Historia polskiej prokuratury w latach 1918 – 1945
Odzyskanie przez Rzeczypospolitą Polską niepodległości w 1918 r. było dla polskiego narodu wydarzeniem niezwykle ważnym i radosnym. Niepodległość Ojczyzny – realizacja marzeń i dążeń wielu pokoleń Polaków – stała się jednocześnie niezwykłym wyzwaniem. Rozpoczął się bowiem wówczas okres heroicznej walki o utrzymanie wywalczonej niepodległości, zapewnienie bezpiecznych granic oraz tworzenia sprawnych i nowoczesnych struktur organizacyjnych odradzającego się państwa.
Kluczowym elementem była unifikacja systemów prawnych obowiązujących na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i stworzenie jednolitego wymiaru sprawiedliwości obejmującego również strukturę organizacyjną i funkcjonalną prokuratury. Państwo polskie powstało poprzez zjednoczenie ziem należących wcześniej do trzech państw zaborczych.
W konsekwencji tego w 1918 r. obowiązywało na terenie Polski pięć porządków prawnych: prawo niemieckie (pruskie), prawo austriackie (galicyjskie), prawo rosyjskie, prawo byłego Królestwa Polskiego oraz prawo węgierskie.
Już 3 czerwca 1919 r. Sejm RP uchwalił ustawę o Komisji Kodyfikacyjnej, której zadaniem była unifikacja, a w dalszej kolejności kodyfikacja polskiego prawa. Komisja przyjęła koncepcję stworzenia własnych rozwiązań prawnych dotyczących funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości i prokuratury. Przygotowanie jednakże kompleksowego systemu było poprzedzone wprowadzeniem rozwiązań tymczasowych.
Takim rozwiązaniem było zastosowanie Dekretu Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 8 lutego 1919 r. w przedmiocie ustroju Sądu Najwyższego, w którym funkcję Prokuratora Naczelnego powierzono Ministrowi Sprawiedliwości. Dekret stworzył stanowiska prokuratorów i podprokuratorów mających pełnić urząd przy Sądzie Najwyższym oraz stanowisko Pierwszego Prokuratora.
Rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 6 lutego 1928 r. (Dz.U. 1928 nr 12 poz. 93) na terytorium całego kraju wprowadzono prawo o ustroju sądów powszechnych. Rozporządzenie to nadało również zunifikowany ustrój prokuraturze, stworzyło jej ramy organizacyjne. Instytucję przedwojennej prokuratury oparto na zasadzie centralizmu i hierarchicznego podporządkowania. Urząd prokuratora został powołany do stania na straży ustaw. Naczelnym Prokuratorem był Minister Sprawiedliwości. Przy Sądzie Najwyższym pełnili swoje obowiązki służbowe: Pierwszy prokurator, prokuratorzy (w oryginale: prokuratorowie) i wiceprokuratorzy; przy sądach apelacyjnych: prokuratorzy i wiceprokuratorzy apelacyjni; przy sądach okręgowych: prokuratorzy, wiceprokuratorzy i podprokuratorzy okręgowi. Minister Sprawiedliwości mógł ustanowić przy sądach grodzkich podprokuratorów okręgowych. Rozporządzenie normowało zasady nadzoru służbowego oraz prawa i obowiązki związane ze służbą prokuratorską. Normatywną podstawę działania prokuratury stanowiły także przepisy kodeksu postępowania karnego oraz regulaminy urzędowania Prokuratury Sądu Najwyższego.
Funkcjonowanie prokuratury II RP przerwała II Wojna Światowa. Namiastką ciągłości instytucjonalnej byli jedynie prokuratorzy działający w Londynie przy Rządzie Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. Okres 1939 – 1945 to także czas tragiczny i heroiczny dla ówczesnych prokuratorów. Spośród 442 prokuratorów pełniących swoją służbę w 1937 r. (za rocznikiem statystycznym z 1939 r.) aż 76 z nich poniosło śmierć podczas okupacji, w większości jako ofiary zbrodni sowieckiej w Katyniu, Miednoje i Charkowie oraz niemieckich obozów koncentracyjnych (zgodnie ze stanem badań na 2020 r.).
