Komenda Powiatowa
Państwowej Straży Pożarnej
w Piszu

Tlenek węgla (czad) - bezwonny, bezbarwny gaz substancja skrajnie łatwo palna, toksyczna.

Każdego roku z powodu zatrucia tlenkiem węgla, potocznie zwanego czadem, ginie kilkadziesiąt osób. Bardzo często nie ma to związku z powstaniem pożaru, a wynika jedynie z niewłaściwej eksploatacji budynków i znajdujących sięw nich urządzeń i instalacji grzewczych.

Tlenek węgla, potocznie zwany czadem, powstaje podczas procesu niepełnego spalania materiałów palnych, w tym paliw, które występuje przy niedostatku tlenu w otaczającej atmosferze. Z tego względu wszystkie urządzenia, w których następuje spalanie gazu lub innych paliw podczas ich pracy (np. piece gazowe, piece opalane węglem lub drewnem, piecyki łazienkowe, piece kaflowe, kominki, gazowe ogrzewacze pomieszczeń) mogą w niesprzyjających warunkach być źródłem tlenku węgla (czadu).

Tlenek węgla CO, w temperaturze pokojowej jest bezbarwnym i bezwonnym gaz. Ma silne własności toksyczne. Gromadzi się głównie pod sufitem, ponieważ ma nieco mniejszą gęstośćod powierza. Duże ilości tlenku węgla powstają podczas pirolizy (rozkładu termicznego bez udziału dostatecznej ilości tlenu) wielu tworzyw sztucznych, co jest przyczyną bardzo wielu zatruć śmiertelnych podczas pożarów domów mieszkalnych, biurowców, sklepów, magazynów, zakładów pracy. Jest produktem niedostatecznego spalania węgla kamiennego w piecach domowych, gdzie jako tzw. czad bywa przyczyną częstych tragedii mieszkańców, zaskakiwanych podczas snu działaniem tego bardzo silnie trującego gazu (węgiel podczas prawidłowego spalania wytwarza ok. 1% tlenku węgla, a podczas spalania nieprawidłowego aż do 30%). Pamiętajmy, że tlenek węgla najczęściej powstaje podczas procesu niepełnego spalania materiałów palnych, w tym paliw, które występuje przy niedostatku tlenu w otaczającej atmosferze. Reasumując, pamiętajmy, że wadliwie działające przewody kominowe (wentylacyjne, spalinowe i dymowe) są najczęstszą przyczyną niecałkowitego spalania materiałów palnych. Spalanie gazu, węgla itp. materiałów w pomieszczeniu szczelnie zamkniętym – przy braku mikrowentylacji, braku kratek wentylacyjnych, niedrożnych przewodach wentylacyjnych - wydziela duże ilości bezwonnego, bezzapachowego śmiertelnego gazu tlenku węgla, potocznie zwanego czadem.

Pamiętajmy, że człowiek zamknięty w szczelnym plastikowym worku, blokującym dostęp tlenu, długo nie pożyje. Ile zatem może żyć w szczelnym mieszkaniu, w którym spalane są różnego rodzaju materiały w piecach zużywających tlen, jeśli jego szczelność przypomina plastikowy worek zaciśnięty na ciele człowieka? Uszczelniając mieszkanie przed utratą ciepła, wymianą powietrza, oszczędzamy tak naprawdę pozornie, ponieważ w szczelnym mieszkaniu  częściej chorujemy (alergie, bóle głowy), częściej rozwijają się różnego rodzaju grzyby (pleśń), a przede wszystkim częściej ludzie umierają z powodu zatrucia czadem, zwłaszcza w okresach wzmożonego ogrzewania pomieszczeń.

 Co zrobić, żeby żyć bezpieczniej?

Przede wszystkim dbaj o odpowiednią wentylację, w szczelnych oknach stosuj mikrowentylację. Nie zasłaniaj kratek wentylacyjnych w ścianie, drzwiach. Dokonuj przeglądów okresowych przewodów kominowych (ich szczelności). W pomieszczeniu, w którym wodę podgrzewa się gazem z tzw. piecyka gazowego, przed kąpielą napełnij wannę wodą i dobrze przewietrz pomieszczenie. Jeżeli jest to możliwe nie dolewaj wody w trakcie kąpieli (wentylacja może być zablokowana oparami gorącej wody). W każdym przypadku nie należy bagatelizować objawów duszności, bólów i zawrotów głowy, nudności, wymiotów, oszołomienia, osłabienia, przyspieszenia czynności serca i oddychania, gdyż mogą być sygnałem, że ulegamy zatruciu czadem. W takiej sytuacji należy natychmiast przewietrzyć pomieszczenie, w którym się znajdujemy i zasięgnąć porady lekarskiej. Ponadto dobrym rozwiązaniem zwiększającym nasze bezpieczeństwo jest zainstalowanie czujki mierzącej stężenie tlenku węgla.

 

Jak pomóc przy zatruciu tlenkiem węgla?

 W przypadku zatrucia tlenkiem węgla należy:

•   zapewnić dopływ świeżego, czystego powietrza; w skrajnych przypadkach wybijając szyby w oknie,

•   wynieść osobę poszkodowaną w bezpieczne miejsce, jeśli nie stanowi to zagrożenia dla zdrowia osoby ratującej, w przypadku istnienia takiego zagrożenia pozostawić przeprowadzenie akcji służbom ratowniczym,

•   wezwać służby ratownicze (pogotowie ratunkowe, straż pożarną),

•   jak najszybciej podać tlen,

•   jeżeli osoba poszkodowana nie oddycha, ma zatrzymaną akcję serca, należy natychmiast zastosować sztuczne oddychanie np. metodą usta – usta oraz masaż serca,

•   nie wolno wpadać w panikę, kiedy znajdziemy dziecko lub dorosłego z objawami zaburzenia świadomości w kuchni, łazience lub garażu; należy jak najszybciej przystąpić do udzielania pierwszej pomocy.

 Człowiek najbardziej narażony jest na zatrucie CO przez drogi oddechowe, czyli przez wdychanie nawet niewielkich ilości.

Tlenek węgla jest od niepamiętnych czasów na pierwszym lub drugim miejscu wśród przyczyn zatruć ludzi, tuż za lekami. Śmiertelność, w wyniku zatruć tym gazem, jest bardzo wysoka i wynosi 18-22% i to już w samym miejscu zatrucia. Tlenek węgla wchłaniany jest do organizmu człowieka jedynie przez drogi oddechowe, w ilości uzależnionej od jego stężenia w powietrzu. Jest gazem biologicznie obojętnym. W organizmie doprowadza do anoksji tlenkowej (ogólnie zjawisko niedoboru tlenu, głód tlenowy) poprzez blokowanie transportu tlenu w drodze konkurencyjnego wiązania sięz hemoglobiną. Powinowactwo tlenku węgla do hemoglobiny jest 200-250 razy większe od powinowactwa tlenu (efektywnej zdolności mieszania się). Obecność tlenku węgla zwiększa stabilność połączenia hemoglobiny z tlenem, a tym samym zmniejsza dostępnośćtlenu dla tkanek poprzez bezpośrednie wiązanie się z hemoglobiną oraz przez uniemożliwienie oddania tkankom całej przenoszonej przez hemoglobinę ilości tlenu. Niedobór tlenu w tkankach, powstający w wyniku dyfuzji tlenu z płuc-wywołany zaburzonym transportem tlenu przez krwinki czerwone i zmniejszenie poboru tlenu przez tkanki, prowadzi do kwasicy mleczanowej. Przypuszcza sięponadto, że obecność tlenku węgla powoduje zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych dla krwi. W drodze działania ośrodkowego tlenek węgla powoduje obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, a w przebiegu uszkodzenia śródmózgowia zaburzenia przemiany węglowodanowej, ujawniające się zwiększeniem stężenia glukozy we krwi i w płynie mózgowo-rdzeniowym. Hemoglobina w wyniku połączenia z tlenkiem węgla nie ulega trwałemu uszkodzeniu i po odłączeniu tlenku węgla powracają wszystkie właściwości prawidłowej hemoglobiny. Jednak należy pamiętać, że połączenie hemoglobiny z tlenkiem węgla jest 250-300 razy trwalsze niż z tlenem, co sprawia, że nawet przy niewielkim stężeniu tlenku węgla we wdychanym powietrzu, większość hemoglobiny w krwiobiegu jest przekształcona w karboksyhemoglobinę (i w efekcie tylko niewielka część może połączyć się z tlenem). Dlatego też już przy około 0,16% zawartości tlenku węgla w powietrzu stanowi on poważne zagrożenie dla ludzkiego organizmu. Nadmiar karboksyhemoglobiny powoduje niedotlenienie organizmu, a w najgorszym przypadku nawet śmierć przez uduszenie.

Karboksyhemoglobina (HbCO) – kompleks hemoglobiny i tlenku węgla (potocznie zwanego czadem).

Objawy zatrucia tlenkiem węgla w zależności od zawartości karboksyhemoglobiny we krwi:

 

Zawartość (%) karboksyhemoglobiny	Objawy
5-10	Niewielkie ograniczenie ostrości widzenia
10-20	Lekki ból głowy, zmęczenie, złe samopoczucie, duszność wysiłkowa, kołatanie serca
20-30	Zawroty głowy, zaburzenia świadomości, wiotkość kończyn, niedowłady
30-40	Różowe zabarwienie skóry, zanik świadomości, powierzchniowy oddech, objawy wstrząsu, zsinienie skóry
40-60	Głęboka utrata świadomości, porażenia, obniżenie się temperatury ciała
60-70	Stężenie śmiertelne, śmierć w ciągu 10 minut
ponad 70	Stężenie śmiertelne, śmierć w ciągu kilku minut