Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie

Zasady prowadzenia rejestru zabytków określają przepisy:
1) Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. 2024 r., poz. 1292 ze zm.) 
2) Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (t.j. Dz. U. 2021 r. poz. 56)

Wpis do rejestru zabytków wywołuje określone skutki prawne i nakłada na właściciela oraz użytkownika zabytku objętego taką formą ochrony obowiązki i restrykcje wynikające z w/w ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Pouczenia o skutkach wpisów do rejestru zabytków („A”, „B” i „C”) dostępne są poniżej w zakładce "skutki wpisu do rejestru A, B i C".

Rejestr zabytków znajdujących się na terenie województwa lubelskiego prowadzi Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków (art. 8 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Rejestr prowadzi się w formie odrębnych ksiąg dla zabytków:

• nieruchomych (rejestr „A”), do których zalicza się w szczególności: krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji (art. 6 ust. 1 pkt 1 cyt. ustawy);
• ruchomych (rejestr „B”), będących w szczególności: dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, materiałami bibliotecznymi, instrumentami muzycznymi, wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji (art. 6 ust. 1 pkt 2 cyt. ustawy);
• archeologicznych (rejestr „C”), do których należą w szczególności: pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej (art. 6 ust. 1 pkt 3 cyt. ustawy).

Działaniami administracyjnymi w zakresie wpisu obiektu do rejestru zabytków na terenie województwa lubelskiego zajmuje się Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków, który rozpoczyna procedurę wpisu:

• w przypadku zabytków nieruchomych („A”) i zabytków archeologicznych („C”) – z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego/archeologicznego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy/archeologiczny (art. 9 ust. 1 cyt. ustawy),
• w przypadku zabytków ruchomych („B”) – na wniosek właściciela tego zabytku (art. 10 ust. 1 cyt. ustawy). LWKZ może wydać z urzędu decyzję o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę albo wywiezienia za granicę zabytku o wyjątkowej wartości historycznej, artystycznej lub naukowe (art. 10 ust. 2 cyt. ustawy.),
• procedura wpisu do rejestru zabytków z urzędu może być również zainicjowana przez organizację społeczną (art. 31 §1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postepowania administracyjnego, t.j. Dz. U. 2024 poz. 572 ze zm.). Rozpatrując wniosek organizacji społecznej w tej sprawie LWKZ bierze pod uwagę łącznie trzy przesłanki (które powinny wynikać z uzasadnienia wniosku): czy organizacja społeczna nie posiada indywidualnego interesu prawnego w rozstrzygnięciu; czy wniosek wynika i ma związek z celami statutowymi organizacji społecznej; czy za wszczęciem postępowania przemawia interes społeczny.

Wzory wniosków o wpis do rejestru zabytków zawierające wykazy niezbędnych załączników są udostępnione: TUTAJ (link).

Postępowanie w sprawie wpisu do rejestru zabytków jest prowadzone według zasad i trybu określonego w ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. 2024 poz. 572 ze zm.).

Do rejestru może być wpisane do rejestru zabytków otoczenie zabytku już wpisanego do rejestru zabytków, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku – na podstawie decyzji wydanej przez LWKZ z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy (art. 9 ust. 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Natomiast wpis do rejestru historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego lub historycznego zespołu budowlanego nie wyłącza możliwości wydania decyzji o wpisie do rejestru wchodzących w skład tych układów lub zespołów zabytkowych nieruchomych (art. 9 ust. 3 cyt. ustawy).
Do rejestru nie wpisuje się zabytku wpisanego do inwentarza muzeum lub wchodzącego w skład narodowego zasobu bibliotecznego (art. 11 cyt. ustawy).
Od dnia wszczęcia przez LWKZ postępowania w sprawie wpisu zabytku do rejestru do dnia, w którym decyzja w tej sprawie stanie się ostateczna, przy zabytku, którego dotyczy postępowanie, zabrania się prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i podejmowania innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku. Zakaz ten dotyczy także robót budowlanych objętych pozwoleniem na budowę albo zgłoszeniem, a także działań określonych w innej decyzji pozwalającej na ich prowadzenie (art. 10a cyt. ustawy).
Przed wydaniem decyzji rozstrzygającej kwestię wpisu do rejestru zabytków LWKZ gromadzi dowody w sprawie, tj. informacje oraz materiały dokumentacyjne (również na podstawie dokonywanych oględzin obiektu), mające potwierdzić wartość danego obiektu dla dziedzictwa narodowego. Całe postępowanie zakończone jest wydaniem przez LWKZ decyzji, która – o ile strony nie wniosą sprzeciwu czy uwag – nabiera mocy prawnej (staje się ostateczna). Wówczas decyzja orzekająca o wpisaniu do rejestru zabytków jest odnotowywana we właściwej księdze rejestru zabytków („A”, „B” lub „C”). Numer porządkowy odnotowanej w ten sposób decyzji staje się tzw. numerem rejestru zabytku. Aktualny wykaz zabytków w figurujących w rejestrze zabytków nieruchomych („A”) i archeologicznych („C”) województwa lubelskiego dostępny jest powyżej w zakładce "Wykaz Rejestru Zabytków A i C Woj. lubelskiego".

Wpis do rejestru zabytku nieruchomego i archeologicznego ujawnia się w księdze wieczystej – na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku, na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (art. 9 ust. 4 cyt. ustawy).

Na stronie internetowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa zostały udostępnione „Wytyczne Generalnego Konserwatora Zabytków dotyczące prowadzenia postępowań administracyjnych w sprawie wpisywania zabytków do rejestru zabytków”, które zawierają szczegółowe informacje na temat procedury wpisywania zabytku do rejestru zabytków (link do publikacji: https://nid.pl/zasoby/zasoby-standardy-postepowania/ ).

Zabytek wpisany do rejestru, który uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo którego wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru zabytków nie została potwierdzona w nowych ustaleniach, może zostać z rejestru zabytków wykreślony. Przepis ten stosuje się również do skreślenia z rejestru części zabytku (art. 13 ust. 1 oraz 13 ust. 2 cyt. ustawy).

Z rejestru skreśla się również zabytek, który: został wpisany na Listę Skarbów Dziedzictwa, został wpisany do inwentarza muzeum lub wszedł w skład narodowego zasobu bibliotecznego (art. 13 ust. 4 pk 2 i pkt 3 cyt. ustawy).

Skreślenie z rejestru zabytków następuje na podstawie decyzji do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (art. 13 ust. 5 cyt. ustawy). Uprawnionym do wnioskowania o skreślenie zabytku z rejestru jest właściciel zabytku lub użytkownik wieczysty gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy (art. 13 ust. 6 cyt. ustawy). Wniosek w tej sprawie należy obecnie kierować do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (ul. Krakowskie Przedmieście 15/17, 00-071 Warszawa), który prowadzi postępowania w sprawach skreśleń. Wniosek o skreślenie z rejestru można złożyć bezpośrednio do MKiDN lub za pośrednictwem LWKZ.

Brak jest prawnych uregulowań na temat wymaganych załączników do wniosku o skreślenie, lecz z praktyki WUOZ w Lublinie wynika, że niezbędne są kopie aktualnych dokumentów potwierdzających lokalizację obiektu i prawo władania nieruchomością (w szczególności odpis z księgi wieczystej, wpis z rejestru gruntów i budynków, mapa ewidencyjna gruntów), a także uzasadnienie składanego żądania o skreślenie. Organ prowadzący postępowanie w sprawie skreślenia z rejestru można zażądać dodatkowych dowodów w toku tego postępowania.

Właściciel lub posiadacz zabytku wpisanego do rejestru zabytków posiada prawo:

Dotyczy to jednak wyłącznie nieruchomości wpisanych indywidualnie do rejestru zabytków. Nie obejmuje natomiast zabytków, które są częścią zabytkowych obszarów, np. układów urbanistycznych. Możliwość ubiegania się o zwolnienie obejmuje:

• podatek od nieruchomości za grunty i budynki wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, pod warunkiem ich utrzymania i konserwacji, zgodnie z przepisami o ochronie zabytków, z wyjątkiem części zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej (art. 7 ust. 1 pkt 6 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych, t.j. Dz. U. 2025 poz. 707). Za działalność gospodarczą w rozumieniu cyt. ustawy nie uznaje się działalności rolnej i leśnej,
• podatek rolny za grunty wpisane do rejestru zabytków, pod warunkiem ich zagospodarowania i utrzymania zgodnie z przepisami o ochronie i opiece nad zabytkami (art. 12 ust. 1 pkt 11 ustawy z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym, t.j. Dz.U. 2024 poz. 1176 ze zm.). Nie uważa się za grunty rolne gruntów znajdujących się pod parkami i ogrodami wpisanymi do rejestru zabytków (art. 2 ust. 3 ustawy z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, t.j. Dz. U. 2024 poz. 82),
• podatek leśny za lasy wpisane indywidualnie do rejestru zabytków (art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z 30 października 2002 r. o podatku leśnym, t.j. Dz. U. 2025 poz. 176),
• podatek za nabycie w drodze spadku przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata oraz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami (art. 4 ust 1 pkt 9c, pkt d ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, t.j. Dz. U. z 2024 poz. 1837 ze zm.).

Zwolnienia od w/w podatków oraz spadków i darowizn uwarunkowane są obowiązkiem utrzymania zabytku zgodnie z przepisami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków wydaje na wniosek osoby ubiegającej się o takie zwolnienie zaświadczenie potwierdzające właściwe utrzymanie zabytku. Formularz wniosku TUTAJ (link).

• w odniesieniu do nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, która jest wpisana indywidualnie do rejestru zabytków – właściwy organ może udzielić bonifikaty od ustalonej ceny tej nieruchomości lub jej części (art. 68 ust. 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, t.j. Dz.U. 2024 poz. 1145 ze zm.). Podobna bonifikata dotyczy również opłat z tytułu użytkowania wieczystego i trwałego zarządu (art. 73 ust. 4 i art. 84 ust. 4 cyt. ustawy),
• w odniesieniu do nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa i wpisanej do rejestru zabytków, cenę jej sprzedaży można obniżyć pod warunkiem, że nabywca zobowiąże się do dokonania na tej nieruchomości nakładów w wysokości co najmniej uzyskanego obniżenia ceny sprzedaży tej nieruchomości (art. 30 ust. 4 ustawy z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami Skarbu Państwa, t.j. Dz. U. 2025 poz. 826).

Formularz wniosku o wydanie zaświadczenia potwierdzającego status ochrony konserwatorskiej TUTAJ (link).
 

Zasady udzielania dotacji z budżetu państwa na te cele przez Ministra kultury, Dziedzictwa Narodowego i sportu, Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków lub jednostki samorządu terytorialnego zostały określone przepisami art. 73 i art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Szczegółowe informacje są dostępnie na podstronie Dotacje i refundacje TUTAJ (link).