Wizyta na tatarskich cmentarzach w Studziankach i Zastawku
Adam Musiuk – Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Karol Łopatecki – Zastępca Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Aleksander Bojczuk – kierownik Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie delegatury w Białej Podlaskiej, wizytowali tatarskie cmentarze (mizary) w Studziankach i Zastawku.
Celem spotkania było zapoznanie się ze stanem zachowania oraz zakresem badań nad tymi wyjątkowymi zabytkami w kontekście ich zgłoszenia do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Cmentarz muzułmański w Studziance założono prawdopodobnie po 1679 r., kiedy król Jan III Sobieski zezwolił Tatarom na osiedlanie się na terenie ekonomii brzeskiej. Spoczywają tu przedstawiciele zasłużonych rodów tatarskich, m.in. Bielaków, Azulewiczów, Lisowskich i Aleksandrowiczów. Początkowo otoczony rowem, w latach 1935–1936 został ogrodzony, a prace wykonano głównie społecznie. Ostatni pochówek miał miejsce w 1938 r. Po latach dewastacji nekropolia jest dziś uporządkowana, zabezpieczona i oznakowana, a opiekuje się nią Stowarzyszenie Rozwoju Miejscowości Studzianka, Gmina Łomazy oraz służby konserwatorskie. Stanowi cenny obiekt turystyczny i świadectwo bogatej historii osadnictwa tatarskiego w regionie.
Mizar w Zastawku to jeden z najstarszych zabytków islamu w Polsce. Pochodzący z 1704 r. nagrobek płk. Samuela Koryckiego, żołnierza króla Jana III Sobieskiego, jest drugim najstarszym nagrobkiem muzułmańskim w kraju. Spoczywają tu także przedstawiciele rodów Buczackich, Józefowiczów, Koryckich i Iljasiewiczów. Do dziś zachowało się ponad 50 nagrobków, z których część nosi inskrypcje po polsku i rosyjsku, a po arabsku – wersety z Koranu i Szahadę. Zgodnie z tradycją groby zwrócone są w stronę Mekki i Medyny, a nagrobki zdobią półksiężyce, gwiazdy, motywy roślinne i zoomorficzne.
Oba miejsca nie tylko dokumentują ponad 300-letnią obecność Tatarów na Podlasiu i Lubelszczyźnie, lecz także stanowią bezcenne dziedzictwo kulturowe, którego ochrona i popularyzacja mają znaczenie ogólnopolskie i międzynarodowe.
