Prokuratura Krajowa

Wygórowane odsetki umowne

Pierwszy z zaskarżonych nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczym  23 czerwca 2004 roku wydał Sąd Rejonowy w Rzeszowie. Uwzględnił żądanie pozwu skierowanego przez następcę prawnego spółki zajmującej się dystrybucją prasy, nakazując dwóm osobom pozwanym, dokonanie zapłaty ponad 3 tys. złotych wraz z umownymi odsetkami w wysokości 0,6% za każdy dzień opóźnienia.

Podstawą roszczenia była umowa handlowa z 1 marca 2003 roku, zgodnie z którą pozwani zobowiązali się do zakupu i sprzedaży detalicznej gazet codziennych oraz czasopism kolorowych. W umowie zastrzeżono, że odbiorca miał regulować należność za sprzedaną prasę w terminie 2 dni od daty wystawienia faktury, zaś niedotrzymanie tego terminu wiązało się z naliczaniem odsetek w wysokości 0,6% za każdy dzień opóźnienia w zapłacie. Wobec braku zaskarżenia, orzeczenie rzeszowskiego sądu stało się prawomocne, a w sierpniu 2006 roku nadano mu klauzulę wykonalności.

Drugi z zakwestionowanych przez Prokuratora Generalnego nakazów zapłaty wydał 2 grudnia 2002 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie. W tej sprawie powództwo złożyła spółka zajmująca się dystrybucją prasy wobec kobiety, która zawierając umowę handlową zobowiązała się do zakupu i sprzedaży prasy oraz rozliczenia należności w ciągu 4 dni od daty wystawienia faktury. W tym wypadku krakowski dystrybutor prasy zastrzegł w umowie odsetki za zwłokę w płatności w wysokości 1% dziennie. Żądanie pozwu opiewało na kwotę ponad 1 tys. złotych
i obejmowało należność główna tj. 300 złotych oraz odsetki. Orzeczenie nie zostało zaskarżone.

Dotkliwe skutki egzekucji należności

W toku wszczętych na wniosek wierzycieli postępowań egzekucyjnych, komornik w pierwszej z przytoczonych powyżej spraw wyegzekwował i przekazał wierzycielowi blisko 15,5 tys. Do spłaty jednak nadal pozostaje należność główna oraz odsetki, które aktualnie przekroczyły kwotę 113 tys. złotych.

W drugiej ze spraw do stycznia 2022 roku od pozwanej dłużniczki komornik wyegzekwował ponad 40 tysięcy złotych z zadłużenia obliczonego na ponad 51 tys. złotych, w którym same odsetki przekraczały kwotę 50 tys. złotych. Postępowanie egzekucyjne w tym przypadku zostało w 2021 roku umorzone wobec ogłoszenia upadłości konsumenckiej dłużniczki.

Skarga nadzwyczajna PG

Analiza obu spraw przeprowadzona w Prokuraturze Krajowej wykazała, że dochodzone przez powodów roszczenia w zakresie żądanych odsetek za opóźnienie było bezzasadne z uwagi na sprzeczność z przepisami prawa oraz zasadami współżycia społecznego, a wydanie przez sądy orzekające nakazów zapłaty w tym stanie rzeczy było niedopuszczalne.

Prokurator Generalny w skierowanych skargach nadzwyczajnych zarzucił w obu przypadkach dokonanie błędnej oceny dochodzonych przez powodów roszczeń i wydanie nakazów zapłaty z rażącym naruszeniem prawa oraz określonych w Konstytucji RP zasad tj. sprawiedliwości proceduralnej, zaufania obywatela do państwa i jego organów, a zwłaszcza do sądu, który w niniejszej sprawie procedował w niewłaściwy sposób uznając, że zachodzą przesłanki do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.

Jak zauważył skarżący, pobieżna nawet analiza treści pozwów oraz załączonych do nich umów handlowych wprost wskazywała, że zastrzeżone odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia zarówno na poziomie 0,6% jak i 1% dziennie były ewidentnie na lichwiarskim poziomie, prowadzącym wręcz do niemożliwości spłaty zadłużenia głównego i powstania spirali długów. Te okoliczności jednoznacznie wskazywały, że zgłoszone roszczenia w powyższym zakresie nie zasługiwały na uwzględnienie jako sprzeczne z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego, a tym samym wydanie nakazu zapłaty było niedopuszczalne.

Prokurator Generalny wniósł więc o uchylenie zaskarżonych orzeczeń, a w przypadku postępowania, w którym nadal były kontynuowane czynności komornicze, wniosek o wstrzymanie jego wykonania do czasu ukończenia postępowania zainicjowanego wniesieniem skargi nadzwyczajnej, z uwagi na grożącą pozwanym niepowetowaną szkodę, wynikającą z prowadzonego wobec nich postępowania egzekucyjnego.

Umowy naruszały zakaz lichwy

Sąd Najwyższy podzielił zasadność argumentacji przywołanej w obu skargach nadzwyczajnych Prokuratora Generalnego. Stwierdził, że zastrzeżenie w umowie wygórowanych odsetek kapitałowych lub za opóźnienie należy kwalifikować jako zastrzeżenie nieważne, a eliminacja z obrotu nadmiernych lichwiarskich odsetek, przysparzających nieusprawiedliwionych zysków dla jednej ze stron i grożących „pętlą zadłużenia” stronie drugiej jest celem prawa. Sąd Najwyższy podkreślił, że w sytuacji, gdy dochodzone roszczenie jest częściowo niezasadne, sąd orzekający nie ma możliwości wydania nakazu zapłaty tylko w stosunku do części roszczenia i oddalenia powództwa w pozostałym zakresie. W takim przypadku zachodzi konieczność skierowania sprawy do postępowania zwykłego.

Zdaniem Sądu Najwyższego, zbadanie umów handlowych i skierowanie obu rozpoznawanych spraw do postępowania zwykłego było obowiązkiem sądów orzekających, a wydając nakazy zapłaty naruszyły zasadę zaufania obywatela do państwa, godząc tym samym w bezpieczeństwo prawne pozwanych.

Z tych przyczyny uchylenie zaskarżonych orzeczeń i przekazanie obu spraw do ponownego rozpoznania okazało się konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

Dział Prasowy

Prokuratura Krajowa