Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska we Wrocławiu

Dnia 11 sierpnia 2022 r. RDOŚ we Wrocławiu wszczął z urzędu postępowanie w sprawie wydania decyzji, o której mowa w art. 15 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2187), zwanej dalej ustawą szkodową, nakładającej na podmiot korzystający ze środowiska obowiązek przeprowadzenia działań zapobiegawczych, w związku z wystąpieniem bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku w gatunkach chronionych oraz w wodach, w wyniku zanieczyszczenia wód rzeki Odry.

Postępowanie prowadzone było w porozumieniu z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Opolu, Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim, Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Szczecinie oraz Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Katowicach, zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy szkodowej.

Po przeprowadzeniu postępowania w trybie przepisów ustawy szkodowej, decyzją z dnia 1 grudnia 2023 r. RDOŚ we Wrocławiu umorzył postępowanie w sprawie katastrofy ekologicznej na Odrze.

Przepisy ustawy szkodowej stosuje się do bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku, gdy jest możliwe ustalenie związku przyczynowego między bezpośrednim zagrożeniem szkodą w środowisku lub szkodą w środowisku, a działalnością konkretnego, ujawnionego podmiotu korzystającego ze środowiska.

Pomimo przeprowadzenia postępowania szkodowego na niespotykaną dotąd skalę, realizacji szeregu różnych działań, zarówno w ramach prac terenowych, jak i działań stricte administracyjnych, podjęte czynności nie pozwoliły na ujawnienie sprawcy (w rozumieniu ustawy szkodowej), tj. podmiotu korzystającego ze środowiska, którego działalność można by powiązać z zaistniałą katastrofą ekologiczną.

Jak wykazano w uzasadnianiu decyzji umarzającej postępowanie, dostępne wyniki badań pokazują, że nie można wprost powiązać toksycznego zakwitu złotej algi jedynie z wysokim zasoleniem wody w Odrze, czy nawet szerzej – z odprowadzaniem ścieków do Odry, głównie ze względu na to, że charakter zjawiska ma wieloczynnikowe podłoże. To powoduje, że nie ma możliwości wskazania podmiotu czy nawet podmiotów odpowiedzialnych. W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z bezpośrednią przyczyną naturalną, jednak uwarunkowaną czynnikami antropogenicznymi, o charakterze obszarowym, powiązanymi z warunkami atmosferycznymi i hydrologicznymi, na które w dużej mierze również oddziałuje działalność człowieka. Nie jest to jednak działalność regulowana przepisami ustawy szkodowej. Nie można zatem obciążyć odpowiedzialnością za sytuację, jaka miała miejsce na Odrze latem 2022 r., jednego czy nawet kilku podmiotów. Nie ma dowodów potwierdzających, że przyczyną śnięcia ryb i mięczaków było zasolenie Odry. Wody rzeki Odry charakteryzują się podobnym zasoleniem od wielu lat, a wcześniej nie występowały toksyczne zakwity Prymnesium parvum. Dane z pomiarów parametrów wody prowadzonych w zbiorniku Czernica i starorzeczu Odry w Januszkowicach wskazują, że do toksycznego zakwitu „złotej algi” doszło przy przewodności elektrolitycznej nieprzekraczającej 1500 uS/cm. W 2023 r. w rezerwacie Łacha Jelcz wielokrotnie stwierdzano znaczne ilość osobników Prymnesium parvum, przy stosunkowo niskiej przewodności elektrolitycznej wody i braku śnięć ryb. Powyższe potwierdzają również obserwacje i badania prowadzone na obszarze Zalewu Szczecińskiego oraz Roztoki Odrzańskiej, przedstawione w raporcie końcowym, które podważają bezpośredni związek pomiędzy zasoleniem a ilością złotej algi, toksycznym zakwitem i w końcu śmiercią organizmów wodnych.

W związku z powyższym nie ma żadnych podstaw, aby odpowiedzialnością za masowe śnięcie organizmów wodnych w Odrze w 2022 r. obciążyć solidarnie podmioty dokonujące zrzutów do Odry wód zasolonych. Nie ma dowodów na to, że przyczyną śmierci organizmów było zasolenie. Dostępne analizy, wyniki badań, ale również literatura przedmiotu ponad wszelką wątpliwość wskazują, że toksyczne zakwity Prymnesium parvum złotej algi mają przyczynę wieloczynnikową i nie do końca rozpoznany mechanizm.

W toku przeprowadzonego postępowania przeanalizowano wiele raportów, ekspertyz i artykułów naukowych opublikowanych przez ekspertów, naukowców z różnych dziedzin, w tym: biologów (mikrobiologów, zoologów, ichtiologów), hydrologów, klimatologów, działających zarówno w ramach zespołu powołanego przez Ministra Klimatu i Środowiska, jak i realizujących badania naukowe na własną rękę. Przeanalizowano również opracowania opublikowane przez organizacje pozarządowe. Żaden z autorów nie podjął się jednoznacznego wskazania sprawcy katastrofy, który odpowiadałby za pojawienie się i zakwit Prymnesium parvum. Wszyscy natomiast wskazywali na wieloczynnikowy charakter zjawiska.

W szerokim, potocznym znaczeniu, sytuację jaka miała miejsce na Odrze w 2022 r. można określić mianem katastrofy ekologicznej. Należy jednak podkreślić, że nie każde zanieczyszczenie środowiska czy też zniszczenie w środowisku przyrodniczym, nawet znacznych rozmiarów, można kwalifikować jako szkodę w środowisku w rozumieniu ustawy szkodowej, co prowadzi do wyłączenia odpowiedzialności na podstawie tej ustawy.

Ustawa szkodowa nie zastępuje innych przepisów szczegółowych regulujących zagadnienia ochrony środowiska. Właściwe organy nadal dysponują stosownymi instrumentami prawnymi dotyczącymi naruszenia przepisów z zakresu ochrony środowiska.

Jednocześnie informuję, że RDOŚ we Wrocławiu nie prowadzi innych postępowań w tym zakresie, co nie wyklucza, że takowe nie mogą być prowadzone przez inne organy. Ponadto fakt umorzenia postępowania w trybie przepisów ustawy szkodowej nie wyklucza zasadności prowadzenia dalszych badań naukowych nad biologią Prymnesium parvum, a w szczególności mechanizmem zakwitu tych mikroorganizmów.

Należy również podkreślić, że zarządzanie gospodarką wodną należy do kompetencji innych podmiotów.