Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Białymstoku

Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści prezydenckiego rozporządzenia wyszczególnia się cechy danego zabytku świadczące o jego najwyższej wartości, określa się precyzyjnie jego granice i zamieszcza schematyczną mapkę obiektu.

Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Z każdym rokiem, lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się.  Znajdują się na niej obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona pomników historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.

„Białystok – zespół kościoła pod wezwaniem Chrystusa Króla i św. Rocha” został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z dn. 10 grudnia 2018 roku.

Celem ochrony jest zachowanie, ze względu na wartości artystyczne, historyczne i przestrzenne, zespołu kościoła będącego wybitnym dziełem architektury międzywojennego modernizmu, wzniesionym jako wotum za odzyskanie przez Polskę niepodległości.

„Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary” zostały uznane za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z 22 października 2012 roku (Dz.U. 2012, poz. 1275).

Celem ochrony jest zachowanie unikatowych wartości historycznych, materialnych i niematerialnych, przykładów drewnianego budownictwa muzułmańskiego łączącego tradycje islamu z lokalną tradycją budownictwa sakralnego, które wraz z mizarami stanowią dziedzictwo polskich muzułmanów, a dowodząc bogactwa kulturowego i tolerancji religijnej na terenie dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, integralnie przynależą do historii i kultury Polski.

„Kanał Augustowski” został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z 25 kwietnia 2007 roku (Dz.U. nr 86 z 2007 r., poz. 572).

Celem ochrony jest zachowanie, ze względu na wartości historyczne, architektoniczno-techniczne oraz autentyczność i integralność drogi wodnej — Kanału Augustowskiego, będącego przykładem harmonijnego połączenia zabytku techniki z wartościami przyrodniczymi i kulturowymi krajobrazu, stanowiącego ponadto materialne świadectwo XIX-wiecznej kultury technicznej polskich inżynierów.

Granica zespołu zabytkowego obejmuje położony na powierzchni około 74 ha liniowy układ drogi wodnej Kanału Augustowskiego z 15 śluzami, wyposażonymi w urządzenia hydrotechniczne, i historyczną zabudowę oraz otaczający krajobraz kulturowy w pasie 1000 m w terenie otwartym i 200 m w terenie zalesionym po obu stronach kanału, stanowiącym jego strefę ochronną, od śluzy nr 1 (Dębowo) do śluzy nr 15 (Kurzyniec) na granicy państwowej.

„Tykocin – historyczny zespół miasta” został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 19 kwietnia 2021 roku (Dz. U. 2021poz. 768).

Celem ochrony pomnika historii wymienionego w § 1 jest zachowanie, ze względu na wartości artystyczne, historyczne i naukowe oraz walory kulturowe, przestrzenne i krajobrazowe, staromiejskiej części Tykocina, ośrodka miejskiego o wielowiekowej historii i tradycji kształtowanej przez wieloetniczną i wielowyznaniową społeczność, odzwierciedlonej w charakterze zabudowy i w podziale na dzielnice miejskie, z zachowaną tkanką zabytkową oraz czytelnym barokowym układem urbanistycznym.

Obszar pomnika historii „Tykocin – historyczny zespół miasta” obejmuje historycznie ukształtowaną przestrzeń miasta, położonego równoleżnikowo wzdłuż brzegu rzeki Narwi, i jest ograniczony od północy – rzeką Narew, od południa – ulicą Zagumienną, Choroszczańską, terenem dawnego klasztoru bernardynów, ulicą Kaczorowską i Holendry, od wschodu – cmentarzem rzymskokatolickim, od zachodu – cmentarzem żydowskim.

Supraśl – Klasztor Męski Zwiastowania Najświętszej Marii Panny został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 26 stycznia 2023 r.

Celem ochrony pomnika historii jest zachowanie, ze względu na wartości historyczne, kulturowe i naukowe oraz walory krajobrazowo-przestrzenne, wiodącego ośrodka monastycznego Kościoła obrządku wschodniego, który przez wieki pozostawał centrum kultury, myśli społecznej i religijnej oraz miejscem postępu doby oświeceniowej w Rzeczypospolitej.

Obszar pomnika historii „Supraśl – klasztor Męski Zwiastowania Najświętszej Marii Panny” obejmuje historycznie ukształtowaną przestrzeń klasztoru, w tym obiekty: cerkiew Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, budynki klasztorne, cerkiew św. Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa, pałac Opatów (Chodkiewiczów), bramę wjazdową i katakumby wraz
z cmentarzem i otoczeniem.