Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

Nieruchomości zabytkowe w liczbach

Obecnie w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa jest około 3700 obiektów zabytkowych objętych ochroną konserwatorską. Około 1000 z nich wpisanych jest do rejestru zabytków, a ponad 2000 obiektów zabytkowych objętych jest ochroną konserwatorską, ale nie figuruje w rejestrze zabytków. W grupie zabytków wpisanych do rejestru będących w Zasobie WRSP – 375 to zespoły dworskie i pałacowo-parkowe.

Najwięcej obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru znajduje się obecnie w województwach: dolnośląskim – prawie 270, warmińsko-mazurskim  – około 165 oraz wielkopolskim i zachodniopomorskim po około 80.

W 2025 r. do sprzedaży lub innego trwałego rozdysponowania wytypowanych zostało ponad 120 obiektów zabytkowych w całym kraju.

Liczba wszystkich obiektów objętych ochroną konserwatorską podlega ciągłym zmianom wynikającym z nowych wpisów do rejestru zabytków lub gminnych i wojewódzkich ewidencji obiektów zabytkowych znajdujących się w Zasobie.

Dotychczas rozdysponowano trwale poprzez sprzedaż, wniesienie aportem do spółek oraz tzw. inne rozdysponowanie ponad 2000 obiektów zabytkowych.

Ze względu na charakter, obiekty zabytkowe to: budowle militarne (forty, fortyfikacje, zamki, schrony), budynki folwarczno-inwentarskie (obora, stajnia, młyn, oficyna), budynki mieszkalne (dwojaki, czworaki itd.), budynki dworsko-parkowe lub dworsko-folwarczne, dwór lub pałac (samodzielny budynek), park, ruiny, budowle sakralne (cerkwie, kościoły, kapliczki, cmentarze), stanowiska archeologiczne oraz zespoły dworsko-pałacowo-parkowe.

Warunki nabycia nieruchomości zabytkowej

KOWR sprzedaje obiekty zabytkowe na przetargach oraz w formie bezprzetargowej (pierwszeństwa w nabyciu), jak również może je nieodpłatnie przekazywać jednostkom samorządu terytorialnego na realizację zadań własnych.

W przypadku nieruchomości zabytkowych wystawianych na sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego ustnego, czyli najczęstszej formy sprzedaży zabytków, do przetargu może przystąpić każdy zainteresowany kupnem, a więc zarówno osoba fizyczna, jak i prawna (firma, stowarzyszenie, fundacja, instytucja). Nabywcą zabytku z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa może zostać każdy, kto wpłaci wadium, przystąpi do przetargu i spełni wymogi formalne, tj. przede wszystkim uzgodni z konserwatorem zabytków, przed zawarciem umowy sprzedaży, program użytkowy określający planowaną funkcję dla zabytku oraz wskazujący wstępny harmonogram prac przy tym zabytku. Przedmiotowy program użytkowy wraz z pozytywną opinią konserwatora zabytków jest jedynym dodatkowym warunkiem wyróżniającym procedurę sprzedaży nieruchomości zabytkowych od innych. Jest to jednak warunek niezbędny do zawarcia umowy kupna-sprzedaży każdej nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków pochodzącej z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Warto dodać, że wszystkie obiekty zabytkowe wystawiane na sprzedaż przez KOWR mają jawny i uporządkowany stan prawny, a wszelkie znane informacje o przeszkodach i utrudnieniach w dysponowaniu danymi nieruchomościami są podawane do publicznej wiadomości, zarówno w treści wykazów o przeznaczeniu nieruchomości na sprzedaż, jak i w samych ogłoszeniach przetargowych. Wycena nieruchomości przeprowadzana jest przez niezależnego rzeczoznawcę majątkowego.

 Obniżka z tytułu wpisu do rejestru zabytków

Wsparciem ze strony Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa dla inwestorów nieruchomości zabytkowych jest obniżenie ceny z tytułu wpisu do rejestru zabytków. Cena sprzedaży nieruchomości zabytkowej może być obniżona do 50%, jeżeli nabywca zobowiąże się do dokonania na tej nieruchomości, w terminie  określonym w umowie sprzedaży, nie dłuższym niż 5 lat od dnia jej zawarcia, nakładów w wysokości co najmniej uzyskanego obniżenia ceny sprzedaży. Jeżeli nabywca nie wywiąże się z tego zobowiązania i nie dokona nakładów do których się zobowiązał, to musi zapłacić na rzecz KOWR określoną w umowie kwotę.

Ponadto  istnieje możliwość rozłożenia ceny sprzedaży na raty. Maksymalny okres kredytowania to 5 lat, przy czym minimalna wpłata przed aktem notarialnym to połowa ceny sprzedaży.

Wykorzystanie obiektów zabytkowych

Przystąpienie do przetargu powinno być przemyślaną decyzją. Dobry biznesplan to jedno, jednak potrzebne jest też zamiłowanie do historii i architektury. Zakup nieruchomości zabytkowej jest zależny od wielu indywidualnych czynników i preferencji m.in. estetyki obiektu, stanu zachowania, lokalizacji, otoczenia, a także czegoś, co nabywcy zwykle nazywają „duszą”.

Dużą grupę nabywców stanowią wieloletni dzierżawcy nieruchomości zabytkowych, którzy zwykle prowadzą działalność gospodarczą rolniczą na terenie zespołów folwarcznych. Wiele osób prywatnych i firm poszukuje obiektów z przeznaczeniem pod funkcje usługowe, najczęściej hotele, centra konferencyjne, SPA, itp. Coraz częściej poszukiwane są również miejsca dogodne pod ośrodki spokojnej starości, usługi medyczne i sanatoryjne. Zdarzają się również miłośnicy nieruchomości historycznych, którzy chcieliby po prostu zamieszkać w pałacu. Wszystkie te funkcje są możliwe do realizacji i wymagają współpracy z konserwatorem zabytków.

Przykładem  pozytywnej rewitalizacji obiektu zabytkowego jest pałac w Wiechlicach woj. lubuskim, który został sprzedany przez KOWR. W 2007 roku Pałac Wiechlice kupił prywatny właściciel, który przywrócił mu dawny blask i przekształcił w wyjątkowy hotel.

Nie wszystkie zabytki na sprzedaż

Nie wszystkie zabytki wchodzące w skład Zasobu KOWR są na sprzedaż. Tak jest w przypadku XVIII-wiecznego Pałacu w Sieniawie (woj. podkarpackie). Jego obecnym właścicielem jest KOWR. Pałac dzięki gruntownej renowacji budynku i rewitalizacji okalającego go parku, stał się ekskluzywnym miejscem spotkań, konferencji i wypoczynku. Obiekt jest wydzierżawiony, a dzierżawca prowadzi w nim między innymi hotel i restaurację.

Kolejnym sposobem zagospodarowania zabytków jest ich nieodpłatne przekazywanie jednostkom samorządu terytorialnego. 7 marca 2014 r. ówczesna Agencja Nieruchomości Rolnych przekazała Samorządowi Województwa Wielkopolskiego – na potrzeby kulturalne – kompleks działek o łącznej powierzchni 3,8 ha, z przeznaczeniem na Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie. Wcześniej było ono wieloletnim dzierżawcą tych nieruchomości. Na przekazanym terenie mieszczą się obiekty wpisane do rejestru zabytków: budynki folwarczne, obora, spichlerz i wiata.

Dolny Śląsk bogaty w obiekty zabytkowe

W latach 90 XX w. najwięcej obiektów zabytkowych - w tym około 400 całych zespołów pałacowo-folwarcznych - przejął Wrocławski Oddział Terenowy KOWR.

W swoim Zasobie ma około 170 różnego typu obiektów w tym: poza pałacami i folwarkami również parki, spichlerze oraz same zabudowania gospodarcze. Około 120 obiektów stanowią zabytki wpisane do rejestru zabytków z pałacem lub dworem.

Obecnie przygotowywanych do sprzedaży w trybie przetargu nieograniczonego, jest 16 obiektów zabytkowych na całym Dolnym Śląsku. Oddział Terenowy KOWR we Wrocławiu jest aktualnie w trakcie trzech procedur przetargowych na obiekty w Tyńczyku Legnickim – zespół pałacowo-folwarczny, Jędrzychowie – zespół pałacowo-folwarczny z gorzelnią  i ok. 25 ha parkiem oraz w Starkowie – zespół pałacowo-folwarczny. Przygotowuje również do nieodpłatnego przekazania miastu Wrocław Pałac Stolbergów, znajdujący się w Świniarach.

Dorym przykładem zrealizowanych dotychczas inwestycji w zabytkach nabytych w OT KOWR we Wrocławiu, jest Zamek Sarny w Ścinawce Górnej.  Został on przekształcony w hotel, restaurację i kawiarnię. Obecnie jest miejscem organizacji konferencji i wesel, a także festiwali i eventów artystycznych. Podobnie Pałac w Ławicy stanowi bazę hotelową dla uczestników spływów kajakowych, eventów typu escape room „Twierdza Szyfrów” oraz turniejów paintballa.

KOWR zachęca do zapoznania się z atrakcyjną ofertą zabytkowych nieruchomości. To niepowtarzalna okazja, by stać się właścicielem historycznego obiektu z duszą. Pałace, dwory, folwarki czy budynki o charakterze sakralnym to nie tylko cenne dziedzictwo kulturowe, ale i duży potencjał inwestycyjny. To propozycja dla osób z pasją, które chcą przywracać blask wyjątkowym miejscom i tworzyć przestrzenie o unikalnym charakterze.