Prokuratura Krajowa

Pozew o zachowek

Z wnioskiem o skierowanie skargi nadzwyczajnej w tej sprawie zwróciła się matka małoletniego, który w 2011 roku w drodze dziedziczenia testamentowego otrzymał w całości spadek po zmarłym nagle w 2010 roku ojcu. Kobieta działając w imieniu kilkuletniego syna spadek ten przyjęła z dobrodziejstwem inwentarza, nie była zaś wykonawcą testamentu. Spisu inwentarza majątku objętego spadkiem, zgodnie z postanowieniem stwierdzającym nabycie spadku na podstawie testamentu, dokonał wyznaczony w tym celu komornik.

W grudniu 2011 roku przeciwko małoletniemu spadkobiercy z powództwem o zachowek wystąpiła przedstawicielka ustawowa córki zmarłego spadkodawcy,  urodzonej już po jego śmierci (w styczniu 2011 roku) wskazując, że jest ona uprawniona  do otrzymania zachowku w wysokości 2/3 udziału spadkowego, jaki przypadłby jej w przypadku dziedziczenia ustawowego. W pozwie wskazała, że masa spadkowa objęła m.in. własność dwóch lokali mieszkalnych w Warszawie oraz wierzytelność spadkodawcy z tytułu zawarcia przedwstępnej umowy kupna odrębnej własności lokalu w Zakopanem czy udziały w spółce prawa cywilnego.

Orzeczenie sądu bez zastrzeżenia o ograniczonej odpowiedzialności spadkobiercy

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z września 2014 roku zasądził od małoletniego pozwanego na rzecz powódki kwotę blisko 240 tysięcy złotych z tytułu zachowku oraz koszty procesu przekraczające łącznie 36 tys. złotych. Wyrok nie zawierał uzasadnienia, nie został zaskarżony w terminie, a wniosku matki pozwanego z grudnia 2014 roku o przywrócenie terminu do złożenia apelacji, sąd nie uwzględnił.

Prawomocne orzeczenie zostało zaopatrzone w klauzulę wykonalności, przy czym sąd nie zamieścił w nim zastrzeżenia o prawie małoletniego pozwanego do powoływania się w postępowaniu egzekucyjnym na ograniczenie odpowiedzialności za długi. W konsekwencji tego wyroku komornik wszczął egzekucję należności pieniężnej z miejsca zamieszkania małoletniego bez możliwości odwołania się do jego ograniczonej odpowiedzialności w spadku przyjętym z dobrodziejstwem inwentarza. W związku z zaistniałą sytuacją postanowieniem warszawskiego sądu rejonowego z czerwca 2017 roku ogłoszona została upadłość konsumencka pozwanego i ustanowiono dla niego syndyka.

Małoletni pozwany pozbawiony ochrony sądowej

Analiza sprawy przeprowadzona w Prokuraturze Krajowej wykazała, że orzeczenie Sądu Okręgowego w Warszawie pozbawiło pozwanego właściwej ochrony sądowej, doszło bowiem do naruszenia podstawowych zasad i gwarancji konstytucyjnych. Zdaniem Prokuratora Generalnego uchylenie tego wyroku jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

W skierowanej do Sądu Najwyższego skardze nadzwyczajnej Prokurator Generalny podniósł, że sąd orzekający procedował wbrew prawidłowo zebranemu materiałowi dowodowemu i ustaleniom faktycznym, niewłaściwie obliczając wysokość zachowku należnego powodowi na kwotę blisko 240 tys. złotych, podczas gdy pasywa masy spadkowej na dzień śmierci spadkodawcy przewyższały jej aktywa o ponad 325 tys. złotych. Procedując w niniejszej sprawie sąd pominął umowy kredytowe, akty własności, wpisane hipoteki kaucyjne, doprowadzając choćby do wliczenia do masy spadkowej mieszkania, którego zmarły nie był właścicielem.

Nieograniczona egzekucja majątku pozwanego

Skarżący zauważył, że z konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i prawa oraz bezpieczeństwa prawnego w ramach stosunków cywilnoprawnych wynika, że i dłużnik winien być chroniony przed nadmiernymi przywilejami wierzyciela. Trudno więc zaakceptować stan prawny, który dopuszcza do nieograniczonej egzekucji majątku pozwanego ponad wartość ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, w sytuacji gdy przyjął on spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W takim przypadku bowiem spadkobierca odpowiada za długi spadkowe wyłącznie do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

W niniejszej sprawie sąd orzekł z rażącym naruszeniem prawa, pomijając obligatoryjną normę, która nakazywała mu z urzędu dokonać zastrzeżenia o prawie pozwanego do powołania się w postępowaniu egzekucyjnym na ograniczenie jego odpowiedzialności za długi spadkowe. Zaniechanie sądu, zdaniem skarżącego, skutkowało nieuprawnionym i nieuzasadnionym rozszerzeniem zakresu uprawnień powoda i nieuprawnioną ingerencją w sferę praw majątkowych pozwanego, co finalnie doprowadziło do ogłoszenia upadłości konsumenckiej pozwanego.

Z tych względów Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie.

Dział Prasowy

Prokuratura Krajowa