Państwowa Inspekcja
Ochrony Roślin i Nasiennictwa

O organizowaniu się ochrony roślin w Polsce możemy już mówić, gdy na podstawie uchwały Sejmu Krajowego z dn. 28 września 1889 r. Wydział Krajowy w Galicji zapoczątkował akcję polegającą na stwierdzaniu stanu zdrowotności pól, rejestracji i zwalczaniu szkodników, jak też przeprowadzaniu badań naukowych chorób i szkodników roślin uprawnych. Inicjatorem akcji był profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Maksymilian Nowicki.

W 1904 r. w Warszawie powstała Naukowa Pracownia do Badań nad Ochroną Roślin przy Warszawskim Towarzystwie Ogrodniczym. Ze względu na szczupłość wyposażenia zajmowała się głównie rejestracją szkodników i udzielaniem porad. W 1912 r. Pracownia otrzymała nazwę Stacji Ochrony Roślin. Prawie równocześnie z nią powstał w Krajowej Stacji Rolniczej w Krakowie oddział ochrony roślin (wojna światowa położyła kres jego istnieniu).

W 1918 r. powstała w Polsce nowa placówka naukowo-rolnicza - Państwowy Naukowy Instytut Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Utworzono w nim Wydział Ochrony Roślin, który do 1934 r. spełniał rolę Stacji Ochrony Roślin dla województwa lubelskiego. Ważną placówką zajmującą się ochroną roślin był Wydział Chorób Roślin w Państwowym Instytucie Naukowo-Rolniczym w Bydgoszczy. Funkcjonowała tu sieć korespondentów prowadzących sprawy rejestracji. Wydział ten zajmował się pracami naukowymi szczególnie w zakresie badań nad rakiem ziemniaka.

Od 1921 r. w związku z nasilaniem się występowania różnych chorób i szkodników, na terenie całego kraju przystąpiono do systematycznego tworzenia placówek, których zadaniem była ochrona upraw rolnych. W tym roku utworzono we Lwowie Dział Ochrony Roślin, przekształcony później w Stację Ochrony Roślin. Następna Stacja Ochrony Roślin została utworzona w 1922 r. w Toruniu. W dniu 1 lipca 1925 r. powstała jako instytucja wojewódzka Śląska Stacja Ochrony Roślin z siedzibą w Państwowej Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie. Bezpośrednim powodem powstania tej instytucji było stwierdzenie raka ziemniaczanego na terenie woj. śląskiego. Kolejne Stacje Ochrony Roślin powstają Poznaniu (1925), Krakowie (1927), w Wilnie dla województwa wileńskiego i nowogródzkiego (1928), Łucku (1928), Łodzi (1930), Lublinie (1934). Z dniem 6 sierpnia 1934 r. z wejściem w życie umowy zawartej pomiędzy Rządem polskim a Senatem W.M. Gdańska, gdańska służba ochrony roślin (Stacja Ochrony Roślin powstała 1.07.1928 r.) odłączyła się od ogólnej organizacji niemieckiej służby ochrony roślin, a przyjęła jako obowiązujące na swoim terenie wszystkie dotychczasowe polskie ustawy i rozporządzenia dot. zwalczania chorób i szkodników roślin. Następne stacje powstały w: Kielcach (1935), Białymstoku i Brześciu n.Bugiem (1937).

W 1919 r. wyszła pierwsza polska ustawa o ochronie roślin, która dotyczyła obowiązku zwalczania korówki. Podstawą umożliwiającą szybkie wydawanie dalszych ustaw było opublikowane dopiero w 1927 r. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1927 r. o zwalczaniu chorób i szkodników roślin oraz o tępieniu chwastów i szkodników roślin (Dz. U. R.P. Nr 108, poz. 922).

W 1939 roku nowelizacji uległy dawne rozporządzenia o zwalczaniu raka ziemniaka, korówki i gryzoni polnych. W tym też roku zostało wydane bardzo ważne rozporządzenie o tępieniu chwastów i szkodników roślin środkami gospodarczymi, które umożliwiło wojewodom wydawanie w przyspieszonym tempie w razie potrzeby rozporządzeń mających znaczenie lokalne.

Do wybuchu wojny podstawowym trzonem Służby Ochrony Roślin było 13 Wojewódzkich Stacji Ochrony Roślin. Początkowo stacje podlegały towarzystwom rolniczym, wyższym uczelniom, zakładom doświadczalnym. W 1928 r. zostały włączone do izb rolniczych zaś merytorycznie podporządkowane były Działowi Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Na terenie Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, Służba Ochrony Roślin była reprezentowana przez referenta do spraw Ochrony Roślin (Przy Wydziale Produkcji Roślinnej).

Na wyzwolonych ziemiach już w dniu 9 października 1944 r. w ramach resortu rolnictwa PKWN, w Lublinie powstał Inspektorat Ochrony Roślin. W 1945 r Inspektorat przeniesiono do Warszawy.

Tuż po wojnie działalność służby opierała się na przepisach przedwojennych. Okólnikiem Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 30 listopada 1945 roku została powołana sieć kwarantanny roślin. Sieć ta stanowiła nierozdzielną część Służby Ochrony Roślin i składała się z Inspektoratów Kwarantanny Roślin, organizacyjnie związanych z Wojewódzkimi Stacjami Ochrony Roślin.

W roku 1945 organem naczelnym służby Ochrony Roślin był 1nspektorat Służby Ochrony Roślin przy Wydziale Produkcji Roślinnej w Departamencie Produkcji Rolnej Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych w Warszawie. W ramach tego Inspektoratu wyodrębniono Referat Ochrony Ziemniaka (Referat Przeciwstonkowy) oraz Inspektorat Kwarantanny Roślin, który był organem koordynującym i kontrolującym pracę inspektorów kwarantanny roślin.

W wyniku przekształcenia w 1947 roku Wojewódzkich Izb Rolniczych oraz powiatowych biur rolnych w Związek. Samopomocy Chłopskiej, nastąpiła reorganizacja Stacji Ochrony Roślin. Stan ten nie trwał jednak długo, bo już w 1948 r. przeniesiono pracowników zajmujących się problematyką ochrony roślin do administracji państwowej. Kolejnym etapem rozwoju ochrony roślin było wydanie Uchwały Nr 101/54 Rady Ministrów z dnia 3 marca 1954 r. w sprawie utworzenia powiatowych i wojewódzkich zarządów rolnictwa. Wraz z powołaniem w 1954 r. Wojewódzkiego Zarządu Rolnictwa spełniającego funkcję samodzielnego wydziału Wojewódzkiej Rady Narodowej - Stacje Ochrony Roślin przemianowano na Wojewódzkie Zarządy Kwarantanny i Ochrony Roślin, przy których pozostały Graniczne Punkty Kwarantanny Roślin.

Równolegle w strukturze powiatowych zarządów rolnictwa utworzono Referaty Ochrony Roślin, które merytorycznie podlegały jednostkom wojewódzkim.

Ustawa z dnia 19 listopada 1956 r. o ochronie roślin uprawnych przed chorobami, szkodnikami i chwastami (Dz. U. Nr 55, poz. 253) ustanawiała obowiązek zwalczania chorób i szkodników roślin uprawnych określonych przez Ministra Rolnictwa w drodze rozporządzenia. Na jej podstawie zabiegi wykonywane na zlecenie właściwych do spraw rolnych organów administracji państwowej były wykonywane na koszt Państwa. Przepis ten dotyczył głównie zwalczania stonki ziemniaczanej.

W 1958 r. miała miejsce kolejna reorganizacja. W miejsce Zarządów Kwarantanny i Ochrony Roślin powołano Wojewódzkie Stacje Kwarantanny i Ochrony Roślin, a w powiatach referaty kwarantanny i ochrony roślin. Na podstawie zarządzenia Nr 166 Ministra Rolnictwa z dnia 21 listopada 1958 r. w sprawie organizacji służby kwarantanny roślin działającej na punktach granicznych - Graniczne Punkty Kwarantanny Roślin od 1 stycznia 1959 r. podlegały bezpośrednio Departamentowi Produkcji Roślinnej Ministerstwa Rolnictwa i Leśnictwa.

Również w 1958 r. Polska przystąpiła do Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO).

Kolejnym, bardzo istotnym etapem w rozwoju ochrony roślin była Ustawa z dnia 16 lutego 1961 r. o ochronie roślin uprawnych przed chorobami, szkodnikami i chwastami (Dz. U. Nr 10, poz. 55), która obowiązywała przez następne 35 lat. Na podstawie tej ustawy Minister Rolnictwa wydał kilkadziesiąt rozporządzeń i zarządzeń wykonawczych, będących uzupełnieniem wcześniej wydanych dokumentów i decyzji. Rozporządzenia te nakładały obowiązek zwalczania określonych chorób, szkodników i chwastów bądź na użytkowników gruntów uprawnych i osoby przechowujących płody roślinne bądź też na jednostkę administracji rolnej prezydiów rad narodowych (zwalczanie z urzędu).W 1965 r. ukazało się Zarządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 22 kwietnia 1965 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na dopuszczenie do obrotu handlowego chemicznych środków ochrony roślin. Od tego czasu w obrocie handlowym mogły znajdować się tylko środki chemiczne ochrony roślin, które uzyskały zezwolenie Ministra Rolnictwa.

Przełomem w organizacji ochrony roślin było wejście w trybie uchwały Nr 335/66 Rady Ministrów z dnia 22 października 1966 r. Na jej podstawie oraz zarządzenia Nr 200 Ministra Rolnictwa z dn. 23 grudnia 1966 r. Wojewódzkie Stacje Kwarantanny i Ochrony Roślin zostały wydzielone z wydziałów rolnictwa i leśnictwa PWRN i przeszły na budżet gospodarki narodowej.

Jeszcze poważniejsze zmiany organizacyjne zaszły w powiatach. W miejsce dotychczasowych Referatów Kwarantanny i Ochrony Roślin powołano Powiatowe Stacje Kwarantanny i Ochrony Roślin z obsadą 4-7 osobową. Reorganizacja ta spowodowała usamodzielnienie się służby, znaczne zwiększenie etatów i uposażeń. Ten stan organizacyjny utrzymał się do 30 czerwca 1975 r. Kolejne zmiany organizacyjne nastąpiły w 1975 r., kiedy to po reorganizacji administracji państwowej Uchwałą Nr 120/75 Rady Ministrów z dnia 10 lipca 1975 r. w sprawie organizacji służby kwarantanny i ochrony roślin oraz Zarządzeniem Nr 142 Ministra Rolnictwa z dnia 19 lipca 1975 r. w sprawie zasad organizacji i zakresu działania wojewódzkich Stacji Kwarantanny i Ochrony Roślin powołano 49 Wojewódzkich Stacji Kwarantanny i Ochrony Roślin, a w związku z likwidacją powiatów dotychczasowe Stacje Powiatowe otrzymały nazwę Oddziałów Rejonowych. Lata 1975-1995 można uznać za okres stabilizacji w ochronie roślin. W 1988 r. Zarządzeniem Nr 33 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 27 czerwca 1988 r. utworzono Inspektorat Kwarantanny Roślin z siedzibą w Warszawie.

Decyzją Głównego Inspektora Inspektoratu Kwarantanny Roślin z dniem 1 czerwca 1990 r. utworzone zostało Centralne Laboratorium Kwarantanny Roślin, którego przedmiotem działania jest diagnostyka chorób i szkodników roślin oraz chwastów dla potrzeb kwarantanny roślin.

W 1996 r. na mocy ustawy z dnia 12 lipca 1995 r. o ochronie roślin uprawnych utworzono Państwową Inspekcję Ochrony Roślin, organ administracji specjalnej podległy Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. PIOR powstała z połączenia Inspektoratu Kwarantanny Roślin oraz Wojewódzkich Stacji Kwarantanny i Ochrony Roślin.

W dniu 29 maja 1996 r. Polska przystąpiła do Międzynarodowej Konwencji o Ochronie Roślin (IPPC, International Plant Protection Convention) - umowy międzynarodowej podpisanej w 1951 roku w Rzymie w ramach 6-tej Sesji Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa Narodów Zjednoczonych (FAO) o współpracy państw w zakresie problematyki fitosanitarnej.

Do końca 1998 r. w skład PIOR wchodziły: Główny Inspektorat oraz 49 Wojewódzkich Inspektoratów, w strukturze których występowało 245 oddziałów rejonowych i 23 oddziały graniczne.

Struktura organizacyjna, a także kompetencje i pozycja organów Inspekcji uległy znacznym zmianom w wyniku reformy administracyjnej kraju. Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r., tzw. ustawa kompetencyjna. zmieniła podstawy prawne dotyczące funkcjonowania Inspekcji. Po pierwsze nastąpiła zmiana jej nazwy z Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin" na Inspekcja Ochrony Roślin.

Polskie nasiennictwo szczyci się bogatą 130 letnią tradycją. Hodowlę roślin rolniczych na ziemiach polskich zapoczątkował w XIX wieku W. Popławski, który wyhodował pszenicę Sarnowską.

1820 - pierwsza wzmianka o konieczności zwracania uwagi na kupowanie zdrowych i czystych nasion autorstwa Jana Nepomucena Kurowskiego ze Starołęki k. Poznania pt. "O uprawie żyta egipskiego i innych zbóż zagranicznych".

1876 - zorganizowano pierwszą Stację Oceny Nasion w celu badania jakości nasion, z inicjatywy profesorów Antoniego Sempołowskiego i Szczęsnego Kudelki w Żabikowie obok Poznania, przy funkcjonującej tam Wyższej Szkole Rolniczej.

1880 - utworzono drugą Stację Oceny Nasion w Warszawie przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, dzięki staraniom prof. Antoniego Sempołowskiego. Stacje w swej działalności przyjęły zasadę zawierania umów z firmami nasiennymi na badanie nasion i gwarantowanie ich jakości. Badano początkowo tylko zdolność kiełkowania i czystość nasion zbóż.

1892 - wydano pierwsze normy tzw. "normy dobroci" stosowane przy ocenie laboratoryjnej

1897 - zaczęto plombować worki nasion roślin koniczynowatych, co miało dawać gwarancję, iż nie ma tam kanianki.

1903 - wprowadzono jednolite metody badania nasion w stacjach doświadczalnych Królestwa Kongresowego. Poza oceną laboratoryjną prowadzono również poletka doświadczalne z różnymi gatunkami i odmianami roślin.

1924 - pierwszy Kongres Międzynarodowego Związku Oceny Nasion - ISTA, którego między innymi Polska była współorganizatorem. Udział w tym Kongresie wzięło 26 państw.

Rozwój oceny nasion w Polsce przerwał wybuch II Wojny Światowej. Po wojnie organizacją nasiennictwa, w tym kwalifikacją i oceną nasion, zajęły się wydziały rolnictwa Prezydiów Wojewódzkich Rad Narodowych tworząc Stacje Oceny Nasion.

1961 - zorganizowano wojewódzkie inspektoraty Kontroli Materiału Siewnego, w skład których weszły Stacje Oceny Nasion.

1962 - w celu kontroli produkcji i kontroli obrotu materiałem siewnym, utworzono Inspekcje Nasienne, podległe Ministrowi Rolnictwa i wydziałom rolnictwa Prezydiów Wojewódzkich Rad Narodowych. W powiatach działali inspektorzy nasiennictwa.

1964 - Polska została dopuszczona do stosowania międzynarodowych systemów kwalifikacji odmianowej OECD.

1975 - w wyniku reorganizacji administracji państwowej, z połączenia wojewódzkich inspektoratów Kontroli Materiału Siewnego oraz Inspekcji Nasiennych, powstały okręgowe inspektoraty Inspekcji Nasiennej.

1976 - utworzono Centralny Inspektorat Inspekcji Nasiennej, jednostkę nadrzędną w stosunku do okręgowych inspektoratów, organizującą i kierującą oceną i kontrolą jakości materiału siewnego.

1989 - Polska staje się członkiem UPOV - Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin z siedzibą w Genewie, którego celem jest tworzenie skutecznego systemu ochrony prawa własności do odmian roślin, jako własności intelektualnej.

1996 - Polska staje się członkiem OECD - Organizacji Wspólnoty Gospodarczej i Rozwoju z siedzibą w Paryżu. Wprowadzone w życie systemy nasienne OECD dla kwalifikacji odmianowej materiału siewnego są gwarancją jego jakości ułatwiającą międzynarodowy obrót materiałem siewnym.

1999 - po 23 latach działalności, w wyniku reformy administracyjnej kraju została zreorganizowana Inspekcja Nasienna. Z dniem 1 stycznia 1999 roku Centralny Inspektorat Inspekcji Nasiennej został przekształcony w Główny Inspektorat Inspekcji Nasiennej, a okręgowe inspektoraty w wojewódzkie inspektoraty.

2002 - na mocy ustawy z dnia 1 marca 2002 r. o zmianach w organizacji i funkcjonowaniu centralnych organów administracji rządowej i jednostek im podporządkowanych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 25, poz. 253) z dniem 1 kwietnia 2002 roku została utworzona Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa; do 31 marca 2002 roku zadania z tego zakresu realizowały dwie odrębne Inspekcje, tj. Inspekcja Ochrony Roślin i Inspekcja Nasienna.

2003 - 26 czerwca Sejm RP uchwalił ustawę o nasiennictwie. Celem wdrażania przepisów UE z zakresu nasiennictwa ustawa była wielokrotnie nowelizowana i nadal ma charakter obowiązujący.

2004 - w dniu 1 maja 2004 roku ustawą z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2004 r. Nr 11 poz. 94; Nr 96 poz. 959) Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa stała się Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

2010 - 20-lecie swojej działalności obchodziło Centralne Laboratorium Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

2011 - w drugiej połowie 2011 r. (1 lipca – 31 grudnia) Polska stanęła na czele Rady Unii Europejskiej. W ramach polskiej prezydencji w Unii Europejskiej w zakresie zagadnień leżących w kompetencjach Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Główny Inspektor zorganizował i przewodniczył szeregu posiedzeniom grup roboczych Rady UE.

2013 - w dniu 28 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. o nasiennictwie (Dz. U. z 2012 r. poz. 1512). Ustawa ta nałożyła na Inspekcję nowe zadania w zakresie nadzoru nad stosowaniem materiału siewnego, w tym modyfikowanego genetycznie (GMO).

2020 - z dniem 1 lipca 2020 r., na podstawie ustawy z dnia 7 maja 2020 r. o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, przejęła od Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych zadanie w zakresie nadzoru nad wprowadzaniem do obrotu nawozów, środków wspomagających uprawę roślin oraz nawozów oznaczonych znakiem „NAWÓZ WE”.

2021 - od 1 stycznia 2021 r. w strukturę Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa włączono placówki laboratoryjne Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Obecnie są to Oddziały i Pracownie Zamiejscowe Centralnego Laboratorium GIORiN.

2022 - Ustawą z dnia 29 września 2022 r. o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu PIORIN zostały powierzone nowe zadania w zakresie nadzoru nad wprowadzaniem do obrotu i udostępnianiem na rynku produktów nawozowych UE, określonym w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1009 z dnia 5 czerwca 2019 r. ustanawiającym przepisy dotyczące udostępniania na rynku produktów nawozowych UE. Nowa legislacja objęła swoim zasięgiem wszystkie rodzaje zharmonizowanych produktów nawozowych, czyli nie tylko nawozy mineralne, tak jak dotychczas, ale i nawozy organiczne i organiczno – mineralne, polepszacze gleby, podłoża do upraw, biostymulatory produkowane z materiałów organicznych i odpadów, m. in. z produktów ubocznych przemysłu spożywczego, pochodzenia zwierzęcego, oraz pofermentów i kompostów.

2023 - Ustawą z dnia 13 lipca 2023 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie biogazowni rolniczych, a także ich funkcjonowaniu, przyznane zostały PIORiN kompetencje w zakresie nadzoru nad wprowadzaniem do obrotu krajowych produktów pofermentacyjnych.