Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Krakowie

Krztusiec (znany też jako „koklusz” i „100-dniowy kaszel”) – ostra choroba zakaźna układu oddechowego

Czynnik etiologiczny: bakterie Bordetella pertussis

Źródło zakażenia: chory człowiek

Drogi szerzenia: droga powietrzno-kropelkowa

Okres wylęgania: od 6 do 20 dni, średnio 7 dni

Objawy:

• faza nieżytowa – nieżyt nosa, stan podgorączkowy, ból i zapalenie gardła, łagodny kaszel nasilający się w nocy – czas trwania ok. 1-2 tygodni,
• faza napadowego kaszlu – w zależności od wieku i stanu uodpornienia mogą występować napady duszności, łzawienie oczu, zaczerwienienie twarzy, sinica, bezdech (niemowlęta), napady kaszlu stopniowo zwiększające swoją częstotliwość i nasilenie (starsze dzieci), a także nasilający się nocą przewlekły, suchy kaszel (dorośli) – czas trwania 2-4 tygodnie,
• faza zdrowienia – stopniowo zmniejszająca się częstotliwość oraz intensywność napadów kaszlu – kaszel może utrzymywać się przez nawet 3-4 miesiące.

Okres zaraźliwości: chory jest najbardziej zaraźliwy w fazie nieżytowej choroby i przez 2-3 tygodnie od początku okresu kaszlu napadowego; u chorych leczonych antybiotykami – makrolidami, zaraźliwość trwa do 5 dni od rozpoczęcia leczenia

W województwie małopolskim w okresie od 1 stycznia do 31 marca 2025 r. odnotowano znaczny wzrost zarejestrowanych przypadków krztuśca (600 zachorowań) w porównaniu do analogicznego okresu w 2024 r. (109 zachorowań). Od początku 2024 r. systematycznie wzrastała liczba osób chorujących na krztusiec i w lipcu 2024 r. nastąpił szczyt zachorowań – chorych było 466 osób. Od sierpnia 2024 r. liczba zachorowań zaczęła spadać. W ostatnim miesiącu, czyli w marcu 2025 r. krztusiec rozpoznano u 118 osób.

W całym 2024 r. odnotowano na terenie naszego województwa 3 281 przypadków krztuśca, co stanowiło ponad 46-krotny wzrost w stosunku do 2023 r., kiedy do Inspekcji Sanitarnej na terenie Małopolski zgłoszono 70 przypadków. Jak podaje ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control), zapadalność na krztusiec zwiększa się cyklicznie co 3-5 lat, natomiast zwiększenie liczby zachorowań w 2024 r. związane było także ze zmniejszoną zapadalnością na krztusiec w okresie pandemii COVID-19 i zmniejszeniem stanu zaszczepienia przeciw krztuścowi w niektórych grupach populacji.

---

Mpox - (monkeypox) - (dawna nazwa: ospa małpia)

Czynnik etiologiczny: wirus MPXV z rodziny Poxviridae

Źródło zakażenia: chory człowiek

Drogi szerzenia:

• kontakt seksualny wśród osób mających wielu partnerów seksualnych, w szczególności w grupie mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami,
• kontakt z owrzodzeniami i zamianami skórnymi chorego,
• kontakt z przedmiotami, takimi jak odzież, pościel, ręczniki, które zostały skażone wydzieliną z ran chorego

Okres wylęgania: od 5 do 21 dni

Objawy: gorączka, bóle pleców, mięśni i głowy, osłabienie, dreszcze, powiększenie węzłów chłonnych (uogólnione lub miejscowe), wysypka, początkowo pojawiająca się na twarzy lub w okolicy odbytu i genitaliów, a następnie wykwity rozprzestrzeniają się na pozostałe części ciała. Zmiany skórne początkowo mają postać plam, a następnie przechodzą w grudki, pęcherzyki, krosty i strupy

W okresie od 1 stycznia do 31 marca 2025 r. w woj. małopolskim odnotowano 9 zachorowań na Mpox, co stanowiło znaczący wzrost liczby osób chorych w odniesieniu do analogicznego okresu w 2024 r., w którym odnotowano – 2 zachorowania. Dla porównania, w Polsce w okresie od 1 stycznia do 31 marca 2025 r. zgłoszono 12 przypadków Mpox (analogiczny okres 2024 r. – 4 zachorowania).

---

Zakażenie RSV (respiratory syncytial virus), czyli syncytialny wirus oddechowy – ostra infekcja dróg oddechowych

Czynnik etiologiczny: wirus oddechowy

Źródło zakażenia: chory człowiek

Drogi szerzenia: kropelkowa

Okres wylęgania: od 2 do 8 dni, średnio 4-6 dni

Objawy: nieżyt nosa, kaszel, stan zapalny gardła, gorączka, gorszy apetyt

Zakaźność RSV jest duża, zakażony może zakazić średnio 3 osoby z otoczenia

W Małopolsce w okresie od 1 stycznia do 31 marca 2025 r. odnotowano ogółem 8 610 przypadków zachorowań na RSV, co stanowiło dwukrotny wzrost w odniesieniu do analogicznego okresu 2024 r., w którym zgłoszono łącznie 4 179 przypadków. Zakażenia RSV mają charakter sezonowy, a szczyt zachorowań występuje najczęściej w styczniu i lutym. Najwięcej osób z rozpoznanym zakażeniem RSV zgłoszono do Państwowej Inspekcji Sanitarnej w lutym 2025 r., w którym odnotowano 4 413 zakażeń. Zachorowało więc dwa razy więcej osób niż w lutym 2024 r. – 1 734 przypadki.

Zakażenia RSV występujące pod postacią zapalenia oskrzelików są szczególnie groźne dla niemowląt i dzieci do 2 roku życia. W woj. małopolskim w okresie od 1 stycznia do 31 marca 2025 r. spośród ogólnej (8 610) liczby zakażeń RSV zgłoszonych do Inspekcji Sanitarnej, 3 439 (40%) zachorowań na RSV odnotowano wśród dzieci do lat 2. Stanowiło to wzrost zachorowań na RSV w odniesieniu do analogicznego okresu w 2024 r., w którym w tej grupie wiekowej zgłoszonych zostało 1 999 przypadków (47,8%).

---

Grypa – ostra wirusowa infekcja dróg oddechowych, mogąca prowadzić do niebezpiecznych powikłań zdrowotnych

Czynnik etiologiczny: wirus grypy typu A, B lub C. Epidemiczne zachorowania u ludzi wywołują typy A i B.

Droga szerzenia: kropelkowa, kontakt ze skażoną powierzchnią.

Okres wylęgania: 1 – 4 dni (średnio 2 dni).

Okres zakaźności: u dorosłych 1 dzień przed i do 5 dni po wystąpieniu objawów (nawet do 10 dni), u małych dzieci kilka dni przed i ≥10 dni po wystąpieniu objawów. Chorzy z ciężkim upośledzeniem odporności mogą wydalać wirusy grypy nawet przez kilka miesięcy.  

Z uwagi na sezonowość występowania zachorowań na grypę i choroby grypopodobne, sezon grypowy w Polsce przyjęty został przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy jako okres od 1 września do 31 sierpnia następnego roku.

Jedną z najczęściej wykorzystywanych metod potwierdzania zachorowania na grypę, już na poziomie lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ), są obecnie testy antygenowe tzw. testy combo „3 w 1” wykrywające zakażenie grypą (typu A bądź B), koronawirusem lub wirusem RSV, które stały się świadczeniami gwarantowanymi w POZ od dnia 5 stycznia 2023 r. Dodatnie wyniki powyższych testów raportowane są przez lekarzy do Państwowej Inspekcji Sanitarnej i w poniższym opracowaniu nazywane są „grypą potwierdzoną wynikiem szybkiego testu antygenowego”. Dodatkowo, do Inspekcji Sanitarnej zgłaszane są przez lekarzy również rozpoznania grypy, zgodnie z definicją grypy przyjętą na potrzeby nadzoru epidemiologicznego w krajach UE, zawierającą rozpoznanie kliniczne i/lub laboratoryjne (inne niż szybki test antygenowy). Te rozpoznania grypy określono jako „grypa wg. definicji”.

Zachorowanie na grypę, podobnie jak zakażenia RSV mają charakter sezonowy, ze szczytem zachorowań od grudnia do lutego. W obecnym sezonie grypowym (2024-2025) szczyt zachorowań na grypę (potwierdzoną wynikiem szybkiego testu antygenowego) przypadł na okres od 16 do 31 grudnia 2024 r. – 16 729 zachorowań, w odróżnieniu od poprzedniego sezonu, w którym najwięcej zachorowań odnotowano w okresie od 16 do 29 lutego 2024 r. (4 168 zachorowań).

Liczba zgłaszanych przez lekarzy do Państwowej Inspekcji Sanitarnej w Małopolsce zachorowań na grypę potwierdzoną wynikiem szybkiego testu antygenowego sukcesywnie maleje w I kwartale 2025 r., co może wskazywać na to, że sezon grypowy powoli się kończy. Wraz z kończącym się sezonem grypowym systematycznie maleje również liczba odnotowanych zachorowań na COVID-19.

Najwięcej zachorowań w I kwartale 2025 r., potwierdzonych wynikiem szybkiego testu antygenowego zarówno w przypadku grypy (17 065 przypadków), jak i w przypadku COVID-19 (505 przypadków) odnotowano w miesiącu styczniu.

W I kwartale 2025 r. największą liczbę zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę, zgodną z definicją grypy przyjętą na potrzeby nadzoru epidemiologicznego w krajach UE zawierającą rozpoznanie kliniczne i/lub laboratoryjnie, odnotowano w styczniu 2025 r. – 199 przypadków. Zarówno w przypadku zachorowań na grypę wg. definicji,  jak i zachorowań na COVID-19 w miesiącu lutym nastąpił spadek zachorowań, a następnie w marcu ich wzrost.

Analizując zachorowania w grupie wiekowej 0-14 lat w I kwartale 2025 r. na grypę wg. definicji wskazać należy, iż najwięcej zachorowań odnotowano w marcu, a w przypadku COVID-19 w styczniu 2025 r.

W woj. małopolskim w okresie od 1 stycznia do 31 marca 2025 r. spośród ogólnej liczby zachorowań na grypę zgodnej z definicją (476) zgłoszonych do Inspekcji Sanitarnej, 205 (43,07%) zachorowań odnotowano wśród dzieci do lat 14. Stanowiło to wzrost zachorowań na grypę w odniesieniu do analogicznego okresu w 2024 r., w którym w tej grupie wiekowej zgłoszonych zostało 95 przypadków (34,93%).

W okresie od 1 stycznia do 28 lutego 2025 r. obserwujemy spadek liczby hospitalizacji z powodu grypy wg. definicji (z 137 do 87), która następnie wzrosła w miesiącu marcu do 117. Liczba hospitalizacji z powodu zachorowań na COVID-19 w okresie od 1 stycznia do 31 marca 2025 r. systematycznie spadała.

Od 2021 r. zaobserwowano w Małopolsce wzrost liczby zgonów z powodu grypy i powikłań związanych z zachorowaniami na grypę. W 2023 r. odnotowano łącznie 12 zgonów, był to dwukrotny wzrost w porównaniu z 2022 r., kiedy to zarejestrowano 5 zgonów. W 2024 r. natomiast, w stosunku do 2023 r., odnotowano kolejny wzrost liczby zgonów z powodu grypy i powikłań związanych z zachorowaniami na grypę – łącznie 23 zgony. W okresie 1 stycznia – 31 marca 2025 r. odnotowano już w Małopolsce 30 zgonów z powodu grypy.

---

Choroba koronawirusowa (COVID-19) - choroba zakaźna układu oddechowego

Czynnik etiologiczny: wirus SARS-CoV-2 z rodziny koronawirusów (Coronaviridae)

Źródło zakażenia: chory człowiek

Drogi szerzenia: droga kropelkowa, kontakt ze skażonymi przedmiotami lub powierzchniami (niskie ryzyko)

Okres wylęgania: od 2 do 14 dni, średnio 6 dni

Objawy:

• przebieg bezobjawowy,
• najczęstsze – gorączka, kaszel, zmęczenie, utrata smaku lub węchu,
• mniej powszechne – ból gardła, ból głowy, ból mięśni, biegunka,
• poważne – niewydolność oddechowa powodująca trudności w oddychaniu, duszność, ból w klatce piersiowej.

Okres zaraźliwości: jest największy tuż przed wystąpieniem objawów i w pierwszych dniach objawów – możliwe jest zakażenie do 3 dni przed wystąpieniem objawów, zakaźność jest największa tuż przed ujawnieniem się objawów i maleje po 7 dniach od ich wystąpienia. Czas trwania zakaźności nie został jednoznacznie określony, ale chorzy z ciężkim przebiegiem zakażenia i w stanie immunosupresji mogą wydalać wirusa zdolnego do zakażenia dłużej. Możliwe jest także zakażenie od pacjenta z bezobjawowym przebiegiem zakażenia.

W 2024 r. odnotowano na terenie województwa małopolskiego łącznie 24 560 zachorowań na COVID-19, co świadczyło o niewielkim spadku zachorowań w stosunku do 2023 r. (280 376 przypadków) i istotnym, niemal 8-krotnym spadku w stosunku do 2022 r., kiedy zaraportowano 187 314 przypadków. Wraz ze spadkiem liczby zachorowań na COVID-19 zmalała również liczba hospitalizacji.