Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Żyrardowie

Ustanowiony przez Komisję Europejską w 2008 roku Europejski Dzień Wiedzy                                              o Antybiotykach (EAAD, ang. European Antibiotic Awareness Day) corocznie jest obchodzony 18 listopada w krajach Unii Europejskich.

Od roku 2018, w dniach 18-24 listopada obchodzony jest Światowy Tydzień Wiedzy                                       o Antybiotykach (WAAW, ang. World Antibiotic Awareness Week) ustanowiony przez WHO w 2015 w roku.

Celem kampanii jest zwrócenie uwagi na narastanie oporności na antybiotyki wśród drobnoustrojów wywołujących zakażenia u ludzi.  Tegorocznym tematem przewodnim kampanii EAAD/WAAW jest hasło „Działaj teraz. Chroń naszą teraźniejszość, zabezpiecz naszą przyszłość”.

WHO oraz ECDC zachęcają do prowadzenia działań zwiększających świadomość na temat zjawiska oporności na leki przeciwdrobnoustrojowe i jej konsekwencjach wśród ogółu społeczeństwa, pracowników ochrony zdrowia, weterynarii, ochrony środowiska i administracji państwowej.

Walka z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe wpisuje się także w działania prowadzone w ramach koncepcji Jedno Zdrowie (ang. One Health), uwzględniającej wzajemne powiązania między zdrowiem ludzi, zwierząt, roślin i środowiska.

LEKI PRZECIWDROBNOUSTROJOWE

Środki przeciwdrobnoustrojowe (antybiotyki, leki przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze                                      i przeciwpasożytnicze) to substancje stosowane w leczeniu infekcji u ludzi, zwierząt oraz roślin. Wprowadzenie antybiotyków do terapii zakażeń było jednym z najważniejszych odkryć w historii medycyny. Zrewolucjonizowały one leczenie infekcji bakteryjnych, znacząco zmniejszając zachorowalność i śmiertelność spowodowaną przez chorobotwórcze bakterie. Obecnie stanowią nieodzowne narzędzie medycyny, umożliwiając wykonywanie wielu procedur, takich jak przeszczepy, chemioterapia nowotworów czy inwazyjne zabiegi chirurgiczne, które bez ich zastosowania byłyby niemożliwe. Niestety, antybiotyki często są stosowane niewłaściwie. Po pierwsze, bywają przepisywane w infekcjach wirusowych, wobec których są nieskuteczne. Po drugie, nadużywa się preparatów o szerokim spektrum działania, które niszczą wiele różnych bakterii, a nie tylko te odpowiedzialne za daną chorobę. Po trzecie, leki te bywają stosowane zbyt długo lub zbyt krótko – zwłaszcza gdy pacjent przerywa terapię po uzyskaniu chwilowej poprawy.

 

OPORNOŚĆ NA LEKI PRZECIWDROBNOUSTROJOWE

Niewłaściwe stosowanie antybiotyków sprzyja powstawaniu i rozprzestrzenianiu się szczepów bakterii opornych na leczenie. Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe (ang. Antimicrobial Resistance, AMR) to obecnie jedno z największych globalnych zagrożeń zdrowotnych. Zjawisko to polega na tym, że drobnoustroje zmieniają się pod wpływem działania leków i przestają na nie reagować. W konsekwencji leczenie infekcji staje się znacznie trudniejsze, a czasem niemożliwe, co może prowadzić do śmierci chorego. Nieskuteczność leków powoduje, że infekcje utrzymują się w organizmie dłużej,                                            a drobnoustroje je wywołujące mogą łatwiej przenosić się na inne osoby. Lekarze na całym świecie coraz częściej spotykają się z przypadkami zakażeń, których nie można skutecznie leczyć, ponieważ bakterie są oporne na dostępne antybiotyki. Oporność ta rośnie do niebezpiecznego poziomu we wszystkich regionach świata. Pojawiają się też nowe mechanizmy oporności, które rozprzestrzeniają się globalnie, zagrażając skutecznemu leczeniu powszechnych infekcji. Coraz więcej chorób, takich jak zapalenie płuc, gruźlica, rzeżączka czy salmonelloza, staje się znacznie trudniejszych do wyleczenia, gdyż dotychczas stosowane leki tracą skuteczność. W 2024 roku opublikowano wyniki kompleksowego badania globalnych trendów antybiotykooporności w latach 1990–2021 oraz prognoz do roku 2050. Szacuje się, że w 2021 r. oporność bakteryjna była bezpośrednią przyczyną 1,14 miliona zgonów i przyczyniła się do 4,71 miliona zgonów na świecie. W ciągu ostatnich 31 lat śmiertelność z powodu AMR różniła się w zależności od wieku i regionu: spadła o ponad 50% wśród dzieci poniżej 5 roku życia, ale wzrosła o ponad 80% wśród osób powyżej 70 roku życia. Największy wzrost liczby zgonów odnotowano w przypadku zakażeń wywołanych przez opornego na metycylinę gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus MRSA) – z 57 200 w 1990 r. do 130 000 w 2021 r. Wśród bakterii Gram-ujemnych najszybciej rosła oporność na karbapenemy – z 127 000 przypadków w 1990 r. do 216 000 w 2021 r. Prognozy wskazują, że w 2050 roku liczba zgonów bezpośrednio związanych z opornością może wzrosnąć do 1,91 miliona. Najwyższe wskaźniki śmiertelności przewiduje się w Azji Południowej, Ameryce Łacińskiej i na Karaibach. Największy odsetek zgonów (ok. 66%) będzie dotyczył osób starszych, powyżej 70. roku życia. Nadużywanie i niewłaściwe stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych u ludzi, zwierząt i roślin to główne przyczyny rozwoju oporności.                        

 W efekcie powstają tzw. „superbakterie” – szczepy oporne na działanie wielu antybiotyków, co sprawia, że leczenie zakażeń przez nie wywołanych staje się bardzo ograniczone,                               a czasem wręcz niemożliwe. Coraz częściej izoluje się szczepy bakterii opornych na wszystkie dostępne leki. Oporność na antybiotyki prowadzi do wydłużenia hospitalizacji, zwiększa ryzyko niepowodzenia terapii i zgonu pacjenta oraz znacząco podnosi koszty leczenia. Antybiotykooporność może dotknąć każdego – niezależnie od wieku czy miejsca zamieszkania. Każdy z nas może jednak przyczynić się do zwiększania świadomości                                    i odpowiedzialnego stosowania antybiotyków!                            

W krajach, gdzie antybiotyki są dostępne bez recepty lub brak jest wytycznych opartych na dowodach naukowych (Evidence Based Medicine), problem narasta szczególnie szybko. Nadużywanie i niekontrolowany dostęp do tych leków sprzyjają rozwojowi oporności.                                       Bez zdecydowanych działań możemy powrócić do „ery przedantybiotykowej”, kiedy to nawet proste zakażenie mogło zakończyć się śmiercią pacjenta. Organizacje zdrowia publicznego ostrzegają, że zaledwie 80 lat po odkryciu penicyliny stoimy w obliczu braku skutecznych leków na część infekcji bakteryjnych. Nawet jeśli powstaną nowe preparaty, bez zmiany zachowań, oporność nadal będzie poważnym zagrożeniem. Konieczne są także działania profilaktyczne: szczepienia, częste mycie rąk, bezpieczne zachowania seksualne i właściwa higiena żywności.

Antybiotykooporność nazywana jest przez lekarzy i naukowców „cichą pandemią XXI wieku”. Dotyka wszystkie regiony świata – zarówno kraje bogate, jak i rozwijające się – pogłębiając nierówności i ubóstwo. Dodatkowo, świat mierzy się z kryzysem dostępu do antybiotyków.                              W obliczu rosnącej oporności brakuje środków na badania oraz zapewnienie równego dostępu do nowych i istniejących szczepionek, diagnostyki i leków.

KONCEPCJA JEDNO ZDROWIE (ONE HEALTH)

Walka z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe wpisuje się także w działania One Health. Koncepcja „Jedno zdrowie” nie jest nowa, ale zyskała większe zainteresowanie ewaluując w ciągu ostatniej dekady pod wpływem zwiększonej częstotliwość i skali zagrożeń łączących zdrowie ludzi, zwierząt, roślin i środowiska.

Koncepcja „Jedno Zdrowie” wzywa do holistycznego i systemowego podejścia, które uwzględnia wzajemne powiązania między zdrowiem ludzi, zwierząt, roślin i środowiska. Od 2016 roku, corocznie, każdego 3 listopada obchodzony jest Światowy Dzień One Health. Opracowana w roku 2022 przez Panel Ekspertów Wysokiego Szczebla One Health (ang. One Health High-Level Expert Panel, OHHLEP) definicja określa koncepcję Jedno Zdrowie jako zintegrowane, ujednolicone podejście, którego celem jest zrównoważenie i optymalizacja zdrowia ludzi, zwierząt, roślin i ekosystemów. Uznaje ono, że zdrowie ludzi, zwierząt domowych i dzikich, roślin i szerszego środowiska (w tym ekosystemów) są ściśle powiązane i współzależne.

Podejście to mobilizuje wiele sektorów, dyscyplin i społeczności na różnych poziomach społeczeństwa do współpracy na rzecz wspierania dobrostanu i przeciwdziałania zagrożeniom dla zdrowia i ekosystemów, jednocześnie odpowiadając na zbiorowe zapotrzebowanie na czystą wodę, energię i powietrze, bezpieczną i wartościową żywność, podejmując działania w sprawie zmian klimatu i przyczyniając się do zrównoważonego rozwoju. Warto także pamiętać, że zdrowiu zwierząt i roślin uprawianych na żywność zagraża również AMR. Środki przeciwdrobnoustrojowe odgrywają kluczową rolę w zdrowiu ludzi, zwierząt i roślin, a także w bezpieczeństwie żywności i bezpieczeństwie żywnościowym. Jednak AMR stanowi stale rosnące i powszechne zagrożenie, napędzane nadużywaniem                        i niewłaściwym stosowaniem środków przeciwdrobnoustrojowych w sektorze ludzkim, zwierzęcym i roślinnym. Istnieje wiele czynników społecznych i środowiskowych, które przyspieszają pojawianie się i rozprzestrzenianie się genów oporności i patogenów wśród ludzi, zwierząt i środowiska. Należą do nich niedostateczny dostęp do usług zdrowotnych, brak czystej wody, złe warunki sanitarne, niewłaściwe gospodarowanie odpadami i higiena, niewystarczające regulacje prawne oraz brak świadomości i edukacji na temat ryzyka oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe i prawidłowego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych.

Nadal też obowiązują nas przyjęte przez Radę UE w czerwcu 2023 roku zalecenia (2023/C 220/01) obejmujące następujące działania:

1. Opracowanie krajowych planów działania na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

2. Nadzorowanie i monitorowanie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe i ich konsumpcji.

3. Zapobieganie zakażeniom i ich kontrola.

4. Zarządzanie i rozważne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych.

5. Nadzór nad konsumpcją i opornością środków przeciwdrobnoustrojowych.

6. Podnoszenie świadomości, poprawa kształcenia i szkolenia.

7. Badania, rozwój i zachęty do innowacji i dostępu do środków przeciwdrobnoustrojowych i innych medycznych środków przeciwdziałania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

8. Współpraca i przekazywanie danych o oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe                    i ich konsumpcji do globalnego systemu nadzorowania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

9. Opracowanie i wdrażanie międzynarodowych norm i wytycznych dotyczących m.in. odpowiedzialnego i rozważnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych.

10. Sprawozdawczość, czyli przedstawienia Radzie, cztery lata po przyjęciu niniejszego zalecenia, sprawozdania z postępów w jego realizacji.

KAMPANIA EAAD/WAAW’ 2025

Wychodząc naprzeciw wyzwaniom związanym z narastaniem antybiotykoodporności, dwie organizacje: Europejskie Centrum Zapobiegania  i Kontroli Chorób (ECDC ang. European Centre for Disease Prevention and Control) oraz Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization) opracowały i wdrożyły zalecenia zwiększające świadomość społeczeństwa   i pracowników ochrony zdrowia, weterynarii, rolnictwa, ochrony środowiska i administracji państwowej na temat oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, w tym na antybiotyki.  Na wniosek ECDC Komisja Europejska ustanowiła w roku 2008 Europejski Dzień Wiedzy Antybiotykach (EAAD, ang. European Antibiotic Awareness Day), który corocznie jest obchodzony w krajach Unii Europejskich dnia 18 listopada.

Z kolei od roku 2018, w dniach 18-24 listopada obchodzony jest Światowy Tydzień Wiedzy                                    o Antybiotykach (WAAW, ang. World Antibiotic Awareness Week), ustanowiony przez WHO w roku 2015 (16-22 XI). W Polsce koordynatorem kampanii Europejski Dzień Wiedzy                                 o Antybiotykach i Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach jest Narodowy Instytut Leków w Warszawie. Działania te prowadzi w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia                  na lata 2021-2025 finansowanego ze środków Ministra Zdrowia.

ŚWIATOWY TYDZIEŃ WIEDZY O ANTYBIOTYKACH (WAAW)

Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach jako globalna kampania ma na celu zwiększenie świadomości na temat narastania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe                                               i promowanie działań ograniczających pojawianie i rozprzestrzenianie chorób i zakażeń opornych na leki. WHO uznała oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe za jedno z 10 najpoważniejszych globalnych zagrożeń zdrowia publicznego oraz przedstawiła założenia globalnego planu działania na rzecz zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe poprzez zwiększanie świadomości i wiedzy oraz zachęcanie do rozważnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych. W maju 2015 roku na Światowym Zgromadzeniu Zdrowia zatwierdzono „Globalny plan działania dotyczący oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe” (ang. Global action plan on antimicrobial resistance), mający na celu zapewnienie zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom oraz ich leczenia za pomocą bezpiecznych i skutecznych leków.

Pięć celów strategicznych Globalnego Planu zaleca:

1. Zwiększanie świadomości i zrozumienia oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe

2. Wzmocnienie nadzoru i badań

3. Zmniejszenie częstości infekcji

4. Optymalizację stosowania leków przeciwdrobnoustrojowych

5. Zapewnienie zrównoważonych inwestycji w zwalczanie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Od czasu przyjęcia globalnego planu działania w 2015 roku ponad 170 krajów opracowało wielosektorowe krajowe plany działania w celu rozwiązania problemu AMR. Po analizie uzyskanych wyników, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Program Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP) i Światowa Organizacja Zdrowia Zwierząt (WOAH) zaplanowały aktualizację globalnego planu na lata 2025-2028. Zaktualizowany Plan nie tylko zapewni dostępność wytycznych ułatwiających przyspieszenie działań, ale także będzie odzwierciedlał wielosektorowe podejście „Jedno Zdrowie”.

Tematem tegorocznej kampanii WAAW jest hasło: „DZIAŁAJ TERAZ. CHROŃ NASZĄ TERAŹNIEJSZOŚĆ, ZABEZPIECZ NASZĄ PRZYSZŁOŚĆ”. Przypomina ono, że zjawisko oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe już istnieje i wpływa nie tylko na nasze zdrowie, ale także oddziałuje na zdrowie zwierząt i stan środowiska, w którym wszyscy żyjemy. Przesłanie jest jasne: aby stawić czoła temu zagrożeniu musimy działać teraz, w sposób skoordynowany i we wszystkich sektorach. Dlatego, w oparciu o wnioski opracowane podczas Spotkania Wysokiego Szczebla Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 2024 r. w sprawie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe i po przyjęciu Deklaracji politycznej na rok 2025, kampania wzywa wszystkich, w tym rządy, społeczeństwa obywatelskie, świadczeniodawców opieki zdrowotnej, lekarzy weterynarii i innych specjalistów ds. zdrowia zwierząt, rolników, podmioty działające na rzecz środowiska i opinię publiczną, do przekształcenia zobowiązań politycznych w rzeczywiste działania. Razem możemy zachować skuteczność środków przeciwdrobnoustrojowych i zbudować zdrowszą, bardziej zrównoważoną planetę dla przyszłych pokoleń. Założenia wynikające z realizacji nowego hasła opisano w zadaniach kierowanych do poszczególnych grup uczestniczących                                     w kampanii.

EUROPEJSKI DZIEŃ WIEDZY O ANTYBIOTYKACH (EAAD)

EAAD to europejska inicjatywa zdrowotna koordynowana przez ECDC, które w roku 2025 obchodzi 20-lecie swojej działalności. Stanowi wsparcie dla kampanii na rzecz zapobiegania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe prowadzonych w poszczególnych krajach członkowskich UE. Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach jest skoordynowany ze Światowym Tygodniem Wiedzy o Antybiotykach. Dane opublikowane przez ECDC w związku z realizacją EAAD w roku 2024 pokazują, że pomimo poprawy w niektórych obszarach, UE nie osiąga swoich celów w zakresie zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe zaplanowanych do roku 2030. Co więcej, w latach 2019–2023 spożycie antybiotyków w UE wzrosło o 1%, co skutkuje odejściem od zalecanego przez Radę Unii Europejskiej celu redukcji o 20% do 2030 r. Chociaż w tym samym okresie nastąpił znaczny spadek zakażeń krwi wywołanych przez opornego na metycylinę gronkowca złocistego (MRSA), sytuacja w innych krytycznych obszarach, takich jak zakażenia krwi wywołane przez oporną na karbapenemy Klebsiella pneumoniae, pogorszyła się (w latach 2019–2023 zachorowalność wzrosła o prawie 60%). Stanowi to rosnące zagrożenie dla pacjentów w szpitalach w całej UE, zwłaszcza że nadal dostępnych jest bardzo niewiele opcji terapeutycznych w leczeniu pacjentów zakażonych oporną na karbapenemy Klebsiella pneumoniae. Aby odwrócić ten niepokojący trend, ECDC wzywa do przyspieszenia wysiłków w trzech głównych obszarach:

1. Zapobieganie zakażeniom i ich kontrola

2. Rozważne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych

3. Opracowywanie nowych środków przeciwdrobnoustrojowych i dostęp do nich.

 

Wobec braku bardziej zdecydowanych i szybszych działań w dziedzinie zdrowia publicznego jest mało prawdopodobne, aby UE osiągnęła zakładane cele do 2030 r. W konsekwencji zwiększy się liczba zakażeń bakteriami opornymi na środki przeciwdrobnoustrojowe, które będą trudniejsze do wyleczenia, co doprowadzi do rosnących wyzwań dla pacjentów                                  i większej liczby zgonów związanych z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe.

 

NIEZBĘDNE DZIAŁANIA DLA POPRAWY SYTUACJI

Przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z narastaniem oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe wymaga wielosektorowych działań. Ważne są kampanie edukacyjne na temat racjonalnej antybiotykoterapii i zapobiegania zakażeniom prowadzone w sposób ciągły i kierowane do specjalistów medycznych i do ogółu społeczeństwa. Konieczne są działania w innych obszarach: wzmocnienie kontroli zakażeń, monitorowanie antybiotykooporności, zużycia antybiotyków i wprowadzanie procedur sprzyjających utrzymaniu efektywności dostępnych leków, właściwa polityka rejestracyjna i refundacyjna. Ze względu na dynamikę zjawiska antybiotykooporności konieczne są inwestycje w prace nad wprowadzaniem nowych leków, strategii terapeutycznych, szczepień i narzędzi diagnostycznych, zwłaszcza tych nakierowanych na bakterie wielolekooporne. Nie wolno też zapominać, że kluczowym fundamentem zdrowia i dobrostanu ludzi, zwierząt i roślin jest zdrowie środowiska. Utrzymanie zdrowia ekosystemów poprzez ochronę środowisk naturalnych pomaga zachować bioróżnorodność, ograniczając pojawianie się                                                    i przenoszenie chorób na styku zwierząt, ludzi i roślin, zwiększając dobrostan i promując zdrowie. Degradacja środowiska spowodowana działalnością człowieka to szereg zagrożeń dla zdrowia.

PAMIĘTAJMY! ANTYBIOTYKOOPORNOŚĆ TO ZAGROŻENIE DLA ZDROWIA I ŻYCIA NAS WSZYSTKICH. SKUTECZNOŚĆ ANTYBIOTYKÓW I MOŻLIWOŚĆ LECZENIA ZAKAŻEŃ                          I CHORÓB BAKTERYJNYCH, ZALEŻY OD ICH ROZSĄDNEGO STOSOWANIA.

DZIAŁAJ TERAZ. CHROŃ NASZĄ TERAŹNIEJSZOŚĆ, ZABEZPIECZ NASZĄ PRZYSZŁOŚĆ

Materiał informacyjny przygotowany przez: https://antybiotyki.edu.pl/edwa/materialy-informacyjne/

Literatura:

1. Antimicrobial Resistance Collaborators (2024); Global burden of bacterial antimicrobial resistance 1990–2021: a systematic analysis with forecasts to 2050. The Lancet; 404: P1199-226; https://doi.org/10.1016/S0140-6736(24)01867-1

2. A. Ziółko „Koncepcja Jedno Zdrowie (One Health)”; biuletyn informacyjny NPZ 2/2024; https://antybiotyki.edu.pl/wp-content/uploads/2024/12/Biuletyn-Informacyjny-2_2024.pdf

3. One Health Joint Plan of Action (2022-2026); FAO, UN, WHO, WOAH, Rzym 2022; https://www.woah.org/app/uploads/2022/04/one-health-joint-plan-of-action-final.pdf

4. Zalecenia Rady ws. intensyfikacji działań w zakresie zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w ramach podejścia „Jedno zdrowie”; Dziennik Urzędowy UE; https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32023H0622(01)

5. Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach – strona internetowa kampanii w Polsce; https://antybiotyki.edu.pl/edwa/

6. Globalny plan działania w sprawie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe https://www.emro.who.int/health-topics/drug-resistance/global-action-plan.html

7. World AMR Adwareness Week 2025; https://www.who.int/campaigns/world-amr-awareness-week/2025

8. Wytyczne kampanii WAAW https://cdn.who.int/media/docs/default-source/antimicrobial-resistance/waaw-2025-campaign-guide_final.pdf?sfvrsn=c51ed31f_3&download=true