzony jest Światowy Program Eradykacji Poliomyelitis. W ramach tego programu organizuje się masowe akcje szczepień w krajach o słabszej infrastrukturze oraz kontynuuje się szczepienia we wszystkich krajach świata, w których wyeliminowano już zachorowania.

 Dzięki programowi liczba zachorowań zmniejszyła się o 99%. Szczepienia przeciwko polio prowadzone są w Polsce od połowy lat 50-tych, a od 1984 roku nie stwierdza się  zachorowań wywołanych dzikim wirusem polio w naszym kraju. Ze względu na możliwość zakażenia wirusem z krajów podróżniczych u wszystkich dzieci prowadzone są obowiązkowe szczepienia przeciwko polio. Zgodnie z obowiązującym w Polsce Programem Szczepień Ochronnych wszystkim dzieciom podawane są cztery dawki inaktywowanej szczepionki przeciwko polio:

• w 3-4 miesiącu życia,

• w 5-6 miesiącu życia,

• w 16-18 miesiącu życia,

• przypominająca dawka podawana jest w 6 roku życia.

Szczepionka przeciw polio jest w pełni bezpieczna. Odczyny miejscowe: lekkie zaczerwienienie, ból, stwardnienie lub obrzęk w miejscu wstrzyknięcia występują bardzo rzadko i utrzymują się zwykle 1-2 dni. U niektórych dzieci i dorosłych szczepionka może powodować objawy nieswoiste tj.: bóle głowy, wymioty, biegunkę.

Przejście cyklu szczepień przeciwko polio zapewnia odporność przed wirusem na całe życie. U osób szczególnie narażonych na zakażenie, na przykład podróżujących do regionów świata, w których występuje polio, pracowników laboratoryjnych mających kontakt z poliowirusami oraz pracowników ochrony zdrowia mających kontakt z zakażonymi wirusem polio, można rozważyć podanie dawki przypominającej.

Dzięki wieloletnim masowym szczepieniom, ryzyko zachorowania na poliomyelitis w Polsce jest bliskie zeru. Dopóki jednak występują zachorowania w niektórych regionach Azji, istnieje ryzyko zawleczenia zachorowań do Europy. Wtedy niezaszczepione dzieci mogą zachorować.