Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach

W sierpniu 2025r. mija 20 lat od powstania Zbiornika Kuźnica Warężyńska, szerzej znanego mieszkańcom regionu jako Pogoria IV. Ten rozległy akwen, położony na terenie miasta Dąbrowa Górnicza i gminy Siewierz, jest jednym z najważniejszych elementów tzw. Pojezierza Dąbrowskiego – unikatowego zespołu sztucznych jezior, które stały się lubianym miejscem rekreacji w sercu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Niezmiennie jednak najważniejszą funkcją akwenu i zlokalizowanych w jego pobliżu zbiorników Przeczyce oraz Pogorii III, pozostaje ochrona przeciwpowodziowa. Prowadząc zintegrowaną gospodarkę wodną zespołu tych trzech zbiorników Wody Polskie w Gliwicach chronią dolinę rzeki Czarnej Przemszy przed powodziami. Eksploatacja tych obiektów hydrotechnicznych zapewnia redukcję fal powodziowych do przepływów akceptowalnych, nieszkodliwych poniżej zbiorników, co ma szczególne znaczenie dla mieszkańców Będzina. W okresach niskich stanów wód zgromadzona w zbiornikach woda ogranicza skutki suszy.

 

Funkcje i znaczenie zbiornika

Zbiornik Kuźnica Warężyńska został utworzony w 2005 roku w wyniku zalania wyrobiska kopalni piasku. Dokonana została w ten sposób rekultywacja terenu zdegradowanego ponad trzydziestoletnią działalnością kopalni, a krajobraz został wzbogacony o dodatkowe walory przyrodnicze i rekreacyjno-turystyczne. Dotychczas istniejące nieregularne, strome stoki wyrobiska zostały wyprofilowane i ubezpieczone tak, aby mogły stanowić trwałą i bezpieczną linię brzegową nowego zbiornika wodnego. Głównym celem rekultywacji terenu po wydobywczej działalności kopalni była ochrona przeciwpowodziowa oraz alimentowanie wody w okresach jej niedoborów w zlewni rzeki Czarnej Przemszy. Powierzchnia akwenu liczy 560ha (ponad 5 km), obwód zbiornika mierzy z kolei ok. 13 km. Maksymalna głębokość wynosi ok. 23 m.

Zbiornik pełni rolę bufora, regulując przepływ wód Czarnej Przemszy i zabezpieczając okoliczne miejscowości przed skutkami gwałtownych wezbrań.

Z czasem akwen zyskał także znaczenie ekologiczne i społeczne. Dziś pełni trzy zasadnicze funkcje:

•             przeciwpowodziową – chroni tereny Doliny Przemszy,

•             przyrodniczą – stanowi ostoję ptaków i siedlisko dla licznych gatunków roślin,

•             rekreacyjną – jest miejscem wypoczynku i sportu dla mieszkańców regionu.

 

Obiekty zbiornika

Do regulacji przepływów i prowadzenia kontrolowanej gospodarki wodnej w zbiorniku Kuźnica Warężyńska, w zaporze czołowej wykonano:
- trzyprzęsłowy jaz o światłach 3 × 3 m, zamykany klapami, służący do przepuszczania wód powodziowych,
- rurociągi o przekroju 2×100 cm, łączące zbiornik Kuźnica Warężyńska ze zbiornikiem Pogoria III, służące do uzupełniającego przerzutu wody w przypadkach zwiększonego jej zapotrzebowania,
- kanał zrzutowy odprowadzający wodę z jazu do Czarnej Przemszy,
- nowy most i modernizację drogi w miejscowości Marianki.

Likwidacja leja depresyjnego, utrzymywanego w czasie wydobywania piasku przez kopalnię, przywracała pierwotny poziom wód gruntowych na tym terenie (sprzed wydobycia górniczego). Jednocześnie ówczesne wyrobisko przegrodzono zaporą czołową, która od 20 lat spiętrza wodę. Spowodowało to jednak odcięcie dolnego stanowiska w wyrobisku i konieczność odbioru wód opadowych i filtracyjnych z tego terenu. W tym celu powstała również pompownia ze zbiornikiem wyrównawczym.

 

Zasilanie zbiornika wodą

Zbiornik Kuźnica Warężyńska zasilają wody, rzek Czarnej Przemszy i Trzebyczki, których wprowadzenie do akwenu następuje po kamiennych kaskadach, zapewniających dodatkowe napowietrzenie wody. Przy budowie zbiornika uwzględniono konieczność zachowania przepływu biologicznego i poziomu wody w starych korytach tych rzek. W tym celu w miejscach zrzutu wody z koryt Czarnej Przemszy i Trzebyczki do zbiornika wybudowano budowle rozrządowe z możliwością regulacji rozdziału przepływu.

 

Zabiegać skutkom powodzi i suszy

Z chwilą powstania zbiornik Kuźnica Warężyńska włączono do systemu zbiorników Przeczyce i Pogoria III. W ten sposób Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach stworzył zespół zbiorników retencyjnych zlewni Czarnej Przemszy, umożliwiający prowadzenie w niej zintegrowanej gospodarki wodnej, zarówno w okresach wezbrań, jak również w czasie niedoborów wody w zlewni poniżej zbiorników.

 

Walory przyrodnicze

Otoczenie zbiornika Kuźnica Warężyńska to mozaika lasów, łąk i terenów wodno-błotnych, które sprzyjają rozwojowi bioróżnorodności. Zbiornik stał się miejscem bytowania i lęgu ptaków wodnych. To także ważny punkt na ich trasach migracyjnych. Wzdłuż wschodniego brzegu zbiornika występują tereny cenne przyrodniczo – Natura 2000, wchodzące w skład większego obszaru ochronnego – Lipienniki w Dąbrowie Górniczej. Na tym zróżnicowanym terenie występują zarówno piaszczyste pola, pozostałe po eksploatacji, które tworzą deniwelacje dochodzące do kilku metrów. Występują tutaj zarówno podmokłe niecki, zbiorniki zasilane przez lokalne wysięki, a także siedliska otwartych suchych piasków. W najwilgotniejszych miejscach wykształciły się specyficzne zbiorowiska o charakterze młak, a ich stan zależy od poziomu wody. Podstawowym gatunkiem flory naczyniowej występującym na tym terenie jest skrzyp pstry. Ponadto stwierdzono tutaj występowanie co najmniej 25 gatunków roślin objętych ochroną ścisłą. Storczyk – Lipiennik Loesela po raz pierwszy został stwierdzony na tym terenie w drugiej połowie lat 90.

Jakość wód zasilających zbiornik zapewnia możliwość hodowli ryb. Dzięki czystej wodzie i naturalnemu charakterowi brzegów, zbiornik przyciąga miłośników przyrody, fotografów oraz wędkarzy.

 

Rekreacja i turystyka

Południową stroną zbiornika Kuźnica Warężyńska przebiega jeden z licznych w tym regionie szlaków turystycznych. W promieniu niespełna 20 km leży Pustynia Błędowska, Park Krajobrazowy Orlich Gniazd oraz Szlak Warowni Jurajskich. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się liczne kompleksy leśne oraz użytki ekologiczne - zbiorniki Pogoria I i II - oazy życia licznych gatunków ptactwa i zwierząt.

Choć Pogoria IV zachwyca swoją przestrzenią, nie jest typowym kąpieliskiem. Obowiązuje tu regulamin korzystania ze zbiornika, który określa m.in.:

•             zakaz kąpieli i pływania w miejscach do tego nieprzeznaczonych,

•             ograniczenia dotyczące korzystania ze sprzętu motorowodnego,

•             zasady bezpieczeństwa dla żeglarzy, kajakarzy i windsurferów,

•             ochronę przyrody – zakaz niszczenia roślinności i płoszenia zwierząt.

Na terenie akwenu wyznaczono strefy rekreacyjne i żeglarskie, które umożliwiają aktywny wypoczynek, a jednocześnie chronią cenne przyrodniczo fragmenty zbiornika i wskazują lokalizacje dedykowane danemu rodzajowi aktywności. Wszystko po to, by unikać konfliktów interesów między użytkownikami i umożliwić bezpieczny pobyt nad woda i korzystanie z niej. Wzdłuż wschodniej części zbiornika biegnie blisko 10 km drogi serwisowej, wykorzystywanej w celach technicznych. Została ona udostępniona mieszkańcom i pełni również rolę ścieżki pieszo-rowerowej.

 

20 lat razem

Blisko ćwierć wieku istnienia zbiornika Kuźnica Warężyńska to okazja do przypomnienia, że zbiornik spełnia nie tylko rolę techniczną i przeciwpowodziową, ale także społeczną i przyrodniczą. To przykład, jak dawny teren przemysłowy może stać się przestrzenią przyjazną ludziom i naturze. Aby było to możliwe konieczne stało się wprowadzenie zapisów regulaminu oraz wsparcie licznych służb porządkowych. Na terenie zbiornika, który administracyjnie leży w obszarze Dąbrowy Górniczej i Siewierza, nie funkcjonuje kąpielisko, nie ma tu także miejsca wyznaczonego do kąpieli (kompetencje samorządu terytorialnego). Ponadto, teren przyległy do linii brzegowej i sąsiadujący z nią, wbrew przepisom jest rozjeżdżany poprzez kierujących pojazdami crossowymi: quadami, motocyklami. Nierzadko samochody osobowe są parkowane przy linii brzegowej. Aby przeciwdziałać takim praktykom Wody Polskie w Gliwicach w miejscach wyznaczonych ustawiły zapory, uniemożliwiające wjazd na teren. Zbiornik i działki leśne są także objęte patrolami Policji od strony wody i lądu. Działania te, mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobom przebywającym nad wodą są intensyfikowane w sezonie letnim.

 

Pogoria IV i Pojezierze Górnośląskie

Kuźnica Warężyńska (Pogoria IV) to największy zbiornik w kompleksie jezior antropogenicznych Pogoria, na który składają się także Pogoria I, II i III – popularne miejsca rekreacji i sportów wodnych. Wraz z innymi akwenami regionu tworzą one umownie tzw. Pojezierze Górnośląskie, unikatowy system wodnych przestrzeni powstałych na terenach pogórniczych.

Dzięki temu mieszkańcy Zagłębia i Górnego Śląska mają dostęp do zielonych oaz, które pozwalają łączyć wypoczynek z obcowaniem z naturą, nie opuszczając zurbanizowanego centrum metropolii.